1- حافظ ابوجعفر محمد بن جریر طبری متوفای 31.  باسناد خود با بررسی، در ” کتاب الولایه ” در طریق حدیث غدیر از زید بن ارقم روایت نموده که: چون رسول خدا صلی الله علیه و آله در بازگشت از حجه الوداع به غدیرخم رسید، هنگام ظهر بود و هوا در نهایت گرمی بود، به امر آن جناب خار و خاشاک آن محل را برطرف ساخته و نماز جماعت اعلام شد و ما همگی مجتمع شدیم سپس خطبه رسا انشاء فرمود، بعد از آن فرمود: همانا خداوند متعال این آیه را نازل فرموده است:… بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس، و جبرییل از طرف پروردگار من بمن امر نموده که در این محل (که گروه مسلمانان حضور دارند) بایستم و هر سفید و سیاهی را آگاه نمایم به این که: علی بن ابی طالب برادر من، وصی من، خلیفه من، و پیشوای بعد از من است، من از جبرییل درخواست کردم که پروردگارم مرا از انجام این امر بر کنار فرماید، زیرا میدانستم که افراد با تقوی کم و موذیان و ملامت کنندگان زیادند که مرا به پیوستگی زیاد باعلی نکوهش میکنند و از توجه زیاد من بعلی بحدی نگران و بدبین هستند که مرا اذن (گوش) نامیده اند، و خدای متعال ضمن این آیه، نکوهش و گفتار آنان را بمن خبر داد: و منهم الذین یوذون النبی و یقولون هو اذن قل اذن خیر لکم و اگر بخواهیم نام آنها را ببرم و آنها را معرفی کنم، خواهم نمود، ولی با ندریدن پرده آنها بکرامت خود افزودم.خدای متعال راضی نشد جز به ابلاغ این امر، پس ای گروه مردم این را بدانید همانا خداوند او را (علی علیه السلام را) بعنوان ولی و امام بر شما نصب نمود و اطاعت امر او را بر همه واجب فرمود، حکم او جاری و گفتار او روا و نافذ است، و هر کس با او مخالفت نماید از رحمت خدا دور است، و کسی که او را تصدیق نماید مشمول رحمت پروردگار است بشنوید و اطاعت کنید پس همانا: خدای مولای شما است، و علی امام (پیشوا) شما است، و سپس امامت در فرزندان من از صلب او (علی علیه السلام) برقرار است، تا روز قیامت، حلالی نیست مگر آنچه خدا و رسولش آن را حلال فرموده اند، و حرامی نیست مگر آنچه خدا و رسولش آن را حرام نموده اند و آنان، (یعنی علی علیه السلام و امامان از فرزندان او)، علمی نیست مگر خدای متعال آن را در من احصاء (و به من موهبت فرموده) و من آن را نقل نمودم به علی، پس، از او گمراه نشوید و از اوامر او استنکاف ننمایید. زیرا اوست که بسوی حق راهنمایی میکند و بحق عمل مینماید، خداوند توبه احدی را از آنانکه او را انکار نمودند نمی پذیرد و او را نمیامرزد. بر خدا حتم است که چنین کند: او را جاویدان بعذاب دردناکی مبتلا کند پس او (علی علیه السلام) افضل تمام مردم است بعد از من مادام که رزق بندگان نازل میشود و خلق جهان باقی هستند، آنکس که خلافت او را مرتکب شود از رحمت خدا دور است.این گفتار من، از جبرییل، از خداوند است، پس هر کس نگران باشد و بیندیشد که برای فردای خود چه پیش فرستاده است؟بفهمید محکم قرآن را (مطالب استوار و صریح آن را) و پیروی نکنید متشابه آن را (آیاتی که نیازمند به بیان و تفسیر و توضیح و تاویل است) و هرگز تفسیر درست نتواند کرد آن را مگر کسی که من دست او را گرفته ام و بازوی او را بلند نموده ام و بشما او را نشان میدهم: هر کس من مولای اویم، این علی مولای او است، و موالات او از جانب خداوند است که آن را برمن نازل نموده است، آگاه باشید، بطور تحقیق وظیفه خود را اداء نمودم، آگاه باشید امر حق را ابلاغ کردم، آگاه باشید آنچه را مامور بودم بشما شنوانیدم، آگاه باشید، آنچه نیازمند به توضیح بود توضیح نمودم، امارت و فرماندهی مومنین بعد از من برای احدی جز او روا نیست سپس، او را (علی علیه السلام را) به بالا بلند فرمود تا به حدی که پای او مقابل زانوی پیغمبر صلی الله علیه و آله قرار گرفت، و فرمود: ای گروه مردم، این برادر من، و وصی من و فرا گیرنده علم من است و جانشین من بر هر کس که بمن ایمان آورده و بر تفسیر کتاب پروردگار من، و در روایتی افزود. اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و العن من انکره، و اغضب علی من جحد حقه. یعنی بار خدایا دوست بدار دوستان او را و دشمن بدار دشمنان او را، و از رحمت خود دور دار منکرین او را، و خشم فرما بر کسی که حق او را انکار نماید. بار خدایا تو نازل فرمودی هنگام آشکار کردن این امر برای علی این آیه را: ” الیوم اکملت لکم دینکم ” (بامامته) یعنی امروز کامل ساختم برای شما دین شما را، به سبب امامت او، پس هر کس به پیشوایی او و آنها (از امامان) که از فرزندان من از صلب او است تا روز قیامت تن ندهند، این گروه اعمالشان نابود میشود و آنان همیشه در آتش خواهند بود، همانا ابلیس باعث بیرون شدن آدم علیه السلام (با اینکه برگزیده خدا بود) گردید، بسبب حسد، پس حسد نورزید که در نتیجه اعمال شما نابود شود و قدمهای شما بلغزد، درباره علی نازل شده است، سوره ” و العصر، ان الانسان لفی خسر “. ای گروه مردم: ایمان بیاورید بخدا و رسول او، و به نوری که با او نازل شده، پیش از آنکه چهره هایی را دگرگون سازیم و آنها را به پشت سر برگردانیم یا آنها را لعنت کنیم همانطور که اصحاب سبت را لعنت نمودیم، آن نور از خداوند در من است، و سپس در علی علیه السلام و بعد از او در نسل او است تا قائم مهدی.
ای گروه مردم: به زودی بعد از من، پیشوایانی خواهند بود که بسوی آتش دعوت میکنند (پیروان خود را مستحق عذاب الهی مینمایند) و روز قیامت کسی آنها را یاری نمیکند، و خداوند و من از آنان بیزاریم، آنان و یاران وپیروانشان در پست ترین درجات جهنم خواهند بود، و زود است که امر خلافت را بدون حق تبدیل به پادشاهی (و تسلط خودخواهانه بر خلق) خواهند نمود، پس در این هنگام است که خداوند بمجازات شمامی پردازد ای گروه جن و انس، و بسوی شما شراره های آتش و مس گداخته و روان میسازد و در این هنگام دیگر روی نصرت نخواهید دید… تا پایان حدیث- نقل از ” ضیاء العالمین “.

2- حافظ، ابن ابی حاتم، ابو محمّد حنظلی، رازی، متوفّای 327 باسناد خود از ابی سعید خدری آورده، که این آیه یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ … روز غدیر خم درباره علی علیه السّلام بر رسول خدا صلی اللّه علیه و آله نازل شد

3- حافظ، ابو عبد اللّه محاملی متوفای 330 در امالی خود باسنادش از ابن عباس حدیثی را روایت کرده  و در حدیث مزبور است که: تا آنگاه که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله بغدیر خم رسید، خدای عز و جل بر او نازل فرمود: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ . تا آخر آیه در این هنگام ندا کننده نماز به پا خاست و نماز جماعت اعلام شد …تا پایان حدیث به شرحی که مذکور شد.

4- حافظ ابو بکر فارسی، شیرازی، متوفّای 407/11 در کتاب خود «ما نزل من القرآن فی امیر المؤمنین» باسناد از ابن عباس روایت نموده که این آیه روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب علیه السّلام نازل گشت.

5- حافظ، ابن مردویه، متولد سال 323 و متوفای سال 416 باسناد خود از ابی سعید خدری روایت نموده که این آیه:روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب علیه السّلام نازل گردید.و باسناد دیگر از ابن مسعود روایت نمود، که گوید: ما در عهد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله این آیه را چنین تلاوت میکردیم: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ان علیا مولی المؤمنین، و ان لم تفعل فما بلغت رسالته، و الله یعصمک من الناس.و باسناد خود از ابن عباس روایت نموده که: پس از آنکه خداوند متعال امر فرمود پیغمبرش صلی اللّه علیه و آله را که علی علیه السّلام را بپا دارد و بگوید در حق او آنچه را که گفت، پیغمبر صلی اللّه علیه و آله گفت بار خدایا، همانا قوم من از جاهلیّت تازه باسلام گرائیده اند و پس از بیان این مطلب بحج خود روانه شد، هنگام مراجعت چون در غدیر خم فرود آمد، خداوند بر او نازل فرمود: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ..تا آخر آیه. پس بازوی علی علیه السّلام را گرفت و سپس بمحلّ اجتماع مردم خارج شد و خطاب بخلق فرمود ای مردم: آیا من بشما اولی (سزاوارتر) از خودتان نیستم؟ گفتند: بلی یا رسول اللّه، تو اولی هستی بما از خود ما، فرمود: بار خدایا هر کس من مولای اویم علی مولای او است، بار خدایا دوست بدار دوستان او را و دشمن بدار دشمنان او را و اعانت کن اعانت کننده او را و خوار گردان خوار کننده او راو یاری فرما یاوران او را و دوست بدار دوست دارنده او را و دشمن بدار دشمن دارنده او را، ابن عباس گفت: پس از این اعلام به خدا سوگند واجب شد (ولایت علی علیه السّلام) بر گردن آن گروه، و حسان بن ثابت گفت:

ینادیهم، یوم الغدیر نبیّهم              بخمّ و أسمع بالرسول منادی

یقول: فمن مولاکم و ولیّکم             فقالوا و لم یبدوا هناک التعامیا

الهک مولانا و انت ولیّنا                و لم تر منّا فی الولایة عاصیا

فقال له: قم یا علیّ فإنّنی             رضیتک من بعدی اماما و هادیا

ترجمه منظوم شعرهای بالا «1»»

 پیمبر پاک رای، بامر حیّ قدیر             ندا بامّت نمود بخم، بروز غدیر

 بشنو زان پیشوا ندای بس دلپذیر             که جبرئیلش ستود بعصمت بی نظیر

کاکنون باید کنی بدون سستی بیان             امر خدا را بخلق نترسی از دشمنان

 سپس بپا خاست آن مظهر خلق عظیم                دست علی را گرفت چون ید بیضا کلیم

 بانگ رسایش دمید روح بعظم رمیم                 بانگی بس دلفزا قول رسول کریم

 گفت که هر کس منم بجان و مالش ولی             هست ورا بعد من ولی و مولی علی

 راهنمای شما علی بود بعد من                      علی امام است و نیست جزوی کس مؤتمن

 علی بود پیشوا بر همه از مرد و زن              ملجاء و مأوی بود علی بسر و علن

 بار خدایا توئی باین رسالت گواه                  که من نمودم عیان بر همگان شاهراه

ایندم آنشاه دین گشود دست دعا                     که بار الها تو باش دوست باهل و لا

 دشمن او را عدو تو باش بی منتها                یارانش را تو باش یار بهر دو سرا

 بار خدایا بلطف باش و را دستگیر               تا کند اندر جهان جلوه چو بدر منیر

و از زید بن علی روایت شده که: چون جبرئیل امر ولایت را آورد، عرصه بر پیغمبر صلی اللّه علیه و آله تنگ شد و فرمود: قوم من تازه از جاهلیت باسلام گرائیده اند، سپس این آیه نازل شد (نقل از «کشف الغمّه» صفحه 94).

6- ابو اسحق ثعلبی- نیشابوری- متوفای 427/37 در تفسیر خود «الکشف و البیان» از ابی جعفر محمّد بن علی (امام باقر علیه السّلام) روایت نموده که معنی آیه مزبور چنین است: «.. تبلیغ نما آنچه را که از جانب پروردگارت بر تو نازل شده در برتری و فضل علی» و پس از نزول این آیه دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه

و ثعلبی مذکور گوید: خبر داد مرا، ابو محمّد عبد اللّه بن محمّد قاینی، از ابو- الحسین محمّد بن عثمان نصیبی، از ابو بکر محمّد بن حسن سبیعی، از علیّ بن محمّد دهّان و حسین بن ابراهیم جصاص، از حسین بن حکم، از حسن بن حسین، از حبّان، از کلبی، از ابی صالح، از ابن عباس، درباره قول خدای تعالی: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ …تا آخر آیه، گفت: درباره علی علیه السّلام نازل شده است، به پیغمبر صلی اللّه علیه و آله امر شد که درباره او تبلیغ کند، پس رسول خدا صلی اللّه علیه و آله دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه

7- حافظ ابو نعیم اصفهانی (متوفای سال 430) در تألیف خود «ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام) از ابی بکر بن خلّاد از محمّد بن عثمان بن ابی شیبه، از ابراهیم بن محمّد بن میمون، از علیّ بن عابس، از ابی الحجاف و اعمش، و این دو از عطیّه روایت کرده اند که: این آیه درباره علی علیه السّلام به رسول خدا صلی اللّه علیه و آله در روزغدیر خم نازل شد (بنقل از الخصایص ص 29).

8- ابو الحسن واحدی نیشابوری متوفای 468 در «اسباب النزول» ص 150، از ابی سعید محمّد بن علی صفّار، از حسن بن احمد مخلّدی، از محمّد بن حمدون بن خالد، از محمّد بن ابراهیم حلوانی، از حسن بن حماد سجّاده، از علیّ بن عابس، از اعمش و ابی الحجاف و این دو، از عطیّه، از ابی سعید خدری روایت نموده که گفت: این آیه در روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه نازل شده است.

9- حافظ، ابو سعید سجستانی متوفای 477 در «کتاب الولایه» باسنادش از چندین طریق از ابن عباس روایت کرده که گفت: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله مأمور شد که ولایت علی علیه السّلام را تبلیغ نماید، پس خدای عز و جل این آیه را باو نازل فرمود: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ …تا آخر آیه، چون روز غدیر خم شد، پیغمبر صلی اللّه علیه و آله بپا خاست و پس از ادای حمد و ستایش خداوند فرمود: آیا من اولی (سزاوارتر) بشما نیستم از خود شما؟ گفتند: بلی فرمود: فمن کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه، و احب من احبه، و ابغض من ابغضه، و انصر من نصره و اعز من اعزه و اعن من اعانه (طرایف).

10- حافظ، حاکم حسکانی، ابو القاسم در «شواهد التنزیل لقواعد التفصیل و التأویل» باسنادش، از کلبی، از ابی صالح، از ابن عباس و جابر انصاری روایت نموده که گفتند: خدای تعالی امر فرمود محمّد صلی اللّه علیه و آله را که علی علیه السّلام را منصور و ولایت او را بر خلق اعلام نماید. آن حضرت ترسید مبادا بگویند: از پسر عمّ خود هواداری میکند و آن حضرت را بر آن نکوهش کنند، لذا خدای متعال به او وحی فرمود: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ..تا آخر آیه، پس رسول خدا صلی اللّه علیه و آله روز غدیر خم ولایت او را بر خلق استوار فرمود.(مجمع البیان ج 2 ص 223).

11- حافظ، ابو القاسم ابن عساکر شافعی، متوفای سال 571 باسناد خود از ابی سعید خدری روایت نموده که آیه مذکوره در روز غدیر خم در شأن علیّ بن ابی طالب علیه السّلام نازل شده است

12- ابو الفتح نظنزی در خصایص العلویّه باسناد خود از امامین، محمّد بن علی الباقر و جعفر بن محمّد الصادق علیهم السّلام روایت کرده که آیه مزبور روز غدیر خم نازل شده است (ضیاء العالمین).

13- ابو عبد اللّه فخر الدین رازی شافعی، متوفّای 606 در ج 3 تفسیر کبیر ص 636 گوید:  آیه مزبور در فضل علی علیه السّلام نازل شده و چون آیه نازل شد (پیغمبر صلی اللّه علیه و آله) دست او را (علی علیه السّلام را) گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه، پس از آن عمر رضی اللّه عنه او را ملاقات کرد و گفت: گوارا باد به تو ای پسر ابی طالب، گردیدی مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن، و این قول ابن عباس و براء بن عازب و محمّد بن علی است.

14- ابو سالم نصیبی، شافعی، (متوفای 652) در «مطالب السؤال» ص 16 گوید: پیشوا ابو الحسن علی واحدی در کتاب خود، مسمّی به «اسباب النزول» بسند خود خبری را نقل نموده که سند آنرا منتهی میکند به ابی سعید خدری رضی اللّه عنه که گفت: این آیه در روز غدیر خم درباره علیّ بن ابی طالب علیه السّلام نازل شده است.

15- حافظ، عزّ الدین رسعنی  موصلی، حنبلی، متولّد سال 589 و متوفّای 661 در تفسیر خود (ستایش نسبت به تفسیر او از قول ذهبی قبلا ذکر شده) از ابن عباس رضی اللّه عنه روایت نموده که گفت: چون این آیه نازل شد پیغمبر صلی اللّه علیه و آله دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود:من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه،

16- شیخ الاسلام، ابو اسحق حموینی متوفّای 722  در «فراید السمطین» از استادان سه گانه خود: سید برهان الدین ابراهیم بن عمر حسینی مدنی، و شیخ پیشوا مجد الدین عبد اللّه بن محمود موصلی، و بدر الدین محمّد بن محمّد بن اسعد بخاری باسنادشان از ابی هریره روایت کرده که: آیه مزبور در شأن علی علیه السّلام نازل شده است.

17- سید علی همدانی (متوفای 786) در «مودّة القربی» از قول براء بن عازب رضی اللّه عنه نقل کرده که گفت: با رسول خدا صلی اللّه علیه و آله در حجّة الوداع آمدم چون بغدیر خم رسیدیم نماز جماعت اعلام شد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله زیر درختی نشست و دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود: آیا من اولی (سزاوارتر) بمؤمنین از خود آنها نیستم؟ گفتند: بلی، هستی یا رسول اللّه فرمود: آگاه باشید، هر کس من مولای اویم علی علیه السّلام مولای او است، بار خدایا، دوست بدار دوست او را و دشمن بدار دشمن او را، سپس عمر رضی اللّه عنه او را ملاقات نمود و باو گفت: گوارا باد تو را ای علیّ بن ابی طالب گردیدی مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن، و در این باره نازل شد یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ …تا آخر آیه.

18- بدر الدین ابن عینی حنفی متولّد 762 و متوفّای 855 در کتاب «عمدة القاری» در شرح صحیح بخاری ج 8 ص 584 در مورد قول خدای تعالی: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ …ذکر نموده از حافظ، واحدی، آنچه را که از حدیث حسن بن حماد سجّاده گذشت با همان سند و متن، سپس از مقاتل و از زمخشری بعض وجوه دیگر مذکور در سبب نزول آیه مزبور را حکایت کرده، و گفته که ابو جعفر محمّد بن علی بن حسین بیان کرده که: معنای آیه مزبور این است … تبلیغ کن آنچه را که ازپروردگارت در فضل علی رضی اللّه عنه بسوی تو نازل گشته، پس چون این آیه را نازل شد پیغمبر صلی اللّه علیه و آله دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه.

19- نور الدین ابن صباغ مالکی مکی متوفّای 855 در «فصول المهمّه» ص 27 روایتی را که واحدی در کتاب اسباب النزول از ابی سعید خدری نقل نموده ذکر کرده است.

20- نظام الدین قمی نیشابوری در ج 6 تفسیر خود در ص 170 چنین گوید:و از ابی سعید خدری روایت شده که این آیه یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ … در فضل و برتری علیّ بن ابی طالب رضی اللّه عنه نازل شد و در نتیجه نزول آن، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله دست او را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه، پس عمر او را ملاقات نمود و باو گفت: گوارا باد تو را ای پسر ابی طالب گردیدی مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن، و این قول ابن عباس و براء بن عازب و محمّد بن علی است، سپس اقوال دیگری در سبب نزول آن ذکر نموده است.

21- کمال الدین میبدی، متوفّای بعد از سال 908 در شرح دیوان امیر المؤمنین علیه السّلام در ص 415 گوید: ثعلبی روایت نموده که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله آنچه را که در غدیر خم فرمود: بعد از نزول قول خدای تعالی:یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ … بود، و بر اهل توفیق پوشیده نیست که قول خدای تعالی: النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ   با داستان غدیر (و سخن پیغمبر صلی اللّه علیه و آله: الست اولی بکم من أنفسکم …) سازش دارد و خدای، داناتر است.

22- جلال الدین سیوطی، شافعی، متوفّای 911، در ج 2 «الدرّ المنثور» ص 298 گوید: ابو الشیخ با دقت در سند از حسن روایت نموده که: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله فرمود: همانا خداوند مرا برسالتی مبعوث (مأمور) فرمود که عرصه فکرم (در ابلاغ آن) تنگ شد! و دانستم که مردم مرا تکذیب خواهند نمود، پس خدای متعال مرا تهدید فرمود که اگر ابلاغ نکنم مرا عذاب فرماید، پس این آیه نازل شد: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ …و عبد بن حمید و ابن جریر، و ابن ابی حاتم، و ابو الشیخ با دقت در سند از مجاهد روایت کرده اند که گفت: چون این آیه بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ ..نازل شد، پیغمبر صلی اللّه علیه و آله عرض نمود: پروردگارا! من یک تن تنها هستم، چگونه (این وظیفه را) انجام دهم؟ مردم (به اذیت و زیان من) اجتماع خواهند نمود، در نتیجه این قسمت از آیه نازل شد: وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ …

– و ابن ابی حاتم، و ابن مردویه، و ابن عساکر، از ابی سعید خدری با دقّت در سند روایت نموده اند که این آیه بر رسول خدا صلی اللّه علیه و آله نازل شد: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ – ان علیا مولی المؤمنین- وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ.

23- سیّد عبد الوهاب بخاری، متولّد 869 و متوفای 932 در تفسیر قول خدای تعالی: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی   چنین گوید: از براء بن عازب رضی اللّه عنه در (تفسیر) قول خدای تعالی: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ … روایت شده که گفت: یعنی تبلیغ کن از فضایل علی. و این آیه در غدیر خم نازل شد، پس رسول خدا صلی اللّه علیه و آله خطبه ای بیان داشت و سپس فرمود: من کنت مولاه فهذا علی مولاه پس از این بیان پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله عمر رضی اللّه عنه گفت: به به یاد علی گردیدی مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمنی، ابو نعیم این روایت را آورده و ثعالبی نیز آن را در کتاب خود ذکر نموده است.

24- سیّد جمال الدین شیرازی متوفّای 1000 در اربعین خود نزول آیه مذکوره را در غدیر خم از ابن عباس روایت نموده است.

25- محمّد محبوب العالم  در تفسیر خود (مشهور به تفسیر شاهی) بشرحی که نقل از تفسیر نظام الدین نیشابوری گذشت حکایت نموده است.

26- میرزا محمّد بدخشانی در «مفتاح النجا» گوید: آیاتی که در شأن امیر المؤمنین علی بن ابی طالب کرّم اللّه وجهه نازل شده بسیار زیاد است به حدّی که من نمیتوانم احاطه به همه آنها حاصل نمایم، ناچار لبّ لباب (نخبه آنها را) در این کتاب وارد نمودم، تا آنجا که گوید: ابن مردویه، از زرّ، از عبد اللّه رضی اللّه عنه با دقت در سند آورده که: ما در عهد و زمان رسول خدا صلی اللّه علیه و آله این آیه را چنین قرائت میکردیم: بکیفیّت و شرحی که در صفحه 93 از ابن مردویه مذکور شد. سپس از طریق خود از ابی سعید خدری آن را روایت نموده و در پایان آن ذکر کرده: سپس نازل شد: «الیوم أکملت لکم دینکم»، و روایتی را که حافظ رسعنی با دقّت در سند آورده  او نیز روایت کرده است.

27- قاضی شوکانی، متوفّای 1250 در تفسیر خود «فتح القدیر» ج 3 ص 57 گوید: ابن ابی حاتم، و ابن مردویه و ابن عساکر، با دقتدر سند از ابی سعید خدری روایت کرده اند که گفت: این آیه یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ … در روز غدیر درباره علیّ بن أبی طالب رضی اللّه عنه بر رسول خدا صلی اللّه علیه و آله نازل گردید، و ابن مردویه با دقت در سند از ابن مسعود روایت کرده که: ما در عهد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله چنین قرائت مینمودیم: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک- ان علیا مولی المؤمنین- و ان لم تفعل فما بلغت رسالته، و الله یعصمک من الناس.

28- سید شهاب الدین آلوسی، شافعی، بغدادی، متوفّای 1270 در ج 2 «روح المعانی» ص 348 گوید: شیعه چنین پندارد (معتقد است) که مراد آیه از- آنچه که خدا به تو نازل فرموده است، خلافت علی کرّم اللّه وجهه میباشد، چه، آنان (شیعه) باسنادهاشان از ابی جعفر و ابی عبد اللّه رضی اللّه عنهما روایت کرده اند که: خدای تعالی وحی فرمود به پیغمبرش که علی کرّم اللّه تعالی وجهه را بجانشینی خود معرّفی و اعلام نماید، و آن حضرت میترسید که این امر بر جماعتی از اصحابش سخت و دشوار باشد، پس خداوند برای تشجیع او بکاریکه مأمور است این آیه را نازل فرمود، و از ابن عبّاس روایت شده که: این آیه درباره علی کرم اللّه وجهه نازل شد زمانی که خدا رسولش را امر فرمود که مردم را بولایت او (علی علیه السّلام) آگاه فرماید، پس آن حضرت اندیشه نمود از اینکه مردم بگویند از پسر عم خود هواداری کرد و او را باین امر سرزنش و نکوهش نمایند، پس خدای متعال این آیه را وحی فرمود، پس آن حضرت به پا خاست و ولایت او را اعلام داشت در روز غدیر خم و دست او را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه.

– و جلال الدین سیوطی در «الدر المنثور» با دقت در اسناد از ابن ابی حاتم، و ابن مردویه، و ابن عساکر آورده که آنها از ابی سعید خدری روایت نموده اند که گفت: این آیه روز غدیر خم در شأن علیّ بن أبی طالب کرّم اللّه وجهه برسول خدا صلی اللّه علیه و آله نازل شد، و ابن مردویه با دقت در سند از ابن مسعود آورده که او گفت:ما در عهد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله این آیه را چنین قرائت می نمودیم:یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک- ان علیّا ولی المؤمنین- و ان لم تفعل فما بلغت رسالته.

29- شیخ سلیمان قندوزی، حنفی متوفّای 1293 در «ینابیع الموده» ص 120 گوید: ثعلبی با دقّت در سند از ابی صالح، از ابن عباس و از محمّد بن علی (باقر) رضی اللّه عنهما روایت نموده که:این آیه درباره علی علیه السّلام نازل شده، حموینی نیز در «فرائد السمطین» از ابی هریره و همچنین مالکی در «فصول المهمّه» از ابی سعید خدری با دقّت در اسناد روایت نموده اند، که: این آیه روز غدیر خم درباره علی علیه السّلام نازل شده. شیخ محیی الدین نووی آن را چنین ذکر نموده.

30- شیخ محمّد عبده مصری متوفّای 1323 در ج 6 تفسیر «المنار» ص 463 گوید: ابن ابی حاتم، و ابن مردویه، و ابن عساکر، از ابی سعید خدری روایت نموده اند که آیه مزبور در روز غدیر خم درباره علی علیه السّلام نازل شده.

(الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب ج1 ص 424