سخن معاویه پسر ابو سفیان اموی
1- امیر المؤمنین علی (ع) به معاویه مینویسد: «درباره عثمان و کشته شدنش زیاد مجادله کرده ای. حقیقت این است که وقتی پشتیبانی از عثمان بنفع تو بود به پشتیبانی او برخاستی (یعنی پس از مرگش) و آنهنگام که پشتیبانی از او به نفع او بود پا از یاریش به دامن پیچیدی (یعنی در روزهای آخر حیاتش)» «2».
2- همچنین به او مینویسد: «بخدا پسر عمویت (یعنی عثمان) را کسی جز تو نکشت».
3- باز به او مینویسد: «درباره عثمان پر گفته ای. بجان خودم او را کسی جز تو نکشت و نه کسی جز تو خوار و بلا دفاع گذاشت. پیوسته چشم انتظار حوادث بد برای او بودی و آرزوی مرگش را داشتی تا به آنچه در دل میپروری برسی. و کار تو بهترین دلیل این حقیقت است» «1».
4- عبد اللّه بن عباس به معاویه مینویسد: «سخن از بدی ما با یاران عثمان و نفرت ما از حاکمیت بنی امیه رانده ای بجان خودم تو عثمان را وقتی از تو یاری خواست و کمکش نکردی وسیله ای برای اغراضت یافتی، تا رسیدی به آنچه میخواستی. گواه میان من و تو پسر عمویت ولید بن عقبه، برادر عثمان است.» «2»
5- در نامه دیگری به او مینویسد: «گفته ای من از کسانی بوده ام که علیه عثمان فعالیت کرده و او را خوار و بیدفاع گذاشته و خونش را ریخته ام.
و میان من و تو پیمان صلحی نیست که مانع آسیب رساندن تو به من شود.
بخدا سوگند یاد میکنم که تو چشم انتظار قتل عثمان بودی و مشتاق مرگش، و با این که وضعش برایت کاملا روشن بود نگذاشتی مردم قلمروت به دفاعش بیایند، در حالیکه نامه سراسر استمداد و استغاثه اش به تو رسید، و تو اعتنائی به آن ننمودی در حالیکه میدانستی محاصره کنندگان تا او را نکشند دست بردار نیستند. تا آن که همانطور که میخواستی به قتل رسید. بعد دیدی مردم ترا همشأن و همطراز ما نمیدانند. پس بنای نوحه سرائی برای عثمان را گذاشتی و تهمت قتلش را به ما چسباندی و گفتی: بناحق و مظلومانه کشته شد.
اگر واقعا بناحق و مظلومانه کشته شده باشد تو از همه ظالم تر و در کشتنش مسؤول تری …» «1»
6- بلاذری مینویسد: «چون عثمان از معاویه کمک خواست وی یزید بن اسد قسری پدر بزرگ خالد بن عبد اللّه بن یزید فرمانروای عراق را (با سپاهی) فرستاده به او گفت: وقتی به ذو خشب نزدیک مدینه رسیدی در آنجا اردو بزن و جلوتر نرو، و نگو: حاضر چیزهائی را می بیند که غایب نمی بیند! زیرا من حاضر و شاهدم و تو غایبی. وی در ذو خشب ماند تا عثمان کشته شد.
در این وقت معاویه به او دستور بازگشت داده تا ارتشی را که همراهش کرده بود باز آورد. معاویه این کار را کرد تا عثمان کشته شود و بعد او مردم را به قبول فرمانروائی خویش دعوت کند» «2».
7- شبث بن ربعی در نطقی خطاب به معاویه میگوید: «بخدا بر ما پوشیده نیست که تو در پی چه هستی و چه را میخواهی بچنگ آوری. تو برای گمراه کردن مردم و جلب آراء و تمایلات آنها و بزیر فرمان در آوردن آنها هیچ وسیله ای جز این نیافته ای که بگوئی: «زمامدارتان بناحق و مظلومانه کشته شده، و ما به خونخواهی او برخاسته ایم». در نتیجه، افراد نادان و فرومایه بر گرد این شعار فراهم آمده اند. در حالیکه برای ما مسلم است که تو پا از یاری او به دامن پیچیدی، دلت میخواست او کشته شود تا به اینجا برسی و دعوی خونخواهی او را پیش بکشی …» «3»
8- ابو ایوب انصاری در جواب معاویه مینویسد: «ما را چه به قاتلان عثمان. کسی که چشم انتظار به قتل او دوخته بود و نگذاشت مردم شام
به یاری او بیایند تو بودی. و کسانی که او را کشتند غیر از انصار بودند» «1».
9- محمد بن مسلمه انصاری به معاویه مینویسد: «اگر عثمان را پس از مرگش پشتیبانی میکنی در زمان حیاتش خوار و بیدفاع گذاشتی. و ما و مهاجران و انصاری که در اینجا هستند به رفتار درست نزدیک تریم» «2».
10- در گفتگوئی که میان معاویه و ابو طفیل کندی صورت گرفته، معاویه می پرسید: تو جزو قاتلان عثمان بودی؟ میگوید: نه، ولی شاهد واقعه بودم و او را یاری ننمودم. می پرسید: چرا، در حالیکه وظیفه داشتی بیاری او برخیزی؟ میگوید: بهمان دلیل که تو در شام ماندی و مرگش را انتظار بردی! معاویه میگوید: مگر همین که به خونخواهی او برخاسته ام یاری او نیست؟ میگوید: بله، ولی وضع تو با او چنان است که جعدی میگوید: ترا پس از مرگم خواهم دید که برایم نوحه سرداده ای.
در حالیکه در زندگیم هیچ کمکی به من ننمودی «3».
11- وقتی خبر مرگ عثمان و بیعت مردم با علی (ع) به معاویه رسید سخت دلتنگ گشته از این که عثمان را خوار و بیدفاع گذاشته و یاری نکرده اظهار پشیمانی نمود، و چنانکه ابن مزاحم نوشته گفت:
خبری برایم آوردند مایه اندوه* و باعث گریه ای طولانی
خبر از نابودی دامنه دار و ننگ* و مایه خواری و بیچارگی
خبر از مرگ امیر المؤمنین، و این* خبری است که کوه را درهم میشکند
دیده مبیناد چون او بیگناهی را* که بکشتن رود، و این سهمگین است
جماعتی در مدینه علیه وی همداستان گشتند
و دو دسته بودند: قاتلان و کسانی که پا از دفاع بدامن پیچیدند
او از آنها استمداد کرد ولی گوش خویش
به کری زدند و این نشانه نیت و نظر درونی آنها بود
من پشیمانم، پشیمان از این که تابع هوس گشتم
و همین کافی است که مرا به افسوس و به شیون وا دارد «1»
امینی گوید:
از جمله مطالبی که آورده شد این نتیجه بدست میآید که معاویه در برابر عثمان و قتل او موضعی گرفته شبیه موضعی که اصحاب پیامبر (ص) داشته اند با یک تفاوت، و آن این که اگر آنان به دو دسته مهاجم و خودداری کننده از دفاع تقسیم میشده اند او موضع خودداری کردن از دفاع و کمک را گرفته ولی بانگیزه و بمقصودی که آنان داشته اند یا بنابر تکلیف شرعی از دفاعش خودداری کرده اند؟ بلکه باین غرض که با کشته شدن عثمان جامعه بی زمامدار بماند و میدان برای رقابت و کشمکش بر سر تصدی مقام خلافت گشوده شود و خون عثمان را که با وی خویشاوندی داشته وسیله از میان بردن رقبا و مردان شایسته خلافت و حکومت قرار دهد. ضمنا از اسناد تاریخی یاد شده چنین بر میآید که خودداری معاویه از دفاع عثمان اثری مهم در قتل وی داشته است، و وضع معاویه که با وجود امکانات بسیار و فرماندهی بر سپاهی گران از انجام فرمان خلیفه سر پیچیده و چندان تأخیر روا داشته که کار از کار گذشته است به وضع قاتلان عثمان نزدیک است. بهمین لحاظ است که امام (ع) به او میگوید: «بخدا پسر عمویت (عثمان) را کسی جز تو نکشته است» و «بجان خودم
او را کسی جز تو نکشته و نه کسی جز تو خوار و بیدفاع گذاشته است» و دیگر سخنانی در همین زمینه و با همین مضمون که میرساند نیّت پنهان و غرض معاویه بر ایشان پوشیده نمانده است. و هر گاه واحدهای نظامی تحت فرمانش را در ذوخشب متوقف نساخته، وارد مدینه میکرد و در انتظار کشته شدن عثمان نمیماند از او دفاع میکردند و یا بر مخالفان و محاصره کنندگان چیره میشدند یا چندان به دفاع ادامه میدادند تا واحدهای کمکی دیگر از سایر شهرستانها فرا میرسید. اما معاویه که طمع به جانشینی عثمان و هموار ساختن زمینه سلطنت خویش بسته بود قتل عثمان را رفع یکی از موانع و بدست آمدن وسیله تحرک سیاسی و نظامی زیر شعار خونخواهی عثمان میدانست، و باتکای این محاسبه سیاسی دست از یاری عثمان باز داشت، و بهمین جهت اگر قتل عثمان- چنانکه مدعی بود- مظلومانه باشد او از همه کس ظالم تر و مسؤول تر است. و این استدلال علامه امت اسلامی عبد اللّه بن عباس است.
همچنین اگر معاویه- چنانکه آن جماعت میپندارند و مدعیند- از اصحاب عادل و راسترو شمرده شود چنین نظری درباره عثمان داشته و چنین موضع و سیاستی!

  الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 9، ص: 214