اجتهاد خلیفه دوم در جَدّ

دارمی در سننش ج 2 ص 354 نقل کرده از شعبی که او گفت: اولین جدی که در اسلام وارث شد عمر بود که مالش را گرفت. پس علی علیه السلام و زید نزد او آمده و گفتند: این مال تو نیست و تو مانند یکی از برادرانی.و در لفظ بیهقی:به درستی که اولین جدی که در اسلام وارث شد عمر بن خطاب… بود پسر فلانی پسر عمر مرد پس عمر خواست که میراث و مال او را به تنهائی بگیرد و به برادران آن مرده چیزی ندهد پس علی علیه السلام و زید به او گفتند این کار برای تو نیست. پس عمرگفت: اگر رای شما یکی نبود نمی دیدم که او پسر من باشد و نه من پدر او باشم.سنن کبری ج 6 ص 247و دارمی نیز از مروان بن حکم روایت کرده که عمر بن خطاب وقتی ضربت خورد با یارانش مشورت کرد در میراث جد و گفت:که من درباره جد رأیی دارم پس اگر شما هم می بینید که پیروی کنید آن را پس پیروی کنید. عثمان به او گفت اگر ما پیروی کنیمرای و اجتهاد تو را پس آن صلاح است و اگر پیروی کنیم رای شیخ را پس خوبست صاحب رای.(مستدرک حاکم ج 4 ص 340(شعبی گوید: از اجتهاد و رای ابوبکرو عمر… این بود که جد را در میراث اولی از برادر قرار می دادند و عمر ناخوش داشت که درآن حرفی زده شود. پس چون عمر جد شد گفت: این کاری بود که واقع شد چاره ای برای مردم نیست از شناخت آن پس فرستاد به سوی زید بن ثابت و از او پرسید ، زید گفت: رای ابی بکر این بود که ما جد را اولی از برادر قرار دهیم. پس گفت: ای پیشوای مسلمین قرار نده درختی را که روئیده پس منشعب شد از آن شاخه ای پس از شاخه ای شاخه دیگری درآمده پس شاخه اول را اولیاز شاخه دوم قرار داده نمی شود چون که شاخه ای از شاخه ای بیرون آمده . گوید: پس فرستاد خدمت حضرت علی علیه السلام و ازاو پرسید پس آن حضرت همانطوری که زید گفته بود فرمود مگر آنکه آن را سیلی قرار داد که جاری شده پس از آن جوئی منشعب گردیده سپس از آن دو رشته جوی منشعب شده. پس فرمود: آیا دیدی که اگر این شعبه وسطی و میانه برگردد آیا به هر دو شعبه برنمی گردد ؟ تا پایان حدیث . (سنن کبری ج 6 ص 247(و از سعید بن مسیب از عمر گفت: پرسیدم از پیامبر صلی الله علیه و آله چگونه است سهم جد ؟ فرمود : برای چیست این سئوال توای عمرمن گمان می کنم که تو بمیری پیش از آنکه این را بدانی ؟! سعید بن مسیب گوید : پس عمر مرد پیش از آنکه بداند آن را.مدارک این قضیه:طبرانی آن را در اوسط نقل کرده و هیثمی در مجمع الزوائد ج 4 ص 227 و گوید تمام راویان آن مردان صحیح هستند و سیوطی آنرا در جمع الجوامع نقل کرده چنانچه در ترتیب آن ج 6 ص 15 نقل از عبد الرزاق و بیهقی و ابی الشیخ در فرائض نموده استبیهقی آن را در سننش ج 6 ص 247 نقل کرده از زید بن ثابت که عمر بن خطاب… روزی اجازه خواست از او پس اجازه داد به اوو گفت ای پیشوای مسلمین اگر می فرستادی پی من می آمدم . پس عمر گفت نه من نیازمند بودم به تو و آمدم نزد تو تا ببینی در امرجد ؟ پس زید گفت : نه به خدا قسم من درباره آن حرفی نمی زنم . پس عمر گفت : آن وحی نیست تا آنکه در آن زیاد کنیم یا کم نمائیمآن البته چیزی است که ما در آن نظر می دهیم پس اگر تو رای دادی و موافق من بود متابعت می کنیم آن را و اگر موافق نبود بر توباکی در آن نیست پس زید امتناع کرد از گفتن . عمر در حال خشم بیرون رفت و گفت من آمدم پیش تو و گمان می کردم تو نیاز مرابرطرف می کنی سپس بار دیگر آمد درساعتی که دفعه اول آمده بود پس مرتب مزاحم او شد تا آنکه گفت : که من به زودی برایتمی نویسم درباره ارث جد پس در قطعه ای از تخته جهاز شتر نوشت و مثلی زد برای او که(جد) مثلش مثل درختی است که بر یکساقه می روید پس شاخه ای در آن بیرون می آید آنگاه در این شاخه شاخه ای دیگر سبز می شود پس ساقه سیراب می کند شاخه راپس اگر شاخه اول بریده شود آب بر می گردد به شاخه دوم و اگر دومی جدا شود آب بر می گردد به اولی پس با این مدرک آمد وخطبه ای برای مردم خواند سپس آن نوشته را خواند برای مردم پس از آن گفت : که زید بن ثابت درباره جد سخنی گفت که من آن راامضاء کردم.گوید: و او یعنی عمر اولین جد و پدربزرگی بود که خواست تمام مال پسرش رابگیرد و به برادران او چیزی ندهد. پس تقسیم کردآن مال را بعد از این .و بیهقی در سنن کبری ج 6 ص 245 نقل از عبیده کرده گوید : من از عمر درباره جد صد داستان حفظ کرده ام که تمامش با هممخالفت کرده و بعضی از آنها نقض و باطل می کند برخی دیگر را.و از عبیده روایت شده که می گفت : من از عمر صد داستان و قضیه درباره جد به خاطر سپرده ام گوید : که عمر می گفت : منقضاوت کردم درباره جد قضایای مختلفه ای که تمام آن از حق کوتاه نیامد و هر آینه اگر من تا تابستان انشاء الله زنده ماندم هر آینهقضاوت خواهم کرد درباره آن به قضیه ای که به آن قضاوت کند و حال آنکه او در دنبال و پی آن باشد.و بیهقی در سنن از طارق بن شهاب نقل کرده که گفت عمر بن خطاب کتف یعنی استخوان شانه ای گرفت و جمع کرد اصحابمحمد صلی الله علیه و آله را که درباره جد بنویسند و ایشان می دیدند که او آن را پدر قرار می دهد پس ماری بیرون آمد بر او پسمردم پراکنده شدند . عمر گفت اگر خدا می خواست که آن بگذرد و مقرر گردد هر آینه مقرر می کرد .ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه ج 1 ص 61 گوید : عمر بسیار فتوا به حکمی می داد سپس آن را باطل می کرد و به ضد وخلاف آن فتوا می داد حکم کرد در جد با برادران حکم های زیادی که مخالف با هم بودند . آنگاه ترسید از حکم در این مسئله پسگفت هر کس می خواهد پایه های جهنم را تحمل کند پس درباره جد به رأیش فتوا دهد.امینی گوید : من نمی دانم که این قضایای ضد و نقیضی که عدد آن به صد می رسد در یک موضوع آیا تمام آنها موافق واقع است درحالیکه این معقول نیست یا اینکه بعضی از آن موافق است پس چرا در تمام موارد به آن رجوع نکرده ؟ و آیا همه آنها از اجتهادخلیفه بوده یا آنها را از صحابه گرفته ؟ و آیا صحابه از عقاید و آراء خودشان این فتواها را می دادند ، یا آنها را از پیامبر امین صلی الله علیه و آله گرفته بودند ؟ اگر شنیده بودند پس فتوای در آن مختلف و مخالف هم نمی شود به ویژه با نزدیک بودن به عهد پیغمبرصلی الله علیه و آله و اگر اجتهاد از ایشان بوده پس هر کس که اعتراف کند به ایشان اعتراف واقرار به اهلیت ایشان کند برای اجتهادمضافا بر اینکه بعد از پذیرفتن اهلیت ایشان برای ما هست حق تامل و نظر کردن در آنچه که اجتهاد کرده اند و در آنچه به آن استنادنموده اند و مثل این اجتهاد خالی از دلیل حجتی در آن نیست حتی در شخص خلیفه و آنگاه خلیفه مسلمین چگونه جایز است برای او نادانی و جهل به آنچه که تشریع فرمود آن را پیامبر اسلام تا آنکه گیج و سر در گم کند او را نادانی در تناقص گوئی، پس حق را در بعضی از موارد بگیرد از زبانهای مردم و بگذرد بر گمراهی و لغزشش تا جائی که مصادف با هیچ یک از ایشان نشود و چه اندازه این مسئله برخلیفه مبهم بوده که نتوانسته در مدت عمرش آن را بگیرد ؟ و چیست مقام و ارزش او که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گمان نماید که عمر می میرد پیش ازآنکه آن را بیاموزد و او هم مرد و ندانستمیراث جد را و جایز نبود برای او قضاوت کردن در تمام این قضایا در حالیکه نمی دانست حکم آن را و پیامبر بزرگوار هم خبر داده بود او را به این مسئله ؟!و من نمی دانم چگونه امت حفظ کرده آن قضایا را و قرن های گذشته پذیرفته بدون آنکه دشوار شود بر هر فقیه و دانای به احکام شرع یا طالب فقهی و حال آنکه مشکل بوده بر خلیفه و او با این کیفیت داناترین صحابه بوده در زمان خودش مطلقا نزد صاحب کتاب(الوشیعه) !!!

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 6، ص: 165