اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۱۶ آبان ۱۴۰۳

برادرزاده عمرو عاص

متن فارسی

عمرو عاص، برادرزاده ای هوشیار و زیرک داشت از قبیله بنی سهم که از مصر نزد او آمد و به او گفت: ای عمرو به من بگو، که تو در میان قریش با چه عقیده و رایی زندگی می کنی؟ دین خود را دادی و به دل آرزوی دنیای غیر خودت را می پرورانی؟ آیا می پنداری اهل مصر – کشندگان عثمان – ولایت مصر را به معاویه تسلیم خواهند نمود و حال آنکه علی (ع) زنده است؟ و باز چنین می پنداری که اگر هم مصر تحت تسلط معاویه قرار گرفت، همانطور که با سخن، آنرا طعمه تو قرار داد با سخن هم از تو باز نمی ستاند؟
عمرو گفت: ای برادرزاده عنان امر در دست خداست، نه در دست علی و معاویه.
جوانک در پاسخ عمرو چنین سرود:

– آگاه باش ای هند، خواهر قبیله بنی زیاد، عمرو قهرمان زیرک و زبردست روزگار است.

– و بسیار خوددار و قویدل می باشد و تو گرفتار آنی.

– چنان حیله می کند که خردها، سرگردان می شوند و ظاهرسازی هایش همچون مار صحرائی، خطرناک و حیله گرند

– معاویه در عهدنامه خود شرائطی بر عمرو تحمیل کرده که از خدعه و فریب او پرده برمیدارد.

– عمرو در مقابل شرطی پیشنهاد کرده که جلوگیر حیله او باشد، هر دو نفر مکار و فریبکاراند.

– (سپس خطاب به عمرو کرد): آگاه باش عمرو که تو از روی واقع به حکومت مصر نرسیده ای و از آغاز رستگار نبودی

– تو دینت را به دنیا فروختی، و در این معامله زیان کردی، لذا تو بدترین بندگان هستی

– تو هر چند در آغاز کار، مصر را صاحب شدی، ولی رسیدن تو به این مقصود، با دشواریهای طاقت فرسا همراه خواهد بود.

– بر معاویه وارد شدی همچون کسی که بر قوم عاد وارد می شود،

– و در این راه آنچه بدست آوردی باختی، و با سیه روئی خود رامحروم ساختی

– آیا تو ابوالحسن علی (ع) را نشناخته ای و به آنچه از حق او به دشمن رسید آگاه نشدی؟

– و بعد از او و همراهی با او عدول کردی و به سوی معاویه، زاده حرب گرائیدی در حالی که میان سفیدی (نورانیت) با سیاهی (تیره روزی) فاصله بسیار است.

– انگشتان آدمی هر قدر دراز و رسا باشد به ستاره سهیل کجا رسد، و شایستگی را با تباهی و فساد فرق بسیار است.

– آیا هنگامی که او را بر مرکب درشت و زمخت ببینی که سپاهیان را با نیزه های بلند و برنده، وادار به حمله به دشمن می کند، ایمن خواهی بود؟

– چه خواهی کرد در وقتی که به او نزدیک شوی او تو را به نبرد بطلبد؟ ببین با چه کسی خصومت می کنی

عمرو گفت: ای پسر برادرم اگر من با علی بودم خانه من برایم کافی بود و گنجایش مرا داشت ولی اکنون من با معاویه هستم.
برادرزاده اش گفت: اگر تو معاویه را نخواهی، او هم تو را نمی خواهد لیکن تو دنیای او را می خواهی و او هم خواهان دین تو شده است.
سخنان این جوان، به گوش معاویه رسید، او را طلب نمود ولی او گریخت و به علی ملحق شد و داستان عمرو و معاویه را برای آن جناب شرح داد، حضرت از الحاق او شاد و او را به خود نزدیک و گرامی داشت.
مروان از این جریان خشمناک شد و گفت: مرا چه شده که نتوانم چون عمرو معامله کنم، معاویه گفت: جز این نیست، عمرو مردان را برای تو می خرد.
راوی گوید:چون قصه معامله عمرو و معاویه به علی (ع) رسید، حضرت این اشعار را خواند:

یا عجبا لقد سمعت منکرا               کذبا علی الله یشیب الشعرا
یسترق السمع و یغشی البصرا               ما کان یرضی احمد لو اخبرا
ان یقرنوا وصیه و الابترا               شانی الرسول و اللعین الاخزر
کلاهما فی جنده قد عسکرا               قد باع هذا دینه فافجرا
من ذا بدنیا بیعه قد خسرا               بملک مصر ان اصاب الظفرا
انی اذا الموت دنا و خضرا               شمرت ثوبی ودعوت قنبرا
قدم لوائی لا توخر حذرا               لن ینفع الحذار مما قدرا
لما رایت الموت موتا احمرا               عبات همدان و عبوا حمیرا
حی یمان یعظمون الخطرا               قرن اذا ناطح قرنا کسرا
قل لابن حرب لا تدب الحمرا               ارود قلیلا ابد منک الضجرا
لا تحسبنی یا ابن حرب عمرا               و سل بنا بدرا معا و خیبرا
کانت قریش یوم بدر جزرا               اذ وردوا الامر فذموا الصدرا
لو ان عندی یا ابن حرب جعفرا               او حمزه القرم الهمام الازهر
ارات قریش نجم لیل ظهرا

مصادر این بحث: “الامامه و السیاسه، ج 1 ص 84 ، کتاب ” صفین ” ابن مزاحم ص 24 “، شرح نهج البلاغه ” ابن ابی الحدید ج 1 ص 138.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 221

متن عربی

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 221

19- عمرو و ابن أخیه

کان لعمرو بن العاص ابن أخ «1» أریب من بنی سهم جاءه من مصر، فقال له: ألا تخبرنی یا عمرو بأیِّ رأی تعیش فی قریش؟ أعطیت دینک، و تمنّیت دنیا غیرک، أ ترى أهل مصر و هم قَتَلة عثمان یدفعونها إلى معاویة و علیٌّ حیٌّ؟ و تراها إن صارت إلى معاویة لا یأخذها بالحرف الذی قدّمه فی الکتاب «2»؟

فقال عمرو: یا ابن أخی إنَّ الأمر للَّه دون علیّ و معاویة. فقال الفتى:

ألا یا هندُ أُختَ بنی زیادٍ             رُمی عمروٌ بداهیةِ البلادِ

رُمی عمروٌ بأعورَ عَبْشَمیٍّ             بعیدِ القعر محشیِّ الکبادِ «3»

له خُدعٌ یَحارُ العقلُ فیها             مزخرفةٌ صوائدُ للفؤادِ

فشرّطَ فی الکتابِ علیه حرفاً             یُنادیه بخدعته المنادی‏

و أثبت مثلَهُ عمروٌ علیه             کلا المرأین حیّةُ بطنِ وادی‏

ألا یا عمرو ما أحرزت مصراً             و ما مِلْت الغداة إلى الرشاد

و بعت الدین بالدنیا خساراً             فأنت بذاک من شرِّ العبادِ

فلو کنتَ الغداةَ أخذتَ مصراً             و لکن دونها خرطُ القتادِ

وفدتَ إلى معاویةَ بنِ حربٍ             فکنتَ بها کوافدِ قومِ عادِ

و أُعطیتَ الذی أعطیتَ منها             بِطَرْسٍ فیه نضحٌ من مدادِ

أ لم تعرف أبا حسنٍ علیّا             و ما نالتْ یداه من الأعادی‏

عدلتَ به معاویةَ بنَ حربٍ             فیا بُعد البیاضِ من السوادِ

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 222

و یا بُعد الأصابعِ من سُهیلٍ             و یا بُعد الصلاحِ من الفسادِ

أ تأمنُ أن تراه على خِدَبٍّ             یحثُّ الخیل بالأُسُلِ الحِدادِ «1»

ینادی بالنزالِ و أنت منهُ             قریبٌ فانظرَنْ مَن ذا تُعادی‏

 

فقال عمرو: یا ابن أخی لو کنت مع علیّ وسعنی بیتی، و لکنّی الآن مع معاویة. فقال له الفتى: إنّک إن لم تُرد معاویة لم یُردک. و لکنّک ترید دنیاه و یرید دینک.

و بلغ معاویة قول الفتى، فطلبه فهرب، فلحق بعلیٍّ، فحدّثه بأمر عمرو و معاویة.

قال: فَسَرَّ ذلک علیّا و قرّبه.

قال: و غضب مروان و قال: ما بالی لا أُشْترى کما اشتُرِیَ عمرو؟ فقال معاویة: إنّما یُشترى الرجال لک!.

قال: فلمّا بلغ علیّا ما صنع معاویة و عمرو، قال:

یا عجباً لقد سمعتُ مُنکرا             کَذِباً على اللَّهِ یُشیبُ الشعرا

یسترقُ السمعَ و یُغشی البصرا             ما کان یرضى أحمدٌ لو أُخبرا

أن یقرِنوا وصیَّهُ و الأبترا             شانی الرسولِ و اللعینَ الأخزرا «2»

کلاهما فی جُندِهِ قد عسکرا             قد باعَ هذا دینَه فأفجرا

من ذا بدنیا بیعِهِ قد خَسرا             بمُلْکِ مصرٍ إن أصابَ الظفرا

إنّی إذا الموتُ دَنا و حَضرا             شمّرتُ ثوبی و دعوتُ قنبرا

قدِّم لوائی لا تؤخِّرْ حذَرا             لن ینفع الحذارُ ممّا قُدِّرا

لمّا رأیتُ الموتَ موتاً أحمرا             عبّأتُ هَمْدانَ و عَبّوا حِمْیَرا

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 223

حیٌّ یمانٍ یُعْظِمُون الخَطَرا             قِرنٌ إذا ناطحَ قِرناً کَسَرا

قل لابن حربٍ لا تَدِبَّ الحمرا             أَرْوِدْ قلیلًا أبْدِ منک الضجرا «1»

لا تحسبنّی یا ابن حرب غَمَرا «2»             و سَلْ بنا بدراً معاً و خیبرا

کانت قریشٌ یوم بدرٍ جزرا             إذ وردوا الأمر فذمّوا الصَدَرا «3»

لو أنَّ عندی یا ابن حرب جعفرا             أو حمزةَ القِرمَ الهُمامَ الأزهرا

رأت قریشٌ نجمَ لیلٍ ظُهُرا

الإمامة و السیاسة (1/84)، کتاب صفِّین لابن مزاحم (ص 24)، شرح ابن أبی الحدید (1/138) «4».