اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۱۷ آذر ۱۴۰۳

تحریف در دیوان اشعار

متن فارسی

دیوان حسان
جز آنچه از اشعار حسّان نقل شد، مدایح بسیارى درباره أمیر مؤمنان على دارد که منتخبى از آن، به زودى ذکرش بیاید. در این هنگام است که دستهاى امین!! شناخته می‌شود، دستهاى خیانتکارى که به سوى دیوان حسان دراز گشت و دیوان او را چون دیوانهاى دیگر که شامل مدایح و فضائلى درباره ائمه (ع) بود، مورد تحریف قرار داد، و حتى خاطرات پسندیده اصحاب ایشان را حذف نمود.
این قصیده میمیّه فرزدق است با همه شهرتش که در وصف حضرت زین العابدین (ع) سروده شده، از قلم انداخته‌اند؛ با اینکه ناشر دیوان در مقدمه کتاب به این قصیده اشاره میکند و کتب دیگر و تراجم، جمله این قصیده را از فرزدق میدانند.
و چون دیوان کمیت که اشعارى از آن کم و مقدارى بر آن اضافه نموده‌اند و دیوان ابى فراس هم چون دیوان کشاجم، قسمت مهمى از مراثى سید الشهداء حسین (ع) از آنها حذف شده است و کتاب (المعارف) ابن قتیبه را، دستهاى تحریف آنچه دلش خواسته بر آن افزوده و آنچه ملایم مسلکشان نبوده از آن کاسته‌اند و کتبى که بعد از آن ناقل مطالب کتاب (المعارف) بودند، خود گواه این تحریف و خیانتند که ما مقدارى از آن را قبلا ذکر نموده و بعضى دیگر را هم خواهیم گفت و از این نوع تحریف در کتب بسیارى رخ داده که ما، به جهت اینکه وضع کتاب را به هم نزنیم، از ذکر آنها خوددارى نموده‌ایم و تفصیل آن در جاى خود بیاید، حال بر میگردیم به دیوان حسان و نقل تکه‌هاى جدا شده از آن، که مصادر مورد اعتماد ثبت نموده‌اند مانند قصیده یائیّه او که در پیش ذکر شد.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 76

متن عربی

دیوان حسّان

إنَّ لحسّان فی مولانا أمیر المؤمنین علیه السلام مدائح جمّة غیر ما سبقت الإشارة إلیه، و سنوقفک على ما التقطناه من ذلک، فمن هذه الناحیة نعرف أنَّ ید الأمانة لم تقبض علیها یوم مدّت إلى دیوانه، فحرّفت الکلم عن مواضعها، و لعبت بدیوان حسّان کما لعبت بغیره من الدواوین و الکتب و المعاجم، التی أسقطت منها مدائح أهل البیت علیهم السلام و فضائلهم، و الذکریات الحمیدة لأتباعهم، کدیوان الفرزدق الذی أسقطوا منه میمیّته المشهورة فی مولانا الإمام زین العابدین علیه السلام مع إشارة الناشر إلیها فی مقدّمة شرح

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 77

دیوانه، و قد طفحت بذکرها الکتب و المعاجم، و کدیوان الکمیت، فإنّه حُرّفت منه أبیات کما زیدت علیه أخرى، و کدیوان أمیر الشعراء أبی فراس، و کدیوان کشاجم الذی زحزحوا عنه کمیّة مهمّة من مراثی سیّدنا الإمام السبط الشهید- سلام اللَّه علیه- و کتاب المعارف لابن قتیبة الذی زید فیه ما شاءه الهوى للمحرّف و نقص منه ما [لا] یلائم خُطّته، بشهادة الکتب الناقلة عنه من بعده، کما مرّ بعض ما ذکر فی محلّه من هذا الکتاب و یأتی بعضه، إلى غیر هذه من الکتب التی عاثوا فیها لدى النشر، أو حرّفوها عند النقل، و نحن نحیل تفصیل ذلک إلى مظانّه من المواقع المناسبة لئلّا نخرج عن وضع الکتاب، فلنعد الآن إلى ما شذّ من شعر حسّان عن دیوانه، و أثبتته له المصادر الوثیقة کنفس یائیّته السابقة، فمن ذلک: