این بود مجموع آنچه توانستیم از زندگى و خانواده شاعر، اخبارى سودمند فراهم آوریم از مآخذ و مصادر موجود براى کاوش از دوران کودکى، آموزش، اساتید و علما و رواتى که به درسشان حاضر می‌شده، سودى عاید نمی‌شود زیرا این مصادر از مطالب مفید در این زمینه خالى است مگر آنچه در جلد ششم «اغانى» به عنوان جمله معترضه متذکر شده است که: ابن رومى از ابى العباس ثعلب روایت کرده و ثعلب از حمّاد بن مبارک و حمّاد از حسین بن ضحاک. و چون در جاى دیگرابن رومى از قتیبه روایت می‌کند و قتیبه از عمر سکونى در کوفه و عمر از پدرش و پدر او از حسین بن ضحاک. پس می‌توان گفت روایت کردن، همان درس از استاد گرفتن باشد، زیرا ثعلب در سال 200 متولد شده و 21 سال از شاعر بزرگتر بوده است. امّا قتیبه (که مقصود ابو رجاء قتیبة بن سعید بن جمیل ثقفى محدث و دانشمند معروف باشد) می‌تواند از کسانى باشد که بر ابن رومى املاى حدیث کرده و شاعر ما از دست او آموزش گرفته باشد زیرا وقتى قتیبه از دنیا رفت ابن رومى هنوز بیست ساله نشده بود.

در گذشته اشاره کرده‌ایم که او نزد محمّد بن حبیب دانشمند بزرگ علم روایت انساب رفت و آمد داشت و خواهیم دید که او در بعضى از مفردات لغات، به او مراجعه می‌کرده. شرح این مراجعات را خود در دیوانش آورده و روى آنها تکیه می‌کند، او بعد از این بیت از اشعارش:

و اصدق المدح مدح ذى حسد              ملآن من بغضه و من شنف‏

– صادق‏ترین مدح، مدح کسى است که بر ممدوحش حسد می‌برد و از دشمنى نگاهش پر از خشم است.

گوید: محمّد بن حبیب مرا گفته است شنف خشمى است که در دیده ظاهر گردد.
و بعد از این بیت:

بانوا فبان جمیل الصّبر بعدهم                 فللدّ موع من العینین عینان‏

«آنها رفتند و شکیب و بردبارى هم از کف رفت و پس، آنگاه اشگها از دیدگان روان گردید».

باز به او اشاره کرده گوید: در تفسیر کلمه عینان. از ابن حبیب روایت شده که گفت:

عان الماء عینا و عینانا: اذا ساح. «عان فعل ماضى یعین فعل مضارع آن می‌شود و عین و عینان مصدر و به معنى روان گردیدن است».

اینها سه نفر از اساتید ابن رومى هستند که نام بردیم در مآخذى که ما مراجعه کرده‌ایم استادى غیر از این سه کس براى او نمی‌شناسیم. با این حال ما را این مقدار بس است که بدانیم: او به هر کیفیتى که آموزش گرفته، و معلمش هر کس بوده با بهره کافى از دانش زمانش بزرگ شده و از علوم قدیم و جدید، سهم بسزائی در شعرش آورده است. اگر معرّى نگفته بود: او در اندیشه‌هاى فلسفى بسر می‌برد، و اگر مسعودى نمی‌گفت: شعر براى ابن رومى، کمترین وسیله معرفى اوست، ما خود از شواهد پراکنده سخنانش، می‌توانستیم این معنى را استنباط کنیم. سخنان ابن رومى فراوان و مکرر در اختیار است هر کاوشگرى که به برخى از آنها دست یابد، یقین می‌کند، گوینده‌اش از فلسفه آگاهى داشته، و با اهلش به مصاحبت می‌پرداخته، و به کار آن سرگرم بوده، بطورى که در روش و اندیشه او اثر گذاشته است. بیش از این هم از یک دانشجوى فلسفه آن روز براى آموزش آن یا براى اینکه از دانشجویان آن محسوب شود، نباید کار دیگرى انتظار داشت. شما نمی‌توانید از کسى که در فلسفه کار نکرده باشد یا نا آشناى به فلسفه و قیاس منطقى و علم نجوم باشد چنین کلامى بشنوید:

«براى اعلام دگرگونیهاى دنیا است که طفل هنگام تولد گریه می‌کند.
و گرنه چیست باعث گریه او در حالیکه دنیایش وسیع‏تر و زندگی‌اش مرفّه‌تر شده است».

در اینجا شواهد فراوانى بر توجه و آشنائى او به علوم و اصطلاحات علمى آورده که براى اختصار از پرداختن به آنها صرفنظر می‌کنیم.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 59