اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۱۷ آذر ۱۴۰۳

جملات حکمت‌آمیز ابو اسماعیل علوی

متن فارسی

«بدانکه چون اندیشه‌ات نمیتواند همه کارها را زیر نظر گیرد آن را به کارهاى مهم‏تر بگیر.»

«و چون اموالت نمیتواند همه مردم را رفع نیاز کند آنرا به حق داران اختصاص بده.»

«و از آنجا که نمیتوانى با همه مردم آمیزش کنى اهل فضل و دانش را برگزین.»

«و چون شبانه روزت با تمام کوشش کفایت همه کارهایت را نمیدهد، کارت را تقسیم کن.»

«هرچند وقتى که صرف کارهاى غیر مهم کنى بکارهاى مهم زیان زده‌اى.»

«هرچند اموالت را که در راه باطل مصرف میکنى، از مصرف آنها در راه حق خود را محروم کرده‌اى.»

«هرچند از مقام و شخصیت خود را با مردم کم مایه بگذرانى از فیض محضر اهل فضل و کمال محروم میگردى.»

«آنچه از روز و شب خود را در غیر نیاز بکار گیرى، از کارهاى مورد نیازت بازمانى.»

برادر این عباس، فضل بن حسن همان شاعرى است که در مصیبت جدش ابا الفضل شهید کربلا (ع) گفته است.

احقّ الناس أن یبکى علیه                       فتى ابکى الحسین بکربلاء «1»
اخوه و ابن والده علىّ                           ابو الفضل المضرّج بالدّماء «2»
و من واساه لا یثنیه شی‌ء                      و جاد، له على عطش بماء «3»

این اشعار را مورّخ هندى اشرف على در کتاب خود «1» آورده و دوست ما علامه متتبع شیخ محمّد على اردبادى (قدس سره) آن را تضمین کرده است.

احق الناس ان یبکى علیه             بدمع شابه علق الدماء
بجنب العلقمى سرى فهر                فتى ابکى الحسین بکربلاء
اخوه و ابن والده على                 هزبر الملتقى رب اللواء
صریعا تحت مشتبک المواضى                   ابو الفضل المضرج بالدماء
و من واساه لا یثنیه شی‌ء                   عن ابن المصطفى عند البلاء
و قد ملک الفرات فلم یذقه                   و جاد له على عطش بماء

شاعر ما از نظر خردمندى و دور اندیشى نمونه‌اى از جدّ بزرگوارش بود.
کلمات او نیز مانند حکم و امثال دهن به دهن میگشت. از جمله این کلام است که درباره مردى از خاندانش گفت: من نمی‌پسندم علم او بر عقلش فزون باشد چنانکه دوست نمیدارم زبانش بیش از علمش باشد «2».

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 14

متن عربی

و من درر کلمه الحکمیّة قوله:

اعلم أنّ رأیک لا یتّسع لکلِّ شی‏ء ففرِّغه للمهمِّ، و أنّ مالک لا یغنی الناس کلّهم فخصّ به أهل الحقّ، و أنّ کرامتک لا تطیق العامّة فتَوَخَّ بها أهل الفضل، و أنّ لیلک و نهارک لا یستوعبان حاجتک، و إن دأبت فیهما، فأحسن قسمتهما بین عملک و دعتک من ذلک؛ فإنّ ما شغلک من رأیک فی غیر المهمّ إزراءٌ بالمهمّ. و ما صرفت من مالک فی الباطل فقدته حین تریده للحقّ، و ما عمدت من کرامتک إلى أهل النقص أضرّ بک فی العجز عن أهل الفضل، و ما شغلک من لیلک و نهارک فی غیر الحاجة أزرى بک فی الحاجة.

و أخو العبّاس هذا: الفضل بن الحسن الذی یؤبّن جدّه أبا الفضل شهید الطفّ- سلام اللَّه علیه- بقوله:

أحقُّ الناس أن یُبکى علیه             فتىً أبکى الحسینَ بکربلاءِ

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 14

أخوهُ و ابنُ والدِهِ علیٍّ             أبو الفضلِ المضرّجُ بالدماءِ

و من واساهُ لا یَثنیهِ شی‏ءٌ             و جادَ له على عطشٍ بماءِ

 

ذکرها له المؤرّخ الهندی أشرف علیّ فی کتابه المطبوع روض الجنان فی نیل مشتهى الجنان، و شطّرها زمیلنا العلّامة المتضلّع الشیخ محمد علیّ الأوردبادی- حیّاه اللَّه- فقال:

أحقُّ الناسِ أن یُبکى علیه             بدمعٍ شابَهُ علَقُ الدماءِ

بجنب العلقمیِّ سریّ فهرٍ             فتىً أبکى الحسین بکربلاءِ

أخوه و ابن والده علیٍّ             هزبر الملتقى ربُّ اللواءِ

صریعاً تحت مُشتَبکِ المواضی             أبو الفضل المضرّجُ بالدماءِ

و من واساه لا یثنیه شی‏ءٌ             عن ابن المصطفى عند البلاءِ

و قد ملک الفراتَ فلم یَذُقْهُ             و جاد له على عطشٍ بماءِ

 

و کان شاعرنا المترجَم من رجاحة العقل، و رصافة العارضة، فی جانب عظیم مثیل جدّه، تجری کلماته مجرى الحِکَم و الأمثال، منها قوله فی رجل من أهله:

إنّی لأکره أن یکون لعلمه فضلٌ على عقله، کما أکره أن یکون للسانه فضلٌ على علمه «1».