اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۱۷ آذر ۱۴۰۳

شبهه سوم «شاه ولی الله صاحب» درباره معنای «مولیٰ»

متن فارسی

ابو زکریا خطیب تبریزی در جلد 1 دیوان حماسه ص 22 در قول جعفر بن علبه حارثی:

الهفی بقری سحبل حین احلبت                 علینا الولایا و العدو المباسل

یکی از معانی هشت گانه مولی را ولی و اولی بالشیء به شمار آورده، و از عمر بن عبد الرحمن فارسی قزوینی در ” کشف الکشاف” در مورد بیت (لبید) مذکور است: مولی المخافه. یعنی اولی (و سزاوارتر) و لایق تر به این که در آن خوف باشد و سبط ابن جوزی در “تذکره ” ص 19 این معنی را از معانی ده گانه مولی که به علماء عربیت مستند است شمرده است، و مانند اوست ابن طلحه شافعی در “مطالب السؤول” ص 16. وی (اولی) را در آغاز معانی که نامبرده در کتابش آورده قرار داده است و شبلنجی در “نورالابصار” ص 78 از او پیروی کرده و این معنی را اسناد به علماء داده و عبد الرحیم ابن عبد الکریم و رشید النبی، شرح دهندگان معلقات سبع در بیت لبید گویند: که شاعر مزبور از “مولی المخافه” اولی به مخافه را اراده نموده.

با تمام این کیفیات که ذکر شد معلوم میشود که استناد صاحب “تحفه اثنی عشریه” در انکار استعمال مولی به معنای اولی بالشیء را به قاطبه اهل عربیت تا چه اندازه عاری از حقیقت است! آیا این مرد گمان کرده، اینها را که ما نام بردیم پیشوایان ادبیات فارسی هستند؟! یا اینکه آنان به قدر شاه صاحب هندی از موارد لغت عربی آگاه نداشته اند؟!

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 630

متن عربی

و أبو زکریا الخطیب التبریزی فی شرح دیوان الحماسة (1/22) فی قول جعفر بن عُلْبة الحارثی:

ألهفا بقرّی سحبل حین أحلبت             علینا الولایا و العدوّ المباسل‏

عدّ من وجوه معانی المولی الثمانیة الولیّ و الأَولی بالشی‏ء، و عن عمر بن عبد الرحمن الفارسی القزوینی فی کشف الکشّاف فی بیت لبید: أنَّ مولی المخافة؛ أی أولی و أحری بأن یکون فیه الخوف. و عدّ سبط ابن الجوزی فی التذکرة (ص 19) ذلک من معانی المولی العشرة المستندة إلی علماء العربیّة، و مثله ابن طلحة الشافعی فی

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 631

مطالب السؤول (ص 16)، و ذکر الأَولی فی طلیعة المعانی التی جاء بها الکتاب، و تبعه الشبلنجی فی نور الأبصار (ص 78)، و أسند ذلک إلی العلماء، و قال شارحا المعلّقات السبع- عبد الرحیم بن عبد الکریم، و رشید النبیّ- فی بیت لبید: إنَّه أراد ب (ولیّ المخافة) الأَولی بها.
و بذلک کلّه تعرف حال ما أسنده صاحب التحفة الاثنا عشریّة إلی أهل العربیّة قاطبة من إنکار استعمال (المولی) بمعنی الأَولی بالشی‏ء أَ وَ یحسبُ الرجل أنَّ من ذکرناهم من أئمّة الأدب الفارسی؟ أو أنَّهم لم یقفوا علی موارد لغة العرب، کما وقف علیها الشاه صاحب الهندی؟