اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۱۳ آبان ۱۴۰۳

حواشى و تعلیقاتی که بر تألیفات شیخ بهایی نوشته شده است

متن فارسی

الاثنى عشریات
1- التعلیقات سید ماجد پسر هاشم بحرانى متوفاى 1028، که شاگرد شیخ بهایى بوده که این تعلیقات را بر «الاثنى عشریات» استاد خود نگاشته است.
2- شرح حسام الدین جمال الدین.
3- شرح شیخ سلیمان پسر عبد اللّه ماخوزى بحرانى متوفاى سال 1121
4- شرح سید فیض اللّه پسر عبد القاهر حسینى تفریشى.
5- شرح بر الاثنى عشریات الصلوتیه از شیخ على پسر احمد پسر موسى عاملى نباطى.
6- شرح بر الاثنى عشریات الصومیه، از شیخ حسین پسر موسى اردبیلى که ساکن استر آباد و معاصر شیخ بهائى بود.
7- شرح عشریات الحجیه، از شیخ زین الدین حسین عاملى متوفاى 1078 این شخص برادر صاحب «امل الامل» است.
8- شرح بر الاثنى عشریات الصلوتیه، از سید نور الدین على پسر حسین موسوى عاملى که در سال 1048 در گذشته است. این شخص برادر صاحب «المدارک» است.
9- شرح الاثنى عشریات الصلوتیه از شیخ عبد اللّه پسر حاج صالح سماهیجى بحرانى متوفاى 1135 که همین شرح را به نظم آورده است.
10- حاشیه بر الاثنى عشریات الصلوتیه از شیخ حسن پسر شهید ثانى صاحب «المعالم» که در سال 1012، همان سال تألیف اصل رساله، این تعلیق را بر آن نگاشته است.
11- ترجمه «الاثنى عشریات الصلوتیه و الزکوتیه» از شاگرد شیخ بهایى یعنى: ملا صدر الدین محمّد پسر محب تبریزى.

اربعین
1- حاشیه بر اربعین از شیخ عبد الصمد پسر حسین که برادر شیخ بهائى بوده است.
2- حاشیه اربعین از سید عبد اللّه پسر نور الدین پسر نور الدین پسر نعمت اللّه جزایرى که بسال 1173 درگذشته است.
3- حاشیه اربعین از ملا اسماعیل پسر محمّد حسین خواجوئى اصفهانى که بسال 1173 درگذشته است.
4- حاشیه اربعین از شاگرد شیخ بهائى یعنى مظفر الدین على.
5- ترجمه شرح الاربعین از شیخ محمّد پسر خاتون عاملى که شیخ بهائى بر آن در سال 1027 تقریظ نوشته است.

تشریح الافلاک
1- شرح الافلاک از شیخ فرج اللّه پسر محمّد پسر درویش هویزى رجالى.
2- شرح تشریح الافلاک از امیر صدر الدین محمّد صادق قزوینى، معاصر صاحب «الامل الامل».
3- شرح تشریح الافلاک از امام الدین لاهورى.
4- شرح تشریح الافلاک از شیخ ابو الحسن شریف اصطهباناتى پسر حاج اسمعیل لارى متوفى 1338 (مطبوع).
5- شرح تشریح الافلاک از سید محمّد شرموطى که از رجال و بزرگان قرن سیزدهم است.
6- شرح تشریح الافلاک از سید عبد اللّه پسر عبد الکریم قنوى.
7- شرح تشریح الافلاک از سید على حیدر طباطبائى (مطبوع).
8- شرح تشریح الافلاک از ملا محمّد صادق تنکابنى.
9- شرح تشریح الافلاک از شیخ محمّد پسر شیخ عبد على آل عبد الجبار قطیفى بحرانى.
10- شرح تشریح الافلاک از قاضى سید نور اللّه مرعشى که بسال 1019 به شهادت رسیده است.
11- شرح تشریح الافلاک از عباسقلى خان کرمانشاهى متوفاى سال 1273 (به روایت صاحب مجمع الفصحاء).
12- شرح تشریح الافلاک از ملا محمّد کاظم پسر عبد العلى گیلانى تنکابنى که به دستور استاد خود این شرح را نگاشته، و آنرا «نهایة الادراک» نامیده است.
13- حواشى بر تشریح الافلاک که آنرا ملا محمّد پسر احمد اردبیلى بفارسى نوشته و به عربى هم ترجمه کرده است.
14- حاشیه تشریح الافلاک سید مصطفى پسر محمّد هادى فرزند سید دلدار على نقوى هندى که بسال 1323 درگذشته است.
15- حاشیه تشریح الافلاک حاج ملا على علیارى تبریزى که در سال 1327 درگذشته است.

جامع عباسى
1- شرح جامع عباسى از شمس الدین محمّد پسر على عاملى که کنیه‌اش به «ابن خاتون» معروف و از شاگردان شیخ بهائى بوده است.
2- حاشیه بر جامع عباسى از شیخ محمّد پسر على پسر خاتون عاملى که این کتاب را در سال 1054 تدوین کرده و شاید عین شرح بوده است.
3- حاشیه بر جامع عباسى از حاج ملا حسینعلى پسر نوروز على تویسرکانى درگذشته بسال 1284.
4- حاشیه جامع و عباسى شیخ عبد اللّه مازندرانى متوفى 1330.
5- حاشیه بر جامع عباسى از شیخ آقا میرزا ابو القاسم پسر محمّد تقى اورد بادى که بسال 1333 وفات یافته است.
6- حاشیه بر جامع عباسى سید محمّد کاظم یزدى طباطبائى متوفى 1338.
7- حاشیه بر جامع عباسى سید بزرگوار ما سید اسمعیل صور عاملى اصفهانىدرگذشته بسال 1338.
8- حاشیه بر جامع حاج شیخ عبد اللّه ممقانى نجفى متوفاى سال 1351.
9- حاشیه بر جامع- سید ما ابو محمّد حسن صدر الدین کاظمى درگذشته بسال 1354.
10- حاشیه بر جامع از ملا محمّد على نخجوانى نجفى.

خلاصة الحساب
1- شرح خلاصة الحساب از سید حیدر پسر على عاملى.
2- شرح خلاصة الحساب از حاج میرزا ابو القاسم پسر میرزا کاظم موسوى زنجانى متوفى سال 1292.
3- شرح خلاصة الحساب از مولى رمضان.
4- شرح خلاصة الحساب از شیخ محمّد پسر حاج ملا على ساوجى حایرى.
5- شرح خلاصة الحساب از سید محمّد شرموطى حلى که تشریح الافلاک را نیز شرح کرده است
6- شرح خلاصة الحساب شیخ جواد پسر سعد کاظمى که شاگرد شیخ بهائى بوده است (این کتاب به طبع رسیده است).
7- شرح خلاصة الحساب از صاحب قصص العلماء یعنى میرزا محمّد تنکابنى.
8- شرح خلاصة الحساب از ملا وحید الدین.
9- شرح خلاصة الحساب از آقا فتحعلى زنجانى که بسال 1338 در نجف درگذشته است.
10- شرح خلاصة الحساب از شیخ محمّد نادرى، این شرح بفارسى نوشته شده است.
11- شرح خلاصة الحساب معتمد الدوله فرهاد میرزاى قاجار که بسال 1305 وفات کرده و این شرح نیز به فارسى است.
12- شرح الخلاصه سید محمّد مهدى پسر جعفر حسینى حائرى معروف به «حکیم زاده»، که بسال 1331 درگذشته و این شرح به فارسى است.
13- شرح الخلاصه مولى محسن پسر محمّد طاهر قزوینى معروف به «نحوى» که «العوامل» را نیز شرح کرده است.
14- شرح الخلاصه شیخ هاشم پسر زین العابدین تبریزى نجفى متوفاى بسال 1323.
15- شرح الخلاصه ملا محمّد طالب پسر حیدر گیلى اصفهانى که تا سال 1042 زنده بوده است این شرح بفارسى است.
16- شرح الخلاصه از میرزا محمّد على پسر محمّد نصیر رشتى نجفى متوفاى سال 1334 که این کتاب را بسال 1314 تألیف کرده است.
17- شرح الخلاصه از سید امیر شمس الدین على خلخالى شاگرد شیخ بهائى.
18- شرح الخلاصه از سید محمّد اشرف حسینى طباطبائى.
19- شرح الخلاصه از حاج میرزا عبد الغفار نجم الدوله (که به چاپ رسیده است).
20- شرح الخلاصه از ملا محمّد امین قمى شاگرد شیخ بهائى.
21- شرح الخلاصه از شیخ عبد العلى آل عبد الجبار قطیفى بحرانى
22- شرح الخلاصه از سید على فورجانى خوانسارى، معاصر سید مجاهد حایرى طباطبائى.
23- شرح الخلاصه مولى حسین نیشابورى.
24- شرح الخلاصه از امیر ابو طالب فندرسکى فرزند میر فندرسکى معروف،
25- شرح الخلاصه از حاج ملا محمّد جعفر استر آبادى متوفاى سال 1263.
26- شرح الخلاصه از ملا محمّد حسین یزدى اردکانى.
27- شرح الخلاصه از میرزا زین العابدین پسر ابو القاسم خوانسارى.
28- شرح الخلاصه ملا فرج اللّه پسر محمّد پسر درویش حویزى عاملى که معاصر صاحب (الامل) بوده است.
29- شرح الخلاصه سید عبد اللّه پسر نور الدین پسر سید نعمت اللّه جزایرى
30- شرح الخلاصه از میرزا محمّد رضا (الذریعة).
31- شرح الخلاصه حاج محمّد پسر حاج محمّد ابراهیم کلباسى.
32- شرح الخلاصة امیر سمش الدین محمّد گیلانى.
33- شرح الخلاصة از سید آقا پسر میرزا اسمعیل حسینى مرعشى اصفهانى که از آل خلیفه سلطان، و از معاریف و شخصیتهاى قرن 13 بوده است.
34- حواشى بر خلاصة الحساب، از ملا تقى پسر حسن هروى اصفهانى متوفاى 1299.
35- حاشیه بر خلاصة الحساب سید صدر الدین محمّد پسر مجد الدین اسمعیل پسر امیر على اکبر شاهمیر طباطبائى تبریزى.
36- حاشیة الخلاصه از سید هبة الدین شهرستانى معاصر ما (البته در روزگار تألیف الغدیر) که این کتاب در شمار تألیفات وى آمده است.
37- خلاصة الحساب منظوم، از سید میرزا قوام الدین محمّد پسر مهدى حسینى سیفى قزوینى، که این کتاب را «نظم الحساب» نامیده و آن را بسال 1118 در 661 بیت به نظم کشیده، و به این ارقام در ضمن شعر خود اشاره کرده و گفته است:

و مستارخ قال: ما اسم الکتاب؟                فقلت له: هاک نظم الحساب‏

یعنى هرگاه پژوهنده تاریخى بپرسد که نام این کتاب چیست؟ من در جواب گویم که اینک نام آن «هاک نظم الحساب» (که به حساب ابجدى سال 1118 سال تألیف کتاب است).

و رام اعتبار حساب الکتاب                    فقلت: عیون کتاب الحساب‏

و هرگاه بخواهد شمار و حساب این کتاب منظوم را فرا گیرد، می‌گویم «عیون کتاب الحساب» (یعنى چشمه‌هاى کتاب حساب که با حساب ابجدى 661 بیت می‌شود).

زبدة الاصول
1- شرح زبدة الاصول از شیخ جواد پسر سعد کاظمى شاگرد شیخ بهائى.
2- شرح زبدة الاصول از ملا محمّد صالح مازندرانى متوفاى سال 1086.
3- شرح زبدة الاصول میرزا محمّد هاشم چهار سوقى
4- شرح زبدة الاصول ملا محمّد تقى فرزند محمّد فرزند ملا على طبسى که بسال 1054 تألیف این کتاب را به انجام رسانیده است.
5- شرح زبدة الاصول ملا محمّد زمان فرزند کلبعلى تبریزى.
6- شرح زبدة الاصول آقاى حسین خوانسارى متوفاى 1099.
7- شرح زبدة الاصول سید امیر محمّد باقر استر آبادى معروف به طالبان شاگرد شیخ بهائى.
8- شرح زبدة الاصول ملا یعقوب فرزند ابراهیم بختیارى حویزى که در سال 1550 درگذشته است.
9- شرح زبدة الاصول سید على فرزند محمّد باقر موسوى خوانسارى، از مشاهیر قرن 13.
10- شرح زبدة الاصول شیخ نور الدین على پسر هلال جزایرى.
11- شرح زبدة الأصول شیخ محمّد پسر على حرفوشى عاملى که بسال 1059 وفات یافته است (سلافة العصر).
12- شرح زبدة الاصول ملا محمّد على کربلائى که در هشتم محرم سال 1193 از تألیف این کتاب فراغت پیدا کرده (به زبان فارسى).
13- شرح زبدة الاصول ملا مهدى سبزوارى حکیم که بسال 1289 وفاتیافته است.
14- شرح زبدة الاصول میرزا ابو القاسم فرزند ملا حسن قمى که بسال 1231 درگذشته است.
15- شرح زبدة الاصول سید علاء الدین حسین فرزند رفیع الدین محمّد حسینى عاملى که به «خلیفه سلطان» معروف بود. وفات او بسال 1064 بوده است.
16- شرح زبدة الاصول سید محمّد حسین فرزند سید بنده حسین نوه سید دلدارى على نقوى هندى متوفاى 1325 (این شرح به چاپ رسیده است)
17- شرح زبدة الاصول سید على نقى فرزند سید جواد برادر سید الطایفه بحر العلوم که بسال 1249 درگذشته است.
18- شرح زبدة الاصول شیخ محمّد پسر خلف تسترى بلادى بحرانى.
19- شرح زبدة الاصول سید مصطفى فرزند سید محمّد هادى سید دلدار على نقوى هندى که بسال 1323 درگذشته است.
20- شرح زبدة الاصول ملا محمّد باقر فرزند محمّد مؤمن خراسانى سبزوارى (صاحب الذخیرة) متوفى سال 1090.
21- شرح زبده الاصول سید بدر الدین عاملى که از شاگردان شیخ بهائى است.
22- شرح زبدة الاصول آقا محمّد نقى پسر آقا محمّد جعفر پسر آقا محمّد على کرمانشاهى که در سال 1299 در نجف وفات یافته است.
23- شرح زبدة الاصول سید محمّد جواد پسر سید هاشم توبلى بحرانى.
24- شرح زبدة الاصول شیخ حبیب پسر شیخ محمّد حسن آل محبوبه نجفى که بسال 1336 درگذشته است.
25- شرح زبدة الاصول مولوى حمد اللّه پسر فضل اللّه پسر شکر اللّه سندیلوى.
26- شرح زبدة الاصول میرزا زین العابدین پسر ابو القاسم جعفر موسوىخوانسارى اصفهانى پدر صاحب «روضات الجنات» حدود سال 1272.
27- شرح زبدة الاصول شیخ عبد العلى فرزند محمّد حسین.
28- شرح زبدة الاصول ملا على ارانى از معاصران شیخ الطائفة انصارى.
29- شرح زبدة الاصول سید محمّد پسر سید دلدارى على نقوى هندى متوفاى 1284.
30- شرح زبدة الاصول سید على محمّد پسر سید محمّد نوه سید دلدار على هندى درگذشته سال 1312.
31- شرح زبدة الاصول میرزا ابراهیم پسر ابو الفتح زنجانى که به سال 1350 در ایران وفات یافته است.
32- شرح زبدة الاصول میرزا محمّد پسر سلیمان تنکابنى صاحب «قصص العلماء» که حدود سال 1310 وفات یافته است.
33- نظم زبدة الاصول شیخ اسد اللّه بغدادى فرزند حاج اسمعیل دزفولى متوفاى سال 1237.
34- نظم زبدة الاصول سید میرزا قوام الدین محمّد حسینى سیفى که این کتاب را بسال 1104 سروده و همین تاریخ را در شعر خود آورده است، آنجا که گوید:
فى مأة و اربع و الالف فى الف و واحد بمعناها یفی‌یعنى: «در سال 1104 این منظومه در هزار و یک بیت سروده شده که آن معانى را بیان کند».

35- نظم زبدة الاصول از شیخ احمد پسر صالح بحرانى که در سال 1315 وفات یافته است او این اثر را «العمدة» نامیده است.
حاج مفضل پسر حاج حسب اللّه، زبده شیخ بهائى را چنین ستوده است:

چه زیبا اثرى، که در آن، محمّد سرورى و برترى یافته، و چه نیکو واژگانى و نیکو فصلهائى که توصیف کرده است.
این کتاب، کوتاهترین قوانین علوم را گرد آورده و معانى فراوانى در بر گرفته، و بر اصول براى آنکه توضیح و روشنگرى کند، اصولى دگر افزوده است» «1».

این دو بیت، از نسخه‌اى از زبدة الاصول به خط حاج مفضل که در تاریخ 1098 تحریر یافته، و در کتابخانه امیر المؤمنین علیه السّلام در نجف اشرف موجود است، نقل شد.

الفوائد الصمدیه
1 و 2- شرح مختصر و مفصل فوائد الصمدیه سید على خان مدنى صاحب سلافة العصر»
3- شرح فواید ملا احمد پسر محمّد على اصفهانى بهبهانى.
4- شرح فواید شیخ محمّد پسر على حرفوشى عاملى که بسال 1059 درگذشته است.
5- شرح فواید سید بهاء الدین محمّد پسر محمّد باقر حسینى نائینى مختارى معاصر شیخ حر عاملى.
6- شرح فواید شیخ محمّد مؤمن پسر محمّد قاسم جزایرى که به «فوائد البهیه» معروف است.
7- شرح فواید میرزا محمّد پسر سلیمان تنکابنى صاحب «قصص العلماء».
8- شرح فواید سید حسین پسر سید على حسین همدانى معاصر.
9- شرح فواید شیخ جواد پسر ملا محرم على پسر کلب قاسم طارمى که بسال 1325 شمسى در زنجان وفات یافته است (فارسى).
10- شرح فواید میرزا محمّد پسر عبد الوهاب همدانى.

مفتاح الفلاح
1- شرح مفتاح الفلاح شیخ سلیمان پسر عبد اللّه پسر على بحرانى که بسال 1121 درگذشته است.
2- شرح مفتاح الفلاح محمّد پسر سلیمان تنکابنى مؤلف «قصص العلماء»
3- شرح و ترجمه مفتاح الفلاح آقا جمال الدین خوانسارى درگذشته بسال 1125.
4- ترجمه فارسى مفتاح الفلاح از مولى صدر الدین محمّد تبریزى شاگرد شیخ.
5- ترجمه مفتاح الفلاح، از سید ابى مظفر محمّد جعفر حسینى.
6- حاشیه بر مفتاح الفلاح ملا اسمعیل پسر محمّد حسین خواجوئى اصفهانى درگذشته بسال 1173 سید على خان مدنى، که ترجمه احوال او در همین جلد خواهد آمد، بر روى نسخه‌اى از مفتاح الفلاح این ابیات را نوشته است:

بر تو باد مطالعه «مفتاح الفلاح»، که کلید ابواب طاعت پروردگار است.
این کتاب، آنچنان نورى بر جان خوانندگان می‌افشاند، که تو گویى در تاریکى شب، چراغى است خداوند، تا آن زمان که سپیده صبحگاهان بر افق می‌درخشد، مؤلف او را با رحمت خود مقرون بدارد».

در لغزهاى شیخ بهائى
1- شرح لغز زبدة الاصول معروف به «مشکاة العقول» از شیخ محمّد مؤمن جزایرى که در عصر نادر شاه افشار می‌زیسته، و شرح حال وى در ضمن شاعران قرن 12 الغدیر آمده است.
2- شرح لغز الزبدة میرزا ابراهیم پسر ابو الفتح زنجانى که بسال 1350 شمسى درگذشته است.
3- شرح لغز الزبده میرزا محمّد پسر سلیمان صاحب «قصص العلماء».
4- شرح لغز الکشاف ملا محمّد مهدى فرزند على اصغر قزوینى.
5- شرح لغز النحو شیخ محمّد صادق تویسرکانى.
6- شرح لغز القانون حاج محمّد تقى شیرازى مشهور به «حاج آقا بابا طبیب».
7- شرح لغز القانون ملا محمّد سلیم رازى که بسال 1060 آنرا تالیف کرده است.

الوجیزه
1- شرح وجیزه ملا محمّد فرزند سلیمان «مؤلف «قصص العلماء».
2- شرح وجیزه سید ابو محمّد حسن صدر الدین کاظمى متوفاى سال 1354.

وسیلة الفوز
1- شرح قصیده وسیلة الفوز و الامان شیخ احمد پسر على منینى که از علماى معروف عامه بود و این شرح به طبع رسیده است.
2- شرح قصیده وسیله، از شیخ جعفر پسر حاج محمّد نقدى موسوم به «منن الرحمن» که در دو جلد به طبع رسیده است.تهذیب البیان
شرح تهذیب البیان شیخ محمّد پسر على پسر محمّد حرفرشى عاملى درگذشته بسال 1059.
شرح تهذیب البیان سید نعمت اللّه جزایرى که بسال 1112 درگذشته است.
تعلیقه بر حاشیة البیضاوى از شیخ میرزا محمّد فرزند محمّد رضاى قمى از شاگردان علامه مجلسى که استادش او را ستوده است.
تعلیقه بر تهذیب الاصول از صاحب «قوانین» یعنى میرزا ابو القاسم قمى که بسال 1231 وفات یافته است.
تعلیقه بر حبل المتین شیخ خیر الدین پسر عبد الرزاق ساکن شیراز که از نوادگان شهید ثانى و از معاصران شیخ بهائى بوده، و این تعلیقه را آنگاه که شیخ بهائى حبل المتین را جهت مطالعه به وى فرستاده بود، بر آن کتاب نگاشته است.
نظم رساله اسطرلاب از سید میرزا قوام الدین محمّد حسینى سیفى قزوینى.
ترجمه کشکول از شیخ احمد عاملى.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 347

متن عربی

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 347

الاثنا عشریّات

1- تعالیق السیّد ماجد بن هاشم البحرانی المتوفّى (1028) تلمیذ المترجم له على الاثنا عشریّة الصلاتیّة.

2- شرح حسام الدین بن جمال الدین الطریحی النجفی.

3- شرح الشیخ سلیمان بن عبد اللَّه الماحوزی البحرانی المتوفّى سنة (1121).

4- شرح السید فیض اللَّه بن عبد القاهر الحسینی التفریشی.

5- شرح الاثنا عشریّات الصلاتیّة للشیخ علی بن أحمد بن موسى العاملی النباطی.

6- شرح الاثنا عشریّات الصومیّة، للشیخ حسین بن موسى الأردبیلی، نزیل أسترآباد معاصر المترجم له.

7- شرح الاثنا عشریّات الحجیّة، للشیخ زین الدین الحسین العاملیّ المتوفّى (1078) أخی صاحب الأمل.

8- شرح الاثنا عشریّات الصلاتیّة، للسیّد نور الدین علی بن الحسین الموسوی العاملیّ المتوفّى (1048) أخی صاحب المدارک.

9- شرح الاثنا عشریّات الصلاتیّة، للشیخ عبد اللَّه ابن الحاج صالح السماهیجی البحرانی المتوفّى (1135)، و له نظمها.

10- حاشیة الاثنا عشریّات الصلاتیّة، للشیخ حسن ابن الشهید الثانی صاحب المعالم علّقها علیها سنة (1012) سنة تألیف أصل الرسالة.

11- ترجمة الاثنا عشریّات الصلاتیّة و الزکاتیّة، لتلمیذه المولى صدر الدین محمد بن محبّ علی التبریزی.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 348

الأربعین

12- حاشیة الأربعین، للشیخ عبد الصمد بن الحسین أخ المترجم له.

13- حاشیة الأربعین للسید عبد اللَّه بن نور الدین بن نعمة اللَّه الجزائری المتوفّى سنة (1173).

14- حاشیة الأربعین، للمولى إسماعیل بن محمد حسینی الخواجوئی الأصفهانی المتوفّى سنة (1173).

15- حاشیة الأربعین، لتلمیذ المترجم له المولى مظفّر الدین علی.

16- ترجمة شرح الأربعین، للشیخ محمد بن علی بن خاتون العاملیّ و علیها تقریظ المترجم له سنة (1027).

تشریح الأفلاک

17- شرح تشریح الأفلاک، للشیخ فرج اللَّه بن محمد بن درویش الحویزی الرجالی.

18- شرح تشریح الأفلاک، للأمیر صدر الدین محمد بن محمد صادق القزوینی معاصر صاحب أمل الآمل.

19- شرح تشریح الأفلاک لإمام الدین اللاهوری.

20- شرح تشریح الأفلاک، للشیخ أبی الحسن الشریف الأصطهباناتی ابن الحاج إسماعیل اللاری المتوفّى سنة (1328)- مطبوع.

21- شرح تشریح الأفلاک، للسیّد محمد الشرموطی من أعلام القرن الثالث عشر.

22- شرح تشریح الأفلاک، للسیّد عبد اللَّه بن عبد الکریم القنوی.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 349

23- شرح تشریح الأفلاک، للسیّد علی حیدر الطباطبائی- مطبوع.

24- شرح تشریح الأفلاک، للمولى محمد صادق التنکابنی.

25- شرح تشریح الأفلاک، للشیخ محمد ابن الشیخ عبد علی آل عبد الجبار القطیفی البحرانی.

26- شرح تشریح الأفلاک، للقاضی السید نور اللَّه المرعشی الشهید سنة (1019).

27- شرح تشریح الأفلاک، لعبّاس قلی خان الکرمانشاهی المتوفّى سنة (1273) ذکره صاحب مجمع الفصحاء.

28- شرح تشریح الأفلاک، للمولى محمد کاظم بن عبد العلی الجیلانی التنکابنی، شرحه بأمر أستاذه و سمّاه نهایة الإدراک.

29- حواشٍ على تشریح الأفلاک بالفارسیّة و ترجمته بها، للمولى محمد بن أحمد الأردبیلی.

30- حاشیة تشریح الأفلاک للسید مصطفى ابن السید محمد هادی حفید السید دلدار علی النقوی الهندی المتوفّى سنة (1323).

31- حاشیة تشریح الأفلاک، للحاج المولى علی العلیاری التبریزی المتوفّى سنة (1327).

الجامع العبّاسی

32- شرح الجامع العبّاسی، لشمس الدین محمد بن علی العاملی المعروف بابن خاتون تلمیذ المترجم له.

33- حاشیة على الجامع العبّاسی، للشیخ محمد بن علی بن خاتون العاملی دوّنها سنة (1054) و لعلّها عین الشرح.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 350

34- حاشیة على الجامع، للحاج المولى حسین علی بن نوروز علی التویسرکانی المتوفّى سنة (1286).

35- حاشیة على الجامع، للحاج الشیخ عبد اللَّه المازندرانی المتوفّى سنة (1330).

36- حاشیة على الجامع، لشیخنا میرزا أبی القاسم بن محمد تقی الأوردبادی المتوفّى سنة (1333).

37- حاشیة على الجامع، لسیّدنا محمد الکاظم الیزدی الطباطبائی المتوفّى سنة (1338).

38- حاشیة على الجامع، لسیّدنا إسماعیل الصدر العاملی الأصبهانی المتوفّى سنة (1338).

39- حاشیة على الجامع، للحاج الشیخ عبد اللَّه المامقانی النجفی المتوفّى سنة (1351).

40- حاشیة على الجامع، لسیدنا أبی محمد الحسن صدر الدین الکاظمی المتوفّى سنة (1345).

41- حاشیة على الجامع، للمولى محمد علی النخجوانی النجفی المتوفّى سنة (1013).

خلاصة الحساب

42- شرح خلاصة الحساب، للسید حیدر بن علی العاملی.

43- شرح الخلاصة، للحاج میرزا أبی القاسم بن میرزا کاظم الموسوی الزنجانی المتوفّى سنة (1292).

44- شرح خلاصة الحساب، للمولى رمضان.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 351

45- شرح الخلاصة، للشیخ محمد ابن الحاج المولى علی الساوجی الحائری.

46- شرح الخلاصة، للسید محمد الشرموطی الحلّی شارح تشریح الأفلاک.

47- شرح الخلاصة، للشیخ جواد بن سعد الکاظمی تلمیذ المترجم له، مطبوع.

48- شرح الخلاصة، لصاحب قصص العلماء میرزا محمد التنکابنی.

49- شرح الخلاصة، للمولى وحید الدین.

50- شرح الخلاصة، لآغا فتح علی الزنجانی المتوفّى بالنجف سنة (1338).

51- شرح الخلاصة، للشیخ محمد النادری، فارسی.

52- شرح الخلاصة، لمعتمد الدولة فرهاد میرزا القاجاریّ المتوفّى سنة (1305) بالفارسیّة.

53- شرح الخلاصة، للسیّد محمد مهدی ابن السید جعفر الحسینی الحائری المعروف بحکیم زاده المتوفّى سنة (1331) فارسیّ.

54- شرح الخلاصة، للمولى محسن بن محمد طاهر القزوینی المعروف بالنحوی شارح العوامل.

55- شرح الخلاصة، للشیخ هاشم بن زین العابدین التبریزی النجفی المتوفّى سنة (1323).

56- شرح الخلاصة، للمولى محمد طالب بن حیدر الجیلی الأصفهانی، فارسی عاش إلى سنة (1042).

57- شرح الخلاصة، للمیرزا محمد علی بن محمد نصیر الرشتی النجفی المتوفّى (1334)، ألّفه سنة (1314).

58- شرح الخلاصة، للسیّد أمیر شمس الدین علی الخلخالی تلمیذ المترجم له.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 352

59- شرح الخلاصة، للسید محمد أشرف الحسینیّ الطباطبائی.

60- شرح الخلاصة، للحاج میرزا عبد الغفّار نجم الدولة، مطبوع.

61- شرح الخلاصة، للمولى محمد أمین القمی تلمیذ المترجم له.

62- شرح الخلاصة، للشیخ عبد العلی آل عبد الجبّار القطیفیّ البحرانی.

63- شرح الخلاصة، للسیّد علی الفورجانی الخونساری المعاصر للسید المجاهد الحائری الطباطبائی.

64- شرح الخلاصة، للمولى حسین النیشابوری.

65- شرح الخلاصة، للأمیر أبی طالب الفندرسکی سبط الأمیر الفندرسکی الشهیر.

66- شرح الخلاصة، للحاج المولى محمد جعفر الأسترآبادیّ المتوفّى سنة (1263).

67- شرح الخلاصة، للمولى محمد حسین الیزدی الأردکانی.

68- شرح الخلاصة، للمیرزا زین العابدین بن أبی القاسم الخونساری.

69- شرح الخلاصة، للمولى فرج اللَّه بن محمد بن درویش الحویزی العاملی معاصر صاحب الأمل.

70- شرح الخلاصة، للسید عبد اللَّه بن نور الدین ابن السید نعمة اللَّه الجزائری.

71- شرح الخلاصة، للمیرزا محمد رضا. الذریعة «1».

72- شرح الخلاصة، للحاج محمد ابن الحاج محمد إبراهیم الکلباسی.

73- شرح الخلاصة، للأمیر شمس الدین محمد الگیلانی.

74- شرح الخلاصة، للسید آغا بن المیرزا إسماعیل الحسینیّ المرعشی

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 353

الأصفهانی من آل خلیفة سلطان من أعلام القرن (13).

75- حواشٍ على خلاصة الحساب، للمولى محمد تقی بن حسن الهروی الأصبهانی المتوفّى (1299).

76- حاشیة خلاصة الحساب، للسید صدر الدین محمد بن مجد الدین إسماعیل ابن الأمیر علی أکبر شاه میر الطباطبائی التبریزی.

77- حاشیة الخلاصة، للسید هبة الدین الشهرستانی المعاصر، ذکرها هو فی عدّ تآلیفه.

78- نظم خلاصة الحساب، للسید میرزا قوام الدین محمد بن محمد مهدی الحسینی السیفی القزوینی سمّاه ب: نظم الحساب، نظمه سنة (1118) فی (661) بیتاً و أشار إلى ذلک کلّه بقوله:

و مستأرخٌ قال ما اسم الکتاب             فقلت له: هاک نظم الحساب‏ 1118

و رام اعتبار حساب الکتابْ             فقلت: عیون کتاب الحسابْ‏ 661

زبدة الأصول

79- شرح زبدة الأصول، للشیخ جواد بن سعد الکاظمی تلمیذ المترجم له.

80- شرح زبدة الأصول، للمولى محمد صالح المازندرانی المتوفّى سنة (1086).

81- شرح زبدة الأصول، للمیرزا محمد هاشم چهارسوقی.

82- شرح زبدة الأصول، للمولى محمد تقی بن محمد ابن المولى علی الطبسی، فرغ منه سنة (1054).

83- شرح زبدة الأصول، للمولى محمد زمان ابن المولى کلب علی التبریزی.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 354

84- شرح زبدة الأصول، لآقا حسین الخونساری المتوفّى (1099).

85- شرح زبدة الأصول، للسید أمیر محمد باقر الأسترآبادی المعروف بطالبان تلمیذ المترجم له.

86- شرح زبدة الأصول، للمولى یعقوب بن إبراهیم البختیاری الحویزی المتوفّى حدود سنة (1150).

87- شرح زبدة الأصول، للشیخ مهدی بن الحسین بن محمد ملّا کتاب النجفی.

88- شرح زبدة الأصول، للسید علی بن محمد باقر الموسوی الخونساری من أعلام القرن ال (13).

89- شرح زبدة الأصول، للشیخ نور الدین علی بن هلال الجزائری.

90- شرح زبدة الأصول، للشیخ محمد بن علیّ الحرفوشی العاملی المتوفّى سنة (1059) على ما فی سلافة العصر «1».

91- شرح زبدة الأصول، للمولى محمد علی الکربلائی- فارسیّا-، فرغ منه ثامن محرّم سنة (1196).

92- شرح زبدة الأصول، للمولى مهدی السبزواری الحکیم المتوفّى (1289).

93- شرح زبدة الأصول، للمیرزا أبی القاسم ابن المولى حسن القمّی المتوفّى (1231).

94- شرح زبدة الأصول، للسیّد علاء الدین حسین بن رفیع الدین محمد الحسینی الآملی المعروف بخلیفة سلطان المتوفّى سنة (1064).

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 355

95- شرح زبدة الأصول، للسید محمد حسین ابن السید بنده حسین حفید سیدنا دلدار علی النقویّ الهندی المتوفّى سنة (1325)- مطبوع.

96- شرح زبدة الأصول، للسید علیّ النقی ابن السید جواد أخی سید الطائفة بحر العلوم المتوفّى سنة (1249).

97- شرح زبدة الأصول، للشیخ محمد بن خلف التستری البلادی البحرانی.

98- شرح زبدة الأصول، للسید مصطفى ابن السید محمد هادی حفید سیدنا دلدار علی النقویّ الهندی المتوفّى سنة (1323).

99- شرح زبدة الأصول، للمولى محمد باقر بن محمد مؤمن الخراسانی السبزواری صاحب الذخیرة المتوفّى سنة (1090).

100- شرح زبدة الأصول، للسیّد بدر الدین العاملی من تلمذة المترجم له.

101- شرح زبدة الاصول، لآقا محمد تقی ابن آقا محمد جعفر ابن آقا محمد علیّ الکرمانشاهی المتوفّى فی النجف الأشرف سنة (1299).

102- شرح زبدة الأصول، للسید محمد جواد ابن السید هاشم التوبلی البحرانی.

103- شرح زبدة الأصول، للشیخ حبیب ابن الشیخ محمد حسن آل محبوبة النجفی المتوفّى سنة (1336).

104- شرح زبدة الأصول، للمولوی حمد اللَّه بن فضل اللَّه بن شکر اللَّه السندیلویّ.

105- شرح زبدة الأصول، للمیرزا زین العابدین بن أبی القاسم جعفر الموسوی الخونساری الأصفهانی والد صاحب روضات الجنّات المتوفّى حدود سنة (1272).

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 356

106- شرح زبدة الأصول، للشیخ عبد العلی بن محمد حسین.

107- شرح زبدة الأصول، للمولى علی الآرانی من معاصری شیخ الطائفة الأنصاری.

108- شرح زبدة الأصول، للسید محمد ابن سیدنا دلدار علی النقوی الهندی المتوفّى سنة (1284).

109- شرح زبدة الأصول، للسید علی محمد ابن السید محمد حفید سیدنا دلدار علی الهندی المتوفّى سنة (1312).

110- شرح زبدة الأصول، لمیرزا إبراهیم بن أبی الفتح الزنجانی المتوفّى (1350)، فارسی.

111- شرح زبدة الأصول، لمیرزا محمد بن سلیمان التنکابنی صاحب قصص العلماء المتوفّى حدود سنة (1310).

112- نظم زبدة الأصول، للشیخ أسد اللَّه البغدادی ابن الحاج إسماعیل الدزفولی المتوفّى سنة (1237).

113- نظم زبدة الأصول، للسید میرزا قوام الدین محمد الحسینی السیفی نظمه سنة (1104) و أرّخه بقوله:

فی مائة و أربع و الألف فی             ألف و واحد بمعناها یفی‏

 

114- نظم زبدة الأصول، للشیخ أحمد بن صالح البحرانی المتوفّى سنة (1315) سمّاه بالعمدة.

قال الحاج مفضل ابن الحاج حسب اللَّه یثنی على زبدة شیخنا البهائی:

فیا درَّةً قد ساد فیها محمدٌ             و زبدة ألفاظٍ صفت و فصولُ‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 357

حوت من قوانین العلوم وجیزها             معانٍ و أضحت للأصول أصولُ‏

 

یوجد على الزبدة الموجودة بخطّه المؤرّخ ب (1098) فی مکتبة الإمام أمیر المؤمنین بالنجف الأشرف.

الفوائد الصمدیّة

115- شرح الفوائد الصمدیّة للسیّد علی خان المدنی صاحب سلافة العصر کبیر و صغیر.

116- شرح الفوائد، للمولى أحمد بن محمد علی الأصفهانی البهبهانی.

117- شرح الفوائد، للشیخ محمد بن علی الحرفوشی العاملی المتوفّى سنة (1059).

118- شرح الفوائد، للسید بهاء الدین محمد بن محمد باقر الحسینی النائینی المختاری معاصر شیخنا الحرّ العاملی.

119- شرح الفوائد، للشیخ محمد مؤمن بن محمد قاسم الجزائری الشیرازی، یسمّى بالفوائد البهیّة.

120- شرح الفوائد، للمیرزا محمد بن سلیمان التنکابنی صاحب قصص العلماء.

121- شرح الفوائد، للسید حسین ابن السید علیّ الحسینی الهمدانی المعاصر.

122- شرح الفوائد، للحاج الشیخ جواد ابن المولى محرَّم علی بن کلب قاسم الطارمی المتوفّى بزنجان سنة (1325)، فارسی.

123- شرح الفوائد، لمیرزا محمد بن عبد الوهّاب الهمدانی.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 358

مفتاح الفلاح

124- شرح مفتاح الفلاح، للشیخ سلیمان بن عبد اللَّه بن علی البحرانی المتوفّى سنة (1121).

125- شرح مفتاح الفلاح، للشیخ محمد بن سلیمان التنکابنی مؤلف قصص العلماء.

126- شرح مفتاح الفلاح، لآقا جمال الدین محمد ابن آقا حسین الخونساری المتوفّى سنة (1125).

127- ترجمة مفتاح الفلاح بالفارسیّة، للمولى صدر الدین محمد التبریزی تلمیذ المترجم له.

128- ترجمة مفتاح الفلاح، للسید أبی المظفّر محمد جعفر الحسینی.

129- ترجمة مفتاح الفلاح، لآقا جمال الدین الخونساری المتوفّى سنة (1125).

130- حاشیة على مفتاح الفلاح، للمولى إسماعیل بن محمد حسین الخواجوئی الأصفهانی المتوفّى سنة (1173).

و للسید علی خان المدنی المترجم له فی هذا الجزء فیما یأتی، على ظهر نسخة من مفتاح الفلاح:

علیک بمفتاح الفلاحِ فإنّه             لأبوابِ طاعاتِ المهیمنِ مفتاحُ‏

یضی‏ء به نور الهدى فکأنّه             لقارئهِ فی ظلمةِ اللیل مصباحُ‏

فلا برحت تغشى من اللَّه رحمةٌ             مؤلّفَهُ ما لاح فی الأفق إصباحُ «1»

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 359

ألغاز البهائی

131- شرح لغز زبدة الأصول یسمّى بمشکاة العقول، للشیخ محمد مؤمن الجزائری المتوفّى عهد نادر شاه الأفشار، المترجم له فی القرن ال (12) من شعراء الغدیر.

132- شرح لغز الزبدة، لمیرزا إبراهیم بن أبی الفتح الزنجانی المتوفّى سنة (1350)، فارسیاً.

133- شرح لغز الزبدة، لمیرزا محمد بن سلیمان صاحب قصص العلماء.

134- شرح لغز الکشّاف، للمولى محمد مهدی بن علی أصغر القزوینی.

135- شرح لغز النحو، للشیخ محمد صادق التویسرکانی.

136- شرح لغز القانون، للحاج محمد تقی الشیرازی الشهیر بالحاج آقا بابا الطیب.

137- شرح لغز القانون، للمولى محمد سلیم الرازی، ألّفه سنة (1060).

الوجیزة

138- شرح الوجیزة، للمولى محمد بن سلیمان مؤلّف قصص العلماء.

139- شرح الوجیزة، لسیدنا أبی محمد الحسن صدر الدین الکاظمی المتوفّى سنة (1354).

وسیلة الفوز

140- شرح قصیدة وسیلة الفوز و الأمان، للشیخ أحمد بن علی المنینی من أعلام العامّة، مطبوع.

141- شرح قصیدة الوسیلة، للشیخ جعفر ابن الحاج محمد النقدی الموسوم

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 360

بمنن الرحمن، طبع فی مجلّدین.

تهذیب البیان

142- شرح تهذیب البیان، للشیخ محمد بن علی بن محمد الحرفوشی العاملی المتوفّى سنة (1059).

143- شرح تهذیب البیان، للسید نعمة اللَّه الجزائری المتوفّى سنة (1112).

144- تعلیقة على حاشیة البیضاوی، للشیخ میرزا محمد بن محمد رضا القمّی، من تلامذة العلّامة المجلسی و قد أثنى علیه شیخه.

145- تعلیقة تهذیب الأصول لصاحب القوانین المیرزا أبو القاسم القمّی المتوفّى سنة (1231).

144- تعلیقة الحبل المتین، للشیخ خیر الدین بن عبد الرزّاق نزیل شیراز من أحفاد شیخنا الشهید الثانی من معاصری المترجم له، علّقها علیه حین أرسله إلیه الشیخ لیطالعه.

145- نظم رسالة الأسطُرلاب، للسید میرزا قوّام الدین محمد الحسینی السیفی القزوینی.

146- ترجمة الکشکول، للشیخ أحمد العاملی.