بررسی رجال سند روایت در باره معاویه
1- یوسف بن موسی- ابو یعقوب کوفی:
از رجال «بخاری» و ابو داود و ترمذی و نسائی و ابن خزیمه است که روایاتش را در صحاح خویش آورده اند، و چندین عالم، رجال وی را «ثقه» و مورد اعتماد شمرده اند.
2- جریر بن عبد الحمید- ابو عبد اللّه رازی:
از رجال «صحاح» ششگانه است، و همه علمای رجال او را «ثقه» و مورد اعتماد می دانند.
3- اسماعیل بن ابی خالد احمسی کوفی:
از رجال «صحاح» ششگانه است و بر «ثقه» بودنش همداستانند.
4- اعمش، سلیمان بن مهران- ابو محمد کوفی:
از رجال «صحاح» ششگانه است و در میان محدثان کسی از او راستگوتر نیست.
5- حسن بصری:
از رجال «صحاح» ششگانه که بر «ثقه» و مورد اعتماد بودنش، همداستانند.
بنابر این در روایت مذکور، هیچ اشکالی به نظر نمی رسد، جز این که «مرسل» است و معلوم نیست چه کسی مستقیما از زبان پیامبر (ص) نقل کرده است، و اینهم در چنین موردی نقص و عیبناکی به شمار نمی رود، زیرا آن جماعت
اهمیتی به این نمی دهند که کدامیک از اصحاب، آن را نقل کرده است، چون همه اصحاب به نظر ایشان عادل و راستروند. پس این حدیث «صحیح» است و بی اشکال، و «مرسل» بودنش به وسیله سند متصلی که وجود دارد، ترمیم می شود.
بلاذری می گوید: اسحاق بن ابی اسرائیل از حجاج بن محمد، از حماد بن سلمه از علی بن زید از ابو نضرة از ابو سعید خدری روایت کرده است که یکی از انصار خواست معاویه را بکشد، به او گفتیم: در دوره حکومت عمر، شمشیر نکش تا از او کتبا بپرسم. او گفت: من از پیامبر خدا (ص) شنیدم که فرمود: هر گاه معاویه را دیدید که بر پاره تخته ها نطق می کند او را بکشید. گفتند: ما نیز آن حدیث را شنیده ایم لکن این کار را تا برای عمر ننویسیم، نمی کنیم. آن را برای عمر نوشتند، اما جوابی به ایشان نداد تا مرد.
نظری به رجال سندش
1- اسحاق بن ابی اسرائیل- ابو یعقوب مروزی:
از رجال بخاری در کتاب «ادب المفرد» است و از رجال ابو داود و نسائی.
ابن معین و دارقطنی و بغوی و احمد بن حنبل او را «ثقه» و مورد اعتماد شمرده اند.
2- حجاج بن محمد مصیصی- ابو محمد اعور:
از رجال دو «صحیح» بخاری و مسلم است و دیگر صحاح.
3- حماد بن سلمه- ابو سلمه بصری:
از رجال «صحیح» مسلم است و رجال بخاری در کتاب «التعالیق» و دیگر مؤلفان سنن. همه اساتید و ائمه نقل روایت بر «ثقه» و امین بودنش همداستانند.
4- علی بن زید بن جدعان- ابو الحسن بصری:
از راویان «مسلم» است در «صحیح» مسلم. و از راویان بخاری در «ادب المفرد»، و دیگر مؤلفان سنن. شیعی یی «ثقه» و بسیار راستگو.
5- ابو نضرة- منذر بن مالک عبدی بصری:
از رجال «صحیح» مسلم، و «التعالیق» بخاری، و دیگر کتاب های سنن. ابن معین و ابو زرعه و نسائی و ابن سعد و احمد بن حنبل وی را «ثقه» و طرف اعتماد
شمرده اند.
6- ابو سعید خدری، صحابی مشهور:
این روایت را به همین طریق روائی، ابن حجر در «تهذیب التهذیب» ثبت کرده و می گوید: حسن بن سفیان در مسندش از قول اسحاق از عبد الرزاق از ابن عیینه از علی بن زید ثبت کرده است و محفوظ از عبد الرزاق از جعفر بن سلیمان از علی. لکن عبارت ابن عیینه به این صورت است: … او را سنگسار کنید. به این شکل ابن عدی از حسن بن سفیان ثبت کرده است. «1»
این طریق روائی- طریق حسن بن سفیان- نیز همه رجال سندش «ثقه» و طرف اطمینانند. و چنانکه در «میزان الاعتدال» آمده ابن عدی با همین طریق ثبتش کرده است. «2» می گوید: حسن بن سفیان از ابن راهویه از عبد الرزاق از ابن عیینه از علی بن زید بن جدعان از ابو نضره از ابو سعید (خدری) روایت کرده که پیامبر (ص) فرمود: هر گاه معاویه را بر فراز منبرم دیدید او را بکشید.
همچنین می گوید: محمد بن سعید بن معاویه در نصیبین برای ما چنین روایت کرده که سلیمان بن ایوب صریفینی، از قول ابن عیینه روایت کرد … و همین را محمد بن عباس دمشقی از عمار بن رجاء از ابن مدینی از سفیان (یعنی ابن عیینه) روایت کرد. همچنین محمد بن ابراهیم اصبهانی، و احمد بن فرات و عبد الرزاق از جعفر بن سلیمان از ابن جدعان حدیثی شبیه همین روایت کردند.
سندی دیگر
ابن حبان از طریق عباد بن یعقوب از شریک از عاصم از زر از عبد اللّه، حدیثی ثبت کرده منسوب «3» به پیامبر (ص) که می فرماید: «هر گاه معاویه را بر فراز منبرم دیدید او را بکشید.» «4»
بررسی رجال آن
1- عباد بن یعقوب اسدی- ابو سعید کوفی:
از رجال بخاری و ترمذی و ابن ماجه است. ابن خزیمه و ابو حاتم او را «ثقه» و طرف اعتماد شمرده اند و دارقطنی می گوید: شیعی یی بسیار راستگو است.
2- شریک نخعی کوفه:
از رجال «صحیح» مسلم است و «التعالیق» بخاری، و چهار «سنن» دیگر. ابن معین و عجلی و یعقوب بن شیبه و ابن سعید و ابو داود و حربی او را «ثقه» و مورد اطمینان دانسته اند.
3- عاصم بن بهدله اسدی کوفی- ابو بکر مقری.
از رجال «صحاح» ششگانه است و بر «ثقه» بودنش متفقند.
4- زر بن حبیش کوفی:
دوره جاهلیت را دریافته است و از رجال «صحاح» ششگانه است.
5- عبد اللّه بن مسعود:
صحابی شهیر و عظیم الشأن.
بنابر این، سندش «صحیح» و درست است و رجالش همگی «ثقه» اند.
بدین ترتیب، آن حدیث، چهار طریق روائی صحیح و بی اشکال دارد. با این همه، ابن کثیر را امانتش بر آن داشته که از طریقه های روائی این حدیث جز آن را که ضعیف و سست است ذکر ننماید، چنانکه سیوطی را چنین خوش آمده که در رشته «لئالی» خویش جز غشدار را نکشد و نیاویزد و برای حفظ اعتبار و آبروی پسر هندی جگر خوار از اسناد «صحیح» این حدیث هیچ یاد ننماید!
این حدیث با حدیث صحیح و ثابت و مورد اتفاق دیگری تحکیم و استحکام یافته است با آن فرمایش که «هر گاه برای دو خلیفه بیعت گرفته شد، دومی را بکشید» و این فرمایش رسول اکرم (ص) که «هر کس با امامی بیعت کرده دست موافقت داد و حاصل قلبش را بایستی تا می تواند از او اطاعت نماید. و در صورتی که دیگری آمده با آن امام به کشمکش برخاست باید گردن این دومی را بزنید.» «1»
آن جماعت در برابر حدیث «هر گاه معاویه را بر فراز منبرم دید او را بکشید» به قال و قیل و کشمکش پرداخته تراز و پاره به زمین زده اند! برخی حرف «تاء» را «باء» خوانده و افزوده ای برایش قائل گشته اند! خطیب بغدادی از حسن بن محمد خلال از یوسف بن ابی حفص زاهد از محمد بن اسحاق فقیه از ابو نضر غازی از حسن بن کثیر از بکر بن ایمن قیسی از عامر بن یحیی صریمی از ابو زبیر از جابر روایتی ثبت کرده منسوب به پیامبر (ص) که هر گاه معاویه را دیدید بر فراز منبرم نطق می کند از او بپذیرید، «1» زیرا او امین و مورد اطمینان است».
خطیب بغدادی می گوید: این حدیث را جز بدین صورت ننوشته ام، و رجال سندش آن عده که بین محمد بن اسحاق و ابو زبیر قرار دارند همگی مجهولند «2». ذهبی در «میزان الاعتدال» و ابن حجر در «لسان المیزان» در شرح حال حسن بن کثیر و بکر بن ایمن و عامر بن یحیی می گویند که اینها مجهولند. و اظهار نظر علمای رجال در باره ابو زبیر محمد بن مسلم مکی از لحاظ این که آیا مورد اعتماد است یا مورد ایراد و اشکال، مختلف است. ابن کثیر در تاریخش در باره سند این روایت اعلام داشته که سندی مجهول است. «3»
جزء اضافی این روایت، یعنی «زیرا او امین و مورد اطمینان است» شاهدی قوی و زنده است بر بطلان روایت و ساختگی بودنش، و در باره امانت و درستکاری این موجود در جلدهای پنجم و نهم داد سخن داده ایم.
پس از اینها یکی دیگر پیدا شده که خبر نداشته عده ای «فاقتلوه» را در آن حدیث به «فاقبلوه» تبدیل کرده اند و «او را بکشید» تبدیل شده به «آن را بپذیرید!» یا خبر داشته، ولی از آن تحریف خوشش نیامده و روایتی ساخته است بدان گونه
که معاویه غیر از معاویة ابن ابی سفیان باشد. حافظ ابن عساکر روایتی ثبت کرده از محمد بن ناصر حافظ (یعنی حدیثدان) از عبد القادر بن محمد از ابن اسحاق برمکی از احمد بن ابراهیم بن شاذان می گوید: ابو بکر بن ابی داود وقتی حدیث «هر گاه معاویه را بر فراز منبرم دیدید او را بکشید» را برایم برخواند گفت: این، معاویة بن تابوت سر دسته منافقان است که قسم خورده بود بر منبر پیامبر (ص) ادرار و کثافتکاری نماید، و او معاویة ابن ابی سفیان نیست!
سیوطی در کتاب «اللئالی» پس از ذکر این روایت می گوید: «این احتیاج به نقل دارد، اما چه کسی آن را نقل و روایت کرده است؟ من می گویم: ابن عساکر گفته است: این تأویلی بعید و ناسازگار است. و اللّه اعلم» «1».
می پرسیم: از احوال معاویة بن تابوت خبری داری؟ و در تاریخ از وی چیزی خوانده ای؟ او کیست و فرزند که؟! چه وقت به دنیا آمده و کجا و چه کسی دیده اش و که از او حدیث و روایت شنیده است؟ و چه کسی روایت و سخنش را به ابو بکر بن ابی داود رسانده است؟ و آیا او طبق قسمی که خورده، عمل کرده است؟! آیا اصحاب پیامبر (ص) او را بر فراز منبر دیده و او را کشته اند؟! یا تا امروز هیچکس او را ندیده و تا ابد نخواهد دیدش؟!
نظیر این تأویل در مورد روایت فاطمه دختر قیس آمده است که می گوید:
«به رسول خدا (ص) عرض کردم: معاویه و ابو جهم از من خواستگاری کرده اند.
پیامبر (ص) فرمود: معاویه گدائی بی پول است». رافعی می گوید: او غیر از معاویة بن ابی سفیان است که به خلافت رسیده، و او معاویه دیگری است «2».
آری، رافعی به طرفداری پسر هندی جگر خوار، و به علت دوستی وی چنین تأویل کرده است، اما «نووی» می گوید: این غلطی آشکار است، و در «صحیح» مسلم در باره این حدیث آمده است که «او معاویة بن ابی سفیان است».
مسلم در «صحیح» خویش، معاویه ای را که نامش در آن حدیث آمده پسر
ابو سفیان خوانده است «1»، و ابو داود در «سنن» وی را معاویة بن ابی سفیان دانسته است «2» و نیز نسائی در «سنن» «3» و طیالسی در «مسند» ش «4» و بیهقی در «سنن الکبری». «5»
بنابر این، تأویل آن به این که مقصود غیر از معاویة بن ابی سفیان است چنانکه «نووی» گفته غلطی آشکار است.
ابن کثیر و ابن حجر برای تغییر و تقلب در حدیث «فاقتلوه» نقشه دیگری کشیده و به اجرا گذاشته اند. ابن کثیر در تاریخش می نویسد: «این حدیث بدون شک دروغ است، و اگر صحیح می بود قطعا اصحاب به انجام دستور پیامبر (ص) می پرداختند، زیرا ایشان در اجرای فرمان خدا دستخوش سرزنش سرزنشگران نمی شدند» «6». و ابن حجر در «تطهیر الجنان» می نویسد: «بفرض صحت این حدیث، لازم می آید که برای دیگر اصحابی که آن حدیث را شنیده اند، یا آن عده از ایشان که آن حدیث را شنیده و پنهان کرده اند، نقیصه و عیبی بتصور آید، زیرا چنین حدیثی باید به همه امت ابلاغ شود تا به آن عمل کنند و دستور پیامبر (ص) را به اجرا درآوردند بعلاوه اگر آن را پنهان کرده بودند به تابعان نمی رسید تا آن را برای آیندگان نقل و روایت نمایند. بنابر این، جز فرض اول باقی نمی ماند و آن این که حدیث را به ایشان ابلاغ کنند، ولی به آن عمل ننمایند، و این چیزی است که شرعا تصورش جایز نیست، چون اگر تصور چنین کاری را برای آنان روا بدانیم، لازمه اش اینست که تصور پنهان کردن پاره ای از آیات قرآن یا ترک عمل به آنها را در مورد ایشان روا بدانیم، و اینها همگی شرعا ناروا است بویژه که پیامبر (ص) فرموده است. شما را در حالی وا می گذارم (و از دنیا در می گذرم)
که بر راه روشن روانید و قرار دارید …» «1»
این جماعت چقدر به اصحاب حسن ظن دارند! کاش حسن ظنشان منطقی و عقلائی می بود، اما چه می توان کرد که تاریخ درست و راستگو بر خلاف تصورشان داستان دارد، و سیره ثابت و مسلم اصحاب، و فرمایشات پیامبر (ص) که مورد قبول امت اسلام قرار گرفته و ائمه حدیث در «صحیح» ها و «مسند» ها ثبت و ضبط کرده اند حقیقت را روشن گردانیده و تصور آن جماعت را بر باد داده است و ما، پاره ای از آن احادیث و فرمایشات و سیره تاریخی را در جلد سوم نوشتیم و یاد آور شدیم.
اصحاب- که آن جماعت مدعیند فرمایش و دستور پیامبر (ص) را اگر شنیده بودند به اجرا می گذاشتند- یا برجسته ترین و زبده ایشان مگر فرمان رسول اکرم (ص) را دائر بر قتل «ذو الثدیة»- پس از آن که شخص او را به ایشان نشان داده و اطلاع داده که چه منویات تبهکارانه ای دارد و خود آن شخص اعتراف کرد به اجرا در آوردند؟! مگر در حضور پیامبر (ص) و با وجودش سر از فرمانش نپیچیدند و دستورش را پشت گوش نیافکندند؟! «2» مگر به این دستورش- که برای آن جماعت به صحت و ثبوت پیوسته است- عمل کردند، به این دستور که «هر گاه برای دو خلیفه بیعت گرفته شد، نفر دومی را بکشید»؟! یا به این فرمانش که «هر کس خواست کار این امت را در حالیکه متحد است به پراکندگی کشاند، هر که می خواهد باشد او را با شمشیر بزنید»؟! یا این فرمان که هر گاه دیگری آمده با آن امام به کشمکش پرداخت، گردن این دومی را بزنید»؟! و دیگر فرمان ها که در احادیث «صحیح» آمده است و برخی را در همین جلد نوشتیم؟!
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 10، ص: 204