اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۴ مهر ۱۴۰۲

طى الارض امیرالمؤمنین(ع)

متن فارسی

تنها علامه مرعشی در «مجالس المؤمنین» صفحه 212 شرحی درباره «عز الدین ابن الاقساسی» آورده است و می گوید: وی از اشراف و نقیبان کوفه و شخص فاضل و ادیب بوده و در شعر ید طولائی داشته است. نقل کرده اند که:
خلیفه «المستنصر» عباسی روزی به عزم زیارت قبر سلمان فارسی رحمة اللّه علیه به آن سامان حرکت کرد و «عز الدین اقساسی» با او بود، خلیفه در بین راه به او گفت:
از دروغ های شاخدار است که غلات شیعه می گویند: بعد از مرگ سلمان، علی ابن ابیطالب علیه السلام برای غسل دادنش از مدینه به مدائن آمده و بعد از فراغت از عمل همان شب به مدینه مراجعت نموده است.
ابن اقساسی بالبدیهة این اشعار را در پاسخ او سرود:

– منکر این شدی که وصی پیامبر در یکشب از مدینه به مدائن رفته، بعد از غسل سلمان پاک در همان شب پیش از صبح به مدینه مراجعت کرده باشد، و گفتی: این حرف از گفتار غلات است، گناه غلات در صورتی که دروغ نگفته باشند چیست؟

– از اینکه «آصف ابن برخیا» پیش از یک چشم برهم زدن تخت بلقیس را از مملکت «سبا» به بیت المقدس آورد، این پرده ابهام را پاره کرد و این مشکل را حل نمود.

– تو درباره آصف، معتقد به غلو نیستی، اما من درباره حیدر غلو کرده ام، جای بسی شگفتی است!! اگر احمد بهترین فرستادگان است، علی بهترین وصی ها است و گرنه تمام حرف ها و خبرها بیهوده است

این اشعار را علامه «سماوی» در کتاب «الطلیعه» نقل کرده و آن را به شاعر ما (سید محمد اقساسی) نسبت داده و پنداشته است که او مصاحب مستنصر بوده است در حالی که او از تاریخ مستنصر و وفات سید محمد صاحب «غدیریه معروف» غفلت داشته است.
چنانکه در سابق گفتیم شاعر ما در سنه 575 ه وفات یافته و مستنصر در سال 589 ه یعنی چهارده سال بعد از وفات او متولد گردیده و در سنه 624 ه به خلافت رسیده است. علیهذا نمی تواند قهرمان این داستان مصاحب مستنصر باشد و علامه سید محسن امین جبل عاملی در کتاب «اعیان الشیعة» جزء 21 صفحه 233 ضمن شرح حال «ابی محمد عز الدین حسن بن حمزه اقساسی» این داستان را آورده و اشعار یاد شده را مربوط به او دانسته است. در صورتی که ندانسته که این اشعار مربوط به «ابن نقله» است و او برادرزاده «حسن بن حمزه» است و او سال ها پیش از «محمد اقساسی» زندگی می کرده و از شاعر ما هم مقدمتر بر مستنصر می زیسته است.

و ابن شهر آشوب در کتاب «مناقب» جلد 1 صفحه 449 این اشعار را با مختصر تغییری به «ابی الفضل تمیمی» نسبت داده است که ترجمه آن این است: «کمی از شگفتیهای حالات علی را از من شنیدی در صورتی که همه کارهای او همواره عجیب بوده است، دانستی که در شبی وصی پیامبر از مدینه به مدائن رفت، هنگامی که از او خواسته شد، سلمان پاک را در قبر نهاد و به مدینه مراجعت کرد در صورتی که هنوز صبح نشده بود، همانند «آصف» پیش از چشم برهمزدنی، تخت بلقیس را پیش سلیمان پیغمبر آورد، پس چگونه درباره آصف چنین عملی را غلو نمی دانی، ولی درباره علی مرا غلو کننده و دروغگو می پنداری؟!
اگر احمد بهترین پیامبران است، پس این مرد (علی) بهترین وصی ها است و گرنه تمام گفته ها دروغ است.

و گفتی که این گفته غلات شیعه است، گناه غالیان چیست؟! هنگامی که چیز درست و صحیحی را می گویند؟!
بنابراین طبق روایت ابن شهر آشوب نیز این اشعار مربوط به سید قطب- الدین اقساسی نیست، زیرا ابن شهر آشوب یکسال پیش از تولد مستنصر و پنجاه و هفت سال پیش از وفات سید قطب الدین فوت کرده بود و نمی شود چنین مطلبی را از آنها نقل نماید.
و گویا آن اشعار مال «ابی الفضل تمیمی» یا دیگر از گذشتگان آل اقساسی بوده که قطب الدین آن را هنگام گفتگو با مستنصر قرائت کرده است.

آیا طی الارض محال است؟
از پشت پرده های دشمنی و کینه به گوشم می رسد: این کرامت آشکاری که برای مولای ما امیر المؤمنین علیه السلام در مورد «طی الارض» نقل شده تکذیب می کنند و آن را به غلو نسبت می دهند، چون فکر می کنند: محال است این همه راه را در آن وقت کم بشود طی نمود!
ای کاش این بیچارگان می فهمیدند که این عمل، بر فرض محال بودن محال عادی است، نه عقلی و گرنه مسأله معراج (که قطعا جسمانی است) و جزء ضروریات دین بشمار می رود، و همچنین داستان آصف ابن برخیا که در قرآن کریم آمده است نباید صحیح باشند؟!!
و نباید عفریتی از جن بتواند تخت بلقیس را پیش از آنکه سلیمان از جایش حرکت کند پیش او حاضر نماید در صورتی که نه قرآن و نه سلیمان پیشنهاد او را رد نکردند، جز آنکه سلیمان خواستار سرعت عمل بیشتر بوده است.
اینها گویا از این حقیقت غفلت دارند که: قدرت همه جانبه خدا نسبت به سیر دادن تند و آهسته، همانند همه امور دشوار و آسان، یکسان است.
بنابراین چه مانعی دارد که گاهی خداوند متعال بنده خاص و مقربش را مورد مرحمت بیشتر قرار دهد و به او قدرت انجام بر کارهائی را عنایت کند که دیگران از انجام آن عاجز باشند؟!
و از سوی دیگر، خداوند مردم را گونه گون آفریده، و لذا می بینی که توانائیهایشان مختلف است، این یکی بر کاری توانا است که دیگری از آن عاجز است، و قدرت خدا هم حد و اندازه ای ندارد و از همین جا است که امور عادی موجودات نیز با هم متفاوت است.
و لذا مسافتی را که یکفرد سوار در زمان محدودی طی می کند، غیر مسافتی است که شخص پیاده طی می نماید. و ماشینهائی که با بخار راه می روند از هر دوی اینها سریعتر طی مسافت می کنند. و هنگامی که این مسافت با فواصلی که با طیاره های سریع السیر پیموده می شود، مقایسه گردد معلوم خواهد شد که آن در برابر این چقدر ناچیز است. و با طیاره ها در ضمن پنج ساعت، مسافتی طی می شود که با وسائل دیگر پنج ماه وقت لازم دارد.
و این طیاره اکتشافی «بریحیه» 19 است که از پاریس صبح 24 ابریل سال 1924 حرکت کرد و بعد از طی 1250 میل در مدت 11 ساعت شبانگاه همان روز به آسمان «بخارست» رسید و فردای همان روز 770 میل دیگر به آن افزود و هنوز پنج روز بر آن نگذشته بود که با طی کردن 3730 میل به هند رسید. و هم اکنون سرعت سیر طیاره ها به مافوق 150 میل در ساعت و در ارتفاع 27000 پا سیر می کنند «1» و چه بسا ممکن است علم در آینده طیاره هائی برای ما بسازد که از اینها نیز سریع السیرتر باشند «2».
بنابراین چه مانعی دارد از امور عادی بنده خاص خدا این باشد که هر گاه بخواهد بتواند چنین سیرهائی را بنماید؟! و چنین کاری بر خدا دشوار نیست.
بعلاوه ما هیچ گاه مولایمان علی و دیگر از ائمه هدی علیهم السلام را با دیگر از آحاد مردم بلکه اولیا، مقرب خدا و دانشمندان و مخترعین یکسان نمی دانیم، ما برای آن بزرگواران، در صورتی که مصلحت ایجاب کند، معجزه و کرامت قائلیم، بلکه صدور کرامت و معجزه از ضروریات مقام آنان است.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 28

متن عربی

 الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 28

أفرد العلّامة سیّدنا المرعشی فی مجالس المؤمنین «1» (ص 212) ترجمة باسم عزِّ الدین ابن الأقساسی و قال: إنَّه من أشراف الکوفة و نقبائها، کان فاضلًا أدیباً، له فی قرض الشعر یدٌ غیر قصیرة، روی أنَّ الخلیفة المستنصر العبّاسی خرج یوماً إلی زیارة قبر سلمان الفارسی- سلام اللَّه علیه- و معه السیّد المذکور ابن الأقساسی، فقال له الخلیفة فی الطریق: إنَّ من الأکاذیب ما یرویه غلاة الشیعة من مجی ء علیّ بن أبی طالب علیه السلام من المدینة إلی المدائن لمّا توفّی سلمان، و تغسیله إیّاه و مراجعته فی لیلته إلی المدینة، فأجابه ابن الأقساسی بالبدیهة بقوله:

أنکرتَ لیلةَ إذ صارَ الوصیُّ إلی             أرضِ المدائن لمّا أن لها طلبا

و غسّل الطهرَ سلماناً و عاد إلی             عراصِ یثربَ و الإصباحُ ما وجبا

و قلتَ ذلک من قولِ الغلاةِ و ما             ذنبُ الغلاة إذا لم یوردوا کذبا

فآصفُ قبل ردِّ الطرفِ من سباً             بعرشِ بلقیسَ وافی یخرقُ الحجبا

فأنت فی آصفٍ لم تغلُ فیه بلی             فی حیدرٍ أنا غالٍ إنَّ ذا عجبا

إن کان أحمدُ خیرَ المرسلین فذا             خیرُ الوصیّین أو کلُّ الحدیثِ هبا

 

هذه الأبیات ذکرها العلّامة السماوی فی الطلیعة، و نسبها إلی شاعرنا فی الغدیر السیّد محمد الأقساسی؛ و حسب أنَّه هو صاحب المستنصر، ذاهلًا عن تاریخی ولادة المستنصر و وفاة السیّد صاحب الغدیریّة، فإنّ السیّد توفّی کما مرَّ سنة (575)، و الخلیفة المستنصر ولد سنة (589) بعد وفاة السیّد بأربع عشرة سنة، و استخلف فیه سنة (624).

و جعل العلّامة السیّد الأمین فی أعیان الشیعة فی الجزء الحادی

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 29

و العشرین «1» (ص 233) ترجمة تحت عنوان أبی محمد عزّ الدین الحسن بن حمزة الأقساسی، و ذکر القصّة و الأبیات له و لم یعلم هو من أین نقله، و الحسن بن حمزة یکون عمّ شاعرنا فیتقدّم علی المستنصر بأکثر من صاحب الغدیریّة.

و ذکر ابن شهرآشوب فی المناقب «2» (1/449) هذه الأبیات بتغییر یسیر و زیادة، و نسبها إلی أبی الفضل التمیمی «3»، و إلیک لفظها:

سمعت منّی یسیراً من عجائبِهِ             و کلُّ أمرِ علیٍّ لم یزلْ عجبا

أدریت فی لیلة سار الوصیُّ إلی             أرض المدائن لمّا أن لها طلبا

فألحدَ الطهرَ سلماناً و عاد إلی             عراصِ یثربَ و الإصباح ما قربا

کآصفٍ قبلَ ردِّ الطرفِ من سباً             بعرشِ بلقیس وافی یخرق الحجبا

فکیف فی آصفَ لم تغلُ أنت بلی             بحیدرٍ أنا غالٍ أوردُ الکذبا

إن کان أحمدُ خیرَ المرسلین فذا             خیرُ الوصیّین أو کلُّ الحدیث هبا

و قلتَ ما قلتُ من قولِ الغلاةِ فما             ذنبُ الغلاة إذا قالوا الذی وجبا

 

فروایة ابن شهرآشوب هذه الأبیات تثبت عدم کونها من نظم السیّد قطب الدین الأقساسی أیضاً، إذ ابن شهرآشوب توفّی سنة (588) قبل ولادة المستنصر بسنة، و قبل وفاة السیّد القطب بسبع و خمسین سنة، و لعلّها لأبی الفضل التمیمی أو لغیره من أسلاف آل الأقساسی الأوّلین، و أنشدها قطب الدین للمستنصر.

لفت نظر:

یبلغنی من وراء حجب البغضاء و الإحن تکذیب هذه المکرمة الباهرة لمولانا

 الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 30

أمیر المؤمنین علیه السلام و عزوُها إلی الغلوّ، مستنداً إلی إحالة طیّ هذه المسافة البعیدة فی هذا الوقت الیسیر، و لو عقل المسکین أنَّ هاتیک الإحالة علی فرضها عادیّة لا عقلیّة، و إلّا لما صحَّ حدیث المعراج- و لم یکن إلّا جسمانیّا- المتواتر المعدود من ضروریّات الدین، و لا صحّت قصّة آصف بن برخیا المحکیّة فی القرآن الکریم، و لما تمکّن عفریتٌ من الجنّ من أن یأتی بعرش بلقیس قبل أن یقوم سلیمان من مقامه، و لم یردّه سلیمان و لا الذکر الحکیم، غیر أنَّ سلیمان أراد ذلک بأسرع منه، و شمول القدرة الإلهیّة علی التسییر الحثیث و البطی ء شرع سواء، کما أنَّها بالنسبة إلی کلیّة الأمور الصعبة و السهلة کذلک، فقد یکرِّم اللَّه الولیّ المقرَّب بإقداره علی أشیاء لم یقدر علیه من هو دونه، و قد خلق اللَّه الناس أطواراً، فتراهم متفاوتین فی القدرة، فیقوی هذا علی ما لا یقوی علیه ذاک، و لیس لقدرة اللَّه سبحانه حدّ محدود.

و من هنا و هناک اختلفت عادیّات الموجودات فی شئونها و أطوارها، فالمسافة التی یطویها الفارس فی أمد محدود غیر ما یطویه الراجل، و للسیّارات البخاریّة عدوٌ مُربٍ علی الجمیع؛ و إنَّک تستصغر ذلک العدو إذا قسته بالطائرات الجویّة لأنَّک تجدها تطوی فی خمس ساعات مثلًا ما تطویه الناس فی خمسة أشهر.

و هذه طیّارة مستکشفة (بریجیه 19)، تحرّکت من باریس فی صباح (24) أبریل سنة (1924) فوصل فی المساء إلی بخارست بعد أن قطع (1250) میلًا فی (11) ساعة، و فی الیوم التالی أضاف إلیها (770) میلًا أخری، و لم تمض علیه خمسة أیّام حتی کان قد وصل إلی الهند، و قطع مسافة قدرها (3730) میلًا؛ و قد وصلت سرعة الطیّارات إلی ما فوق (150) میلًا فی الساعة الواحدة؛ و تحارب البعض منها فی ارتفاع بلغ (22000) قدم «1».

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 31

و من الممکن أن یکشف لنا العلم فی مستقبله ما هو أسرع سیراً من هاتیک کلّها «1».

إذن فأیّ وازع من أن یکون من عادیّات الولیّ مهما أراد التمکّن من أمثال هذا السیر؟ و ما ذلک علی اللَّه بعزیز، علی أنّا لا نساوی مولانا أمیر المؤمنین و من جری مجراه من أئمّة الهدی علیهم السلام بغیرهم من أفراد الرعیّة، و لا بأحدٍ من أولیاء اللَّه المقرّبین و لا بأحد من حملة العلم و المکتشفین، فنجوِّز فیهم صدور المعجز متی اقتضته المصلحة، بل هو من واجب مقامهم.