11 سه چیز و سه چیز و سه چیز
آورده اند که عبد الرحمن پسر عوف بر ابوبکر راست رو- خدا از وى خشنود باد- در آمد و این هنگام او در همان بیمارى بود که به مرگ وى انجامید پس دید اندوهگین است. عبد الرحمن به وى گفت: خداى را ستایش که رو به بهبود مى روى ابوبکر- خدا از وى خشنود باد- پرسید آیا تو چنین مى بینى؟ پاسخ داد آرى گفت: «به راستى من سرپرستى شما را به کسى سپردم که در دل خود او را بهتر از شما مى دانستم و هر یک از شما خشمتان از آن است که مى خواهید، کار به دست شما باشد و نه او، چنان دیدید که گیتى روى آورده ولى هنوز روى نیاورده و همین که روى آور شد، پرده هاى ابریشمین و بالش هاى دیبا بر گیرید و خفتن بر بسترى که از پشم آذربایجانى باشد چندان تنتان را به درد آرد که گوئى بر روى خار و خس افتاده اید به خدا سوگند اگر کسى از شما را پیش کشیده و بى هیچ گناهى گردن بزنند برایش بهتر از این است که در گرداب جهان به شناورى پردازید و شما فردا نخستین کسانى هستید که مردم را گمراه نموده و آنان را از شاهراه، به دست چپ و راست مى کشانید اى راهنما! آن سپیده بامدادى است یا دریا؟ پسر عوف گفتش: خدایت بیامرزاد! آرام بگیر که این تند و تیزى، بیمارى تو را دوباره سخت مى کند و مردم در برابر دستور تو، تنها به یکى از این دو گونه واکنش مى نمایند یا برداشت ایشان همانند تو است که با تو همراه اند یا با تو ناسازگارند ولى باز هم چنانچه دوست دارى تو و دوستت را راهنمائى
مى کنند و ما گمان نداریم که تو جز نیکوکارى خواسته باشى و همیشه شایسته مردى مى مانى که دیگران را به راه شایسته مى آرد و هرگز هم افسوس این را نمى خورى که چیزى از جهان را از دست داده اى. ابوبکر- خدا از وى خشنود باد- گفت آرى من افسوس این را نمى خورم که چیزى از جهان را از دست داده ام مگر این که دوست داشتم سه کار را که انجام داده ام نکرده بودم و سه کار را که به جا نیاوردم انجام مى دادم و اى کاش در پیرامون سه زمینه هم از برانگیخته خدا- درود خدا بر وى- پرسشى مى کردم.
ولى آن سه کارى که اى کاش نکرده بودم
: اى کاش خانه فاطمه را براى هیچ چیز بازرسى نمى کردم هر چند در آن را براى نبرد با من مى بستند و اى کاش فجأة سلمى را زنده نمى سوزاندم، یا به آسانى مى کشتمش یا پیروزمندانه و از سر اندیشه اى درست آزادش مى ساختم و اى کاش روزى که در سقیفه (سایبان) ساعدیان آن گیر و دارها برپا بود من این کار را به گردن یکى از آن دو مرد- عمر و ابو عبیده- مى انداختم تا یکى از آن دو به فرمانروائى رسد و من دستیار وى باشم. ولى آن سه کارى که کاش انجام مى دادم: آرزو مى کنم روزى که اشعث پسر قیس را در بند کرده و به نزد من آوردند گردن او را مى زدم زیرا به گمانم مى رسد با هیچ کار بدى روبرو نمى شود مگر در انجام آن یارى خواهد داد و هم اى کاش در هنگامى که خالد پسر ولید را بر سر از کیش بازگشتگان فرستادم خودم در ذو القصة مى ماندم تا اگر مسلمانان پیروز شوند که پیروز شده اند و اگر شکست بخورند خود، آهنگ دیدار مى کردم یا کمک مى رساندم و نیز اى کاش در هنگامى که خالد پسر ولید را به شام فرستادم عمر پسر خطاب را هم به عراق مى فرستادم و دست هر دو را در راه خدا باز مى گذاردم- این جا بوبکر دو دست خود را دراز کرد-
و باز اى کاش از پیک خداوند- درود خدا بر وى- مى پرسیدم که این کار با کیست؟ تا هیچ کس با او به کشمکش بر نخیزد و دوست داشتم که از وى پرسیده
بودم آیا انصار نیز در این کار بهره اى دارند؟ و دوست داشتم از وى در باره مرده ریگ دختر برادر و عمه پرسشى کرده بودم زیرا دل خودم براى پاسخ به این دو پرسش آرام نمى گیرد.
این گزارش را ابو عبید در «الاموال» ص 131 آورده است- و نیز طبرى در «تاریخ» خود ج 4 ص 52 و ابن قتیبه در «الامامة و السیاسة» «1» ج 1 ص 18 و مسعودى در «مروج الذهب» ج 1 ص 414 و ابن عبد ربه در «العقد الفرید» ج 2 ص 254.
میانجیان گزارشگر آن نیز همگى از مردانى هستند که مى توان به سخنشان پشت گرمى داشت و چهار تن از ایشان نیز کسانى اند که نگارندگان شش «صحیح» گزارش هاشان را سرمایه آئین مى شناسند.
امینى گوید در این گزارش 9 چیز است که سه از آن میان را جانشین پیامبر در روزى که باید به کار بندد نمى دانسته که ما درباره یکى- زنده سوزاندن فجأة- با گستردگى سخن راندیم.
ولى این که آرزو کرده است اى کاش کار را به گردن یکى از آن دو مرد مى افکند مى رساند که این جانشین پیامبر در بازپسین روزهاى زندگى اش دریافته است که کارى که به آن برخاسته (جانشینى پیامبر و انجام کارهاى او پس از مرگش) بر بنیاد آئین خدائى نبوده است زیرا بر گزیدن جانشین و کسى که پس از مرگ دیگرى باید به کار او برخیزد با خود همان کسى است که پس از او به جانشینى نیازمندیم و باید پس از او به کار وى برخیزد و این همان چیزى بود که دوم جانشین پیامبر پس از روزگارى دراز آن را دریافت و گفت: دست فرمانبرى دادن مردم به بوبکر، کار و رویدادى بى اندیشه و ناگهانى بود همانند آنچه نادانان پیش از اسلام مى کردند ولى خداوند، مردم را از بدى آن نگاهداشت
و هر کس مانند آن بار از مردم دست فرمانبرى بگیرد بکشیدش «1»
نمى دانم این ناشایستگى که- آن دو- در برنامه خود براى برگزیدن فرمانروا یافتند آیا در کسى است که کار برگزیدن را به انجام رسانید؟ یا در کسى که برگزیده شد؟ یا در هر دو؟ یا در این که هرگز بتوان با برنامه گزینش، جانشینى براى پیامبر برگماشت؟ که هر کدام را خواسته باشند راه خرده گیرى بر روى ما باز است و اینک گروه هاى پیامبران و برانگیختگان در برابر ما هستند که از برگماشتن جانشین خود براى پس از مرگشان- آن هم با دستورهائى آشکار- رو گردان نبوده اند و هرگز هم جانشینان ایشان را پیروانشان برنگزیده اند.
آیا این پندار خردمندانه است که بگوئیم اگر کسى در گذشت انجام سفارش هاى او- که نیازمند دست بردن در چیزهائى است که بر جاى نهاده- با مردمان بیگانه اى است که از چگونگى چاره اندیشى اش در کارها ناآگاهند و از خواسته هاى او- و از روشى که خوش داشته در گردش دادن دارائى و خانواده خود به کار ببرد- دور؟ مگر مرده در هنگام زندگى، پرورش خردمندانه نیافته و شایسته مردان را از دیگران نمى شناخته و نمى دانسته کسانى که بر خود مى پیچند و سرودگوى آزمندى آنان را به پیش مى راند و گرسنه چشمى افسارشان را در دست دارد و دیو شره بر آنان فرمان مى راند، چه ها در دل مى پرورانند؟ آیا تو بر آنى که با همه این ها باز هم سفارش هائى براى پس از مرگش نمى کند تا آنچه را از وى به جا مانده، خوراک شکم چرانان و بهره یغماگران گرداند؟ نه! چنین نخواهد کرد چون خوبى خاندانش را مى خواهد- و این را که دارائى اش در راهى شایسته به کار افتد، چنانچه شیوه مسلمانان نیز از روزگار یاران پیامبر تاکنون به همین گونه بوده و آئین اسلام نیز درستى آن را بر زبان آورده و براى سفارش هاى آدمى که پس از مرگش به کار بسته مى شود دستورها و برنامه هائى
داده و در دو کتاب «صحیح» «1» آمده که پیک خدا- درود خدا بر وى و خاندانش- گفت هر مسلمان چیزى داشته باشد که بتواند براى پس از مرگ درباره آن سفارشى کند، شایسته نیست دو شب را به روز برساند مگر آن که سفارش نامه یاد شده را نوشته نزد خود داشته باشد- این را بخارى آورده و بر بنیاد گزارش مسلم: …
سه شب را به روز برساند …
پسر عمر گفت: از آن گاه که آن سخن را از پیک خدا- درود خدا بر وى- شنیدم هیچ شبى بر من نگذشت که سفارشنامه ام در نزدم نباشد نووى در «ریاض الصالحین گلزارهاى شایسته مردان» ص 156 مى نویسد در درستى این گزارش همه همداستانند.
«خداوند سفارش کرد و برانگیختگان او نیز سفارش ها براى پس از مرگشان کردند.
و از این روى پیروى از ایشان از برترین کارها است.
اگر سفارش براى پس از مرگ نباشد آفریدگان بسرگشتگى و گمراهى مى افتند
و با چنین سفارش ها است که کشور دارى در میان دولت ها پایدار مى ماند
برنامه آن را به کار بند و فرو مگذار
که خداوند از آغاز هستى، دستور به این سفارش داده
گروهى را یاد کردم و به دنبال آن نیز، سفارش هائى که خداوند، به ایشان کرده بود.
و گرنه پدید آوردن دستورى درباره این سفارش ها از من نیست «2»»
پس اگر سفارش کردن براى پس از مرگ، پیرامون کالاهاى ناچیز و نابودى پذیر گیتى، استوار باشد پس چرا آن را در جانشینى راهبرانه پیامبر و آئین
جاویدان نپذیریم که هم نیکسازى جان ها و آبروها و دارائى ها و فرمان ها و منش ها را از آن مى خواهیم و هم آشتى و سازش و آن چه را شایسته توده است؟ چون و چرا نباید داشت که یک بشر عادى نمى تواند دورترین چشم انداز این مرزها را با خرد خویش بنگرد و بر این بنیاد چاره اى نیست جز این که بر انگیخته درستکار، خود از سوى پروردگارش جانشین پس از خویشتن را برگمارد تا پیروان او نیز در پى وى بیفتند.
و در ج 13 ص 269 و 270 از ترجمه «غدیر» اندیشه عایشه و عبد اللّه پسر عمر و معاویه و سخن مردم را باز نمودیم که مى گویند: «چوپان یا ساربان یا کارگزار یک زمین، هیچکدام را نرسد که آن چه را زیر دست خود دارد بى سرپرست رها کند و از سوئى هم سرپرستى مردم دشوارتر است از شتر و گوسفند.»
پس این دستورى که همه در آن همداستانند چگونه- در روز سقیفه- توده از آن چشم پوشیدند؟ و چرا گوش ها در جاى خود نماند که آن را بشنود و زبان ها از بازگو گرى آن لال گردید؟ و در آن روز خردها آن را به فراموشى سپرد تا پس از روزگارى چند، مردم از آن سخن گویند و توده گزارش آن را دهند؟ براى چه پیامبر- درود خدا بر وى- توده خود را همچون شتران افسار گسیخته و سر خود رها کرد و با این کار درهاى آشوب هائى گمراه کننده و سخت تیره را بر روى ایشان گشوده پیروان خویش را ناچیز انگاشت و زیر دستانش را از گوسفند و شترى که زیر دست کسى باشد خوارتر پنداشت؟ چنین گمان هائى از بزرگ ترین پیامبران به دور است زیرا او- درود خدا بر وى و خاندانش- به راستى جانشین خویش را- که باید پس از وى سفارش هایش را به کار بندد- خود برگماشت و با دستور و سخنى آشکار جانشین خود را نشان داد و این را به پیروانش نیز رسانید ولى- چنانچه در گزارش درست آمده- «1» به کسى که پس از او باید به انجام سفارش هایش پردازد سپرد که پیروان وى با او نیرنگ خواهند
باخت و هم به او گفت: به راستى تو پس از من با رنج هائى روبرو خواهى شد على پرسید آیا دین من درست مى ماند؟ پاسخ داد دین تو درست مى ماند «1» و به على گفت: کینه هائى در سینه هاى گروه هائى هست که آن را آشکار نخواهند کرد مگر پس از من «2» و به او گفت: على! به راستى تو پس از من گرفتار مى شوى پس مبادا به پیکار برخیزى «کنوز الدقائق گنجینه هاى باریک نگرى» از مناوى ص 188
وانگهى جانشین پیامبر که کارش به پشیمانى کشیده چرا آرزو مى کند که کاش در روز سقیفه آهسته خود را از چنگ این کار رها مى کرد و آن را به گردن یکى از آن دو مرد- عمر و ابو عبیده- مى افکند؟ آیا پشیمانى او انگیزه اش کارى درست بود که انجام گرفت؟ که درستى پشیمانى ندارد یا از کارى نادرست بود که پیش آمد کرد و اگر چنین باشد بنیاد جانشینى راهبرانه پیامبر که لافش را مى زنند بر باد است.
و تازه چرا آرزو مى کند که کاش آن را به گردن یکى از آن دو مرد مى افکند؟
ما انگیزه اى براى ویژه گردانیدن آن دو به این پایگاه نمى شناسیم زیرا در میان یاران پیامبر، بزرگ تران و دارندگان برترى ها هستند که این دو مرد به مرز هیچ کدام از آنان نمى رسند و این دو- با نگرش به آنچه از منش هاى یاران پیامبر دریافته ایم- اگر هم نگوئیم از کم ارجتر بنشانند به راستى و هر چه آشکارتر مى توانیم بگوئیم از برترین ایشان نیز به شمار نمى رفتند، آن هم با کسانى که در میانه بودند و پیش از همه، سرور ما فرمانرواى گروندگان- درود بر او- داراى پیشینه ها و برترى ها، و سرافراز به دامادى و خویشاوندى پیامبر و با آن بسندگى در چاره اندیشى و رنج هائى که در راه آئین برد و دارنده روز غدیر و دیگر روزهاى نمایان و ایستگاه هاى بلند آوازه و روان بزرگ ترین پیامبران- با نگرش به سخن
آشکار نامه گرامى خدا «1»- و بر کنار از هر ناپاکى- با نگرش به آیه پاک نمائى- «2»
چرا نخواست آن گوى را به سوى او بیافکند تا توده را در راهى هموار رهسپار کرده در شاهراهى روشن به گام زدن وا دارد و راه راست را در پیش رویشان بگشاید تا او را رهنمائى ره یافته ببیند تا ایشان را به بهشت برساند که همه این ها را بزرگ ترین پیامبران- درود خدا بر وى و خاندانش- درباره او گفته بود و بخشى از آن در جلد نخست ص 36 و 37 از برگردان پارسى گذشت
ولى بازرسى خانه فاطمه- درود خدا بر وى- خوش نداریم با پیش کشیدن آن تیره روزى ها دل ها را بخراشیم و همانچه را پیشتر در جلد 5 ص 183 تا 185 از برگردان پارسى و در ص 268 تا 273 و از ص 300 تا 307 از جلد 13 آورده ایم بس مى دانیم.
و فشرده آن گزارش سهمناک این که بانوى راست رو- درود خدا بر وى- در گذشت و با دلى که از انجام دهنده این کار پر از خشم بود و او- درودهاى خدا بر وى- پس از هر نمازى که گزارد بر او نفرین فرستاد «3».
و اگر به شگفت مى آئى جا دارد که مى بینى این دار و دسته، این رسوائى ها را در جائى به بار آورده و در آن درماندند که آواى پیامبر- درود خدا بر وى و خاندانش- گوش ها را پر کرده بود که مى گفت: هر کس این بانو را مى شناسد که شناخته، و هر که او را نشناخته بداند که او پاره تن من است و دلم، و جانى که در میان دو پهلویم است هر که او را آزرد مرا آزرده.
و مى گفت: فاطمه پاره تن من است هر چه او را ناخوش بیاید مرا ناخوش آمده و هر چه او را بیازارد مرا آزرده.
و مى گفت: فاطمه پاره تن من است هر که او را خشمناک ساخت مرا خشمناک ساخته
و مى گفت: فاطمه پاره تن من است هر چه او را دلگیر سازد مرا دلگیر ساخته و هر چه او را خرسند دارد مرا خرسند داشته «1»
و مى گفت: فاطمه پاره تن من است هر چه او را شادمان سازد مرا شادمان ساخته «2»
و مى گفت: فاطمه! خداوند براى خشم تو خشمگین مى شود و براى خشنودى ات خشنود مى گردد «3»
با این آوا است که در مى یابى پشیمانى جانشین پیامبر جا داشته، جز آن که در هنگامى پشیمان شده که راهى براى باز یافت گذشته نمى دید، پشیمان شد و کار گذشته بود و پیش آمده بود آنچه پیش آمده بود، پشیمان شد و بانوى پاکدامن راست رو در دل خاک ها، و با دل و جانى لبریز از خشم بر وى.
سه کار میانى
ولى سه کار- از آن نه تا- که جانشین پیامبر از انجام ندادنش پشیمان بود مى رساند که واکنش او در برابر آن نه از روى اندیشه و بینائى در کار بوده نه بر بنیاد دستورى از آئین، تا دریافته است که در هر سه جا لغزیده و شالوده گرفتارى هائى سخت را ریخته و به دنبال آن، مردم را به تیره ترین روزها نشانیده و کسى که در میان مسلمانان بر جاى پیامبر مى نشیند نباید کارى بکند که چنین دنباله هائى داشته باشد و روشى پیش گیرد که به فرجام پشیمانى بار آرد و داستان اشعث پسر قیس مى رساند که پشیمانى جانشین پیامبر به جا بوده زیرا آن مرد
پس از آن که روى از کیش بگردانید و گناهانى از وى سر زد و با مسلمانان به پیکار برخاست و گرفتار شد، او را دستگیر ساخته به نزد جانشین پیامبر بردند که به وى گفت: تو خود مى دانى چه کردى اکنون به گمان خودت با تو چه رفتارى خواهم داشت؟ پاسخ داد با من نیکوئى مى نمائى، بندهاى آهنین را از پیکرم مى گشائى و خواهرت را به همسرى من در مى آرى چرا که من برگشتم و اسلام آوردم بوبکر گفت من نیز چنان کردم پس ام فروه دختر ابو قحافه (پدر بوبکر) را به زنى به وى داد و او شمشیر خود را از نیام بر کشیده به بازار شتر فروش ها رفت و هیچ شتر نز یا ماده اى ندید مگر آن را پى کرد مردم بانگ برداشتند که اشعث کافر شد و او چون کار خود را به پایان برد شمشیر را بیفکند و گفت به راستى و سوگند به خدا من کافر نشدم ولى این مرد خواهرش را به من داد و ما اگر در شهرهاى خود بودیم به گونه اى دیگر سور مى دادیم. اى مردم مدینه! بخورید! و اى دارندگان شترها! بیائید مانند آن را بستانید و آن روز همچون جشن قربانى گردید که و بره پسر قیس خزرجى نیز در این باره گفت:
«به راستى اشعث کندى در روز دامادى اش چنان سورى داد
که براى فراهم کردن آن، بار تبهکارى هائى گران را بر دوش خویش
هموار ساخت.
به راستى شمشیرى را برهنه کرد که هیچگاه خود را در نیام ندید
– مگر در پیکارها و آن هم در کله ها و گردن ها-
اندرون و دست و پاى کره شتران و اسبان و استران.
و شتران کاروانى را نیام آن شناخت.
روزى که جوان کندى (اشعث) را دیدى به او بگو:
تو برترین سرفرازى هاى آدمیزادگان را برده اى.»
و هم اصبغ پسر حرمله لیثى از سر خشمى که این پیوند دامادى در او
پدید آورد گفت:
«یکى از کندیان را آوردى که روى از کیش ما بگردانید
و پیمان شکنى را به بالاترین جاى آن رسانید که بیرون شدن از آئین باشد
پاداش پیمان شکنى اش آن بود که جان او را زنده بدارى
و دستمزد بیرون شدنش از آئین این بود که دوشیزه اى را به همسرى او
در آرى.
و اگر او از گرفتن آن زن و پذیرفتنش به همسرى خویش سر باز مى زد.
البته کابین او را نیز از خویش مى دادى!
و اگر بیش از این مى خواست ده تا مانند آن را نیز به همسرى او در مى آوردى
و باز ده تا دیگر هم در پى او مى فرستادى!
بوبکر را بگو که پس از این کار خویش، قریش را زشت نمودى
و نام آورى و آوازه نیکوى آن را به گمنامى دگرگون گردانیدى
اگر تو در پى سر افرازى بودى آیا در میان تیره خودت (تیمیان مره زاده)
هیچکس دیگر نبود که خواهرت را به او دهى؟
اگر پس از آن که او را به نزد تو آوردند مى کشتى.
البته براى خواهرت نامى نیکو فراهم مى آوردى و اندوخته اى شایسته
مى نهادى.
ولى اینک آن چه را با کندى کردى کارى بایسته بر تو مى شناسد.
که در برابر انجام آن نه ستایشى براى خود فرا گرفتى و نه پاداشى دارى.» «1»
سه زمینه بازپسین
آن سه زمینه بازپسین، که جانشین پیامبر آرزو کرده است که کاش
از پیک خدا- درود خدا بر وى و خاندانش- مى پرسید، ما را آگاه مى سازد که وى در دانستنى هاى وابسته به این کیش، تا چه اندازه بى بهره و در دریافت دستورهاى آن، اندک مایه بوده چندانکه فرمان هاى مرده ریگ برى را نمى دانسته با این که جانشین پیامبر در میان مسلمانان خواه ناخواه با پرسش هائى در پیرامون آن بسیار روبرو مى شود و باز همین ها مى رساند که وى در بنیاد جانشینى پیامبر دو دل بوده که آیا با دستور و سخن آشکار پیامبر است؟ یا با گزینش مردم؟ و اگر دومى باشد آیا تنها ویژه کسانى است که با پیامبر بمدینه کوچیدند؟ یا یاران او از شهر یاد شده نیز بهره اى از آن دارند؟ که هر کدام را بگیریم در مى یابیم که او در بالا رفتنش از تخت جانشینى پیامبر در کار خویش به باورى استوار و راهبرانه پشتگرمى نداشته است و ما در این جا به جز روان آزاده تو را به داورى نخواهیم خواست و سخن درست نیز انگیزه خشم نباید باشد.
وانگهى من هیچ جائى براى این آرزو نمى بینم زیرا اگر وى از پیامبر- درود خدا بر وى و خاندانش- پرسشى در این زمینه مى کرد پاسخى نمى شنید مگر همانند این سخن:
هر کس که در برابر او من از خودش به وى سزاوارتر هستم على نیز در برابر او به همین گونه است (برگردان پارسى غدیر ج 1)
و نیز این سخن: به راستى من در میان شما دو چیز گران به جاى مى گذارم نامه خداوند و خاندان و تبار خویش. «1»
و این سخن: به راستى من در میان شما دو جانشین مى گذارم نامه خدا و خاندان خودم «2»
و این سخن: على در برابر من همان پایگاه را دارد که هارون در برابر موسى داشت مگر این که پس از من پیامبرى نیست (ج 1 ص 77 و ج 5 ص 332 تا 334 و 325 تا 331) «1»
و سخن وى به على: آیا خشنود نیستى که تو در کنار من همان پایگاه را داشته باشى که هارون در کنار موسى داشت جز این که تو پیامبر نیستى، و شایسته نیست که من بروم مگر تو جانشین من باشى (ج 1 ص 97 و ج 5 ص 325 و 327)
و این سخن: نیروى آموزشگر نهانى مرا از سه برترى على آگاه ساخت:
این که به راستى سرور مسلمانان است و پیشواى پرهیزگاران و مهتر سپیدرویان «مستدرک حاکم» ج 3 ص 138.
و این سخن (به فاطمه): به راستى خداوند روى به مردم زمین کرد و از میان آنان پدرت را برگزید و او را بر انگیخته گردانید و بار دیگر که روى به مردم زمین کرد شوهرت را برگزید و با نیروى آموزشگر نهانى به من بفرمود تا تو را به همسرى او در آرم و وى را کسى گردانم که پس از مرگ، سفارش هاى ویژه ام را به کار بندد «ج 5 ص 57 و 58، ج 4 ص 202»
و این سخن: على بزرگ ترین راست روان و جدائى نهنده این توده است که درست و نادرست را از یکدیگر باز مى شناساند و در میان گروندگان به این کیش، به پادشاه زنبوران مى ماند در کنار ایشان و او درى است که براى رسیدن به من باید از او گذشت و او جانشین من است پس از من «ج 4 ص 194 تا 197»
و این سخن: على درفش راهنمائى است و پیشواى دوستان من و فروغ کسانى که از من فرمان برند و سخنى که پرهیزگاران همیشه به همراه دارند، هر که او را دوست داشت مرا دوست داشته و هر که او را دشمن داشت مرا دشمن داشته «ج 5 ص/ 207»
و این سخن: على برادر من و کسى است که پس از مرگم سفارش هاى
ویژه ام را انجام داده و میراثم به او مى رسد و پس از من جانشین من است «ج 4 ص 143 تا 160»
و این سخن: على سرورى است که باید او را بزرگ دارند، مایه امید مسلمانان و فرمانرواى گروندگان به کیش ایشان است جایگاه راز من و دانشم و دروازه من است که به او پناهنده شوند، او است کسى که در میان خاندانم- و پیروان نیکوکارم- سفارش هاى ویژه ام را پس از مرگ به کار بندد و اوست برادر من در این جهان و جهان دیگر «ج 5 ص 205»
و این سخن: على برادر من و دستیار من و بهترین کسى است که پس از خود به جاى مى گذارم «ج 5 ص 55 و ج 4 ص 195 و 196»
و این سخن: على با حق است و حق با على، از یکدیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من در آیند «ج 5 ص 296 تا 299»
و این سخن: على با حق است و حق با على و بر زبان او، هر جا على بگردد آن نیز خواهد گشت. «ج 5 ص 299»
و این سخن: على با قرآن است و قرآن با على، از یکدیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من در آیند «ج 5 ص 298 و 299 و 302»
و این سخن: على از من است و من از على و او پس از من سرپرست هر کسى است که به این کیش گرویده «ج 5 ص 56 و 354 تا 356»
و این سخن: پس از من در برابر هر مرد و زن که به این کیش گرویده على از خودش نیز به وى سزاوارتر است. «ج 1 ص 41 و 97»
و این سخن: خداوند على را همان پایگاه در کنار من بخشیده است که مرا در برابر خودش «ج 1 ص 51»
و این سخن: در میان همه کسانى که به این کیش گرویده اند على پس از من سرپرستى است که من برگمارده ام «مسند احمد» ج 1 ص 231.
و این سخن: على در برابر من همان پایگاه را دارد که من در برابر پروردگارم
«السیرة الحلبیة» ج 3 ص 391 و نیز «ج 5 ص 56»
و این سخن: پس از من على سرپرست کسانى است که به این کیش گرویده اند «تاریخ خطیب» ج 4 ص 339.
و این سخن: هر کس خدا و برانگیخته او سرپرست وى باشند على سرپرست وى است. «ج 1 ص 77 و 78»
و این سخن: هیچکس از سوى من نباید پیام گزارى کند مگر خودم یا مردى که از من باشد (على را مى گوید) «الغدیر» ج 6 ص 338 تا 350 و «ج 1 ص 94 تا 99 و ج 5 ص 56»
و این سخن: هیچ پیامبرى نیست مگر همانندى دارد و على همانند من است «ج 5 ص 57»
و این سخن: من و على در روز رستاخیز و در برابر پیروانم پشتوانه روشنگرى هستیم. «تاریخ خطیب» ج 2 ص 88
و این سخن: هر کس على را فرمان برد مرا فرمان برده و هر که در برابر او نافرمانى نمود از فرمان من سرپیچیده «مستدرک حاکم» ج 3 ص 121 و 128
با این سخنان آشکار پیامبر چگونه بوبکر که به جانشینى او برخاسته چنان آرزوئى مى کند؟ مگر در روزهائى که او- درود خدا بر وى و خاندانش- بانگ برداشته و با هر گونه رنگى از سخن و گفتار که در پندار آید بر گماشتن جانشینش را آگاهى مى داد گوش ها سنگین بود؟ یا در میان آن گروه، کسانى براى ساخت و پاخت هاى پنهانى شان خود را به کرى زده بودند؟
آیا براى این جانشین پیامبر همان پاسخ بس نبود که چون او- درود خدا بر وى و خاندانش- آئین خود را به گروه هاى تازیان پیشنهاد کرد با آن که فرمانرواى گروندگان به او- على- و بوبکر نیز هر دو با او بودند ولى چون سخن به تیره عامر پسر صعصعه رسید و ایشان را به سوى خدا خواند گوینده ایشان از او پرسید اگر ما بر سر این کار از تو پیروى کنیم و آنگاه خداوند
تو را بر کسانى که با تو ناسازگارى مى نمایند پیروز کرد آیا در دیده تو شایستگى آن را یافته ایم که پس از تو ما سرپرست کار باشیم؟ پاسخ داد به راستى کار در دست خدا است و آن را هر کجا خود بخواهد مى نهد «1»
آیا خلیفه مى پنداشت پیغامبرى- درود خدا بر وى و خاندانش- که سرپرستى کار را پس از خویشتن وابسته به خواست خداوند گار پاک مى داند اگر چنین پرسشى از وى مى کرد پاسخ مى داد: این کار یا با گزینش توده است- هر چند بایستگى هاى همداستانى و گزینش درست- چنانکه باید- در آن نباشد- نمونه اش:
دست فرمانبرى دادن مردم به بوبکر- یا به این گونه که جانشین پیامبر، کسى دیگر را براى سرپرستى کار پس از مرگ خود و به جانشینى برگزیند- که شالوده فرمانروائى عمر چنین بود- یا با رأى گیرى اى که بگویند هر کس سرانجام آن را نپذیرفت کشته خواهد شد- که عثمان را با این زمینه چینى سر کار آوردند؟ ولى اگر بوبکر چنین مى پنداشت خوش نمى داشت که از او- درود خدا بر وى و خاندانش- در این باره پرسشى کند زیرا مى دانست این دو دلى در پاسخ گوئى- که خودش روا مى شمارد- توده را به آشفتگى و نابسامانى وادار خواهد کرد و راهى مى گشاید که هر لافزنى- به درست یا نادرست- سر به کشمکش بردارد و هر زاغ و کلاغى آن را دستاویز گرداند تا گوى به دامان آزاد شدگان «2» و فرزندانشان- همچون یزید و معاویه- و همانندانشان بیفتد.
جلوگیرى از آبروریزى
در گزارش «سه کار و سه کار و سه کار» ابو عبید کار نخستین از نخستین سه کار را نیاورده و به جاى این که بنویسد: «اى کاش خانه فاطمه را بازرسى نمى کردم» نوشته: «اى کاش چنین و چنان نمى کردم» و چراى این افتادگى را در نیازنگارنده باید جست که یاد کرده و گفته: دلم نمى خواهد آنرا یاد آورى کنم (!) و این
ترجمه الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج 14، ص: 17
دستبرد را- در گزارش- تنها براى جلوگیرى از آبرو ریزى جانشین پیامبر زده است ولى افسوس که دیگران در این باره با او همکارى ننموده و به این گونه نادرستى او و دستبردى را که در سپرده هاى تاریخ، روا داشته آشکار ساخته اند.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج 7، ص: 230