محمّد پسر حسن پسر على پسر محمّد حسین پسر عبد السّلام پسر عبد المطلب پسر على پسر عبد الرسول پسر جعفر پسر عبد ربه پسر عبد اللّه پسر مرتضى پسر صدر- الدین پسر نور دین پسر مصدق پسر حجازى پسر عبد الواحد پسر میرزا شمس الدین پسر میرزا حبیب اللّه پسر على پسر معصوم پسر موسى پسر جعفر پسر حسن پسر فخر الدین پسر عبد السّلام پسر حسین پسر نور الدین پسر محمّد پسر على پسر یوسف پسر مرتضى پسر حجازى پسر محمّد پسر باکیر پسر حر ریاحى که در رکاب حسین بن على علیه السّلام فرزند شهید پیامبر در روز عاشورا بشهادت رسید.
این حر شهید، که عصر روز عاشورا در کنار امام بزرگوارمان به شهادت رسید، مؤسس شرافت بزرگى در میان خاندان مکرم خود گردید، خاندانى که بزرگان دین و اساطین مذهب و استادان سخن و پیشوایان تفکر و نوابغ سخنورى و نویسندگى و فقهاى ماهر و ائمه حدیث و حاملان فضل و ادب و سرایندگان شعر را در خود جمع کرده است. و در این میان، شیخ حر- که مورد بررسى ما است- از همه این بزرگان مشهورتر است، که آثارش، هرگز از یاد نمی‌رود و زمانه کسى چنو فاضل را تقدیم بشریت نکرد، و همیشه آثار و نعمتهاى جاویدانش در بین همه امت اسلامى اثر گذاشته است.
از مهمترین آثار او، کتاب «وسائل الشیعه» را با آن مجلدات ضخیمى که دارد، نام می‌بریم، که پیوسته گردونه آسیاب شریعت است، که از مآخذ یگانه علماى دین است. و هرگاه کتاب بزرگ و مهم مستدرک شیخ حجت نورى «1» را در جنب این کتاب قرار دهیم، باید تعبیر «دو اقیانوسى که بهم رسیده‌اند» را با آنها بدهیم «1». و هیچ فقیهى نیست که پیش از دادن فتوا، به این دو کتاب مراجعه نکند.
آرى این اهل نظر و استنباط هستند، که اسانید این دو کتاب را همواره پیشروى دارند، و شما در کتب معاجم، هیچ شرح احوالى از شیخ حر نمی‌خوانید، مگر آنکه با عبارات تکریم و احترام کتاب وسائل الشیعه وى مواجه می‌شوید، چنانکه برادرش علامه صالح در تفریظ او چه نیکو سروده است:
– این کتابى است که در دین، مقام بس شامخ دارد. و دیگر کتب و اخبار در جنب او، در مراتب فرودین قرار دارند.
– مانند آفتاب، در فضاى دلها نور هدایت می‌پاشد. و از دیدگان ما، حجابها را یکسو می‌راند.
– این صراط هدایتى است، که رهرو آن هرگز گمراه نمی‌شود، بلکه برمراتب خود می‌افزاید.
– هرگاه این دین ما حق است، براستى که این کتاب مورد تبعیت و مراجعه علماء و وسیله رسیدن به درجات بالا است.
پس این شیخ بزرگوار، برتاج روزگار همچون گوهرى می‌درخشد، و برپیشانى فضیلت همچو نورى پرتو می‌افشاند. هرچه در کنه آثار او فرو روى از هر مایه‌اى بهره می‌گیرى. و هر هنرى را می‌شناسى. عبارتهاى مدح و ستایش، از توصیف او ناتوان است، گوئى که پیکر رساى علم و تبلور کامل ادب است، کمال بارز در شخصیت او نمایان است. از آثار او، یکى تدوین احادیث ائمه اهل بیت علیهم السّلام است، که در مجلدات بسیارى فراهم آمده، و تألیفاتش در اثبات امامت و نشر فضائل و ستایش اهل بیت علیهم السّلام، و در گردآورى احکام و حکم و جمع و تدوین اشعارى که در مدح آنان آمده می‌باشد. و همواره در بوته مدح اهلبیت علیهم السّلام، بهترین گوهرها را می‌ریخته، و بیهوده نیست که کتابهاى استوارش، نام او را جاوید نگاه داشته‌اند
الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج11، ص: 444