342- سید احمد بن زینى بن احمد دحلان مکى- شافعى (در سال 1232 در مکّه متولّد و در سال 1304 در مدینه منوّره وفات یافته) مفتى شافعیان در مکّه مشرّفه و شیخ الاسلام آنجا بوده، عالمى است ذیفنون که از علوم مختلفه بهره‏مند بوده، مؤرّخى است محیط، تألیفات بسیارى دارد که بالغ بر بیست جلد از آنها چاپ شده، ابو بکر عثمان بن محمّد بکرى- دمیاطى کتابى جداگانه بشرح حال او اختصاص داده، بنام «نفحة الرحمن فی مناقب سید احمد زینى دحلان» (چاپ مصر) حدیث- در موضوع تهنیت از او خواهد آمد.

343- شیخ یوسف بن اسمعیل نبهانى- بیروتى، رئیس محکمه حقوق در بیروت، مؤلّف کتاب «منتخب الصحیحین من کلام سید الکونین»- که در سال 1329 در مصر چاپ شده- سخنور بزرگى است و در علم و ادب سهم کافی احراز نموده، حدّاد در جلد 1 «القول الفصل» ص 444 از او به: عالم عصر- شیخ علّامه تعبیر نموده است، در حدیث و ادب تألیف بسیار نموده که در حدود پنجاه مجلّد از تألیفات او در مصر و بیروت چاپ شده، شرح حال خود را نامبرده بقلم خود در کتاب خود «الشرف المؤبّد» ص 140- 143 ثبت نموده، حدیث او در باب مناشده رحبه خواهد آمد.

344- سید مؤمن بن حسن مؤمن شبلنجى مؤلّف «نور الابصار فی مناقب آل بیت النبى المختار» که پنج مرتبه یا بیشتر بچاپ رسیده، در آغاز آن شرح حال خود را ثبت و استادان خود را در علوم مختلفه ذکر نموده و بعض از تألیفات خود را تعداد کرده- در حدود سال 1250 متولّد شده ولى از تاریخ وفات او اطلاعى بدست نیامده، حدیث او در باب نزول آیه سأل سائل پیرامون قضیه غدیر خواهد آمد.

 345- شیخ محمّد عبده بن حسن خیر اللّه مصرى متوفاى 1323 مفتى و علّامه بزرگوار دیار مصر نامبرده در مراتب علمى شهرت طولانى دارد و در اصلاحات اجتماعى و سعى در مصالح امّت ثابت قدم بوده، تاریخ، این خصوصیّات را براى او در اوراق جلد 1 «مشاهیر الشرق» ص 300 و «تاریخ الادب العربى» ص 434- 439 و غیرهما تسجیل و ضبط نموده است، اشاره بحدیث او قبلا شده و حدیث او در نزول آیه تبلیغ درباره امیر المؤمنین علیه السلام پیرامون قضیّه غدیر خواهد آمد.

346- سید عبد الحمید بن سید محمود آلوسى بغدادى- شافعى- نابینا- در سال 1232 متولّد و در 1324 وفات یافته- در بغداد پایتخت کشور عراق علّامه و ادیب یگانه بوده، کتاب او موسوم به «نثر اللئالى فی شرح نظم الامالى» بچاپ رسیده، نامبرده حدیث غدیر را در ص 166 کتاب مزبور از فضائل امیر المؤمنین علیه السّلام بشمار آورده و در ص 170 در مفاد آن و در مسلّم الصدور بودن آن از مصدر وحى الهى سخن گفته و در ص 172، غدیر خم را تعیین نموده و بحدیث مزبور اشاره کرده است-

347- شیخ محمّد حبیب اللّه بن عبد اللّه یوسفى از حیث نسب، و مدنى از جهت مهاجرت او بآنجا، و شنقیطى از لحاظ اقلیم و منطقه- سخنور و علّامه و محدّث مصر بوده کتاب «اکمال المنّه» در موضوع اتّصال سند مصافحه که موجب دخول بهشت میشود، و «ایقاظ الاعلام» در موضوع وجوب پیروى رسم الخط مصحف امام، و کتاب «ثبت الشیخ الامیر الکبیر» و «الخلاصة النافعه» از او است و در دنباله کتاب اخیر الذکر ارجوزه دارد که به «النصایح الدینیّه» موسوم است، و تمام این کتب در حدود سال 1345 بچاپ رسیده، نامبرده در کتاب خود «کفایة الطالب لمناقب على ابن ابى طالب علیه السّلام» چاپ مصر در ص 28- 30 حدیثى را که ترمذى از ابى سریحه یا- زید- با بررسى در سند روایت نموده و حدیثى را که ابن سمّان از براء بن عازب و احمد از زید در مسندش و از عمر در مناقبش با بررسى در سند روایت نموده، و حدیث مناشده در رحبه را از طریق ابى حاتم، و از طریق احمد از سعید بن وهب و حدیث رکبان را از طریق احمد و بغوى و حدیثى را که ابن عبد البرّ در «استیعاب» از بریده و ابى هریره و جابر و براء و زید از داستان غدیر روایت نموده‏اند ذکر کرده است-

348- قاضى بهلول بهجت شافعى- قاضى زنکه زور، مؤلّف «تاریخ آل محمّد صلّى اللّه علیه و آله» که بلغت ترکى نوشته و ادیب دانشمند میرزا مهدى تبریزى آنرا بفارسى و فاضل بزرگوار شیخ میرزا على قمشه آنرا بعربى ترجمه نموده‏اند، و این کتاب نامبرده از محسنات این عصر است و نمودارى است از احاطه و تسلّط مؤلّفش در حدیث و تاریخ، و اطلاع مبسوط او در مباحث دینى، و از تألیفات او کتابى است بنام «المأة یوم» یعنى: صد روز، در واقعه صفّین، که جنبه روائى دارد، و «الارشاد الحمزوى» و «حجر بن عدى» که منظوم است، و «الحقوق الارثیه» و «آثار آذربایجان که کتابى است ادبى- تاریخى- جغرافى، اشاره بطرقى که نامبرده براى حدیث غدیر ذکر کرده، در صفحات 43 ر 47 و 51 و 54 و 60 و 62 و 76 و 88 و 93 گذشت.

349- نویسنده شهیر، عبد المسیح انطاکى- مصرى، نامبرده یکى از شعراى غدیر است در قرن چهاردهم که در محل خود شعر و شرح حال او خواهد آمد.

350- دکتر احمد فرید رفاعى، در حاشیه «معجم الادباء» جلد 14 ص 48 دو بیت امیر المؤمنین علیه السّلام را درباره غدیر ذکر نموده.

351- استاد احمد زکى عدوى- مصرى- رئیس قسمت تصحیح در- دار الکتب المصریّه- نامبرده بوسیله حواشى که در کتب متعدده دارد، آثار گرانبها و جاودانى از خود گذارده، نامبرده در حواشى «الاغانى» جلد 7 ص 363 از چاپ اخیر داستان غدیر را ذکر نموده است.

352- استاد احمد نسیم مصرى عضو قسمت ادبى در- دار الکتب المصریّه- نامبرده داستان غدیر را در حاشیه بر دیوان مهیار جلد 3 ص 182 ذکر نموده.

353- استاد حسین على اعظمى- بغدادى- مدیر دانشکده حقوق در بغداد، یکى از شعراء غدیر است که شعر و شرح حال او در قسمت مربوط به شعراء قرن چهاردهم خواهد آمد، نامبرده شخصا بمؤلّف معظم «الغدیر» خبر داده که کتابى درباره امیر المؤمنین علیه السّلام تألیف نموده و در آنجا نیز حدیث غدیر را ذکر کرده است.

354- سید على- جلال الدّین حسینى- مصرى سخنورى است محیط و مسلّط و ادیبى است شاعر، دیوان او موسوم به «حدیث النفس» و کتاب او بنام «الحسین علیه السّلام» در دو جزء در قاهره بچاپ رسیده، حدیث ولایت را نامبرده در جلد 1 تألیف مزبور ص 132 ذکر نموده است.

355- استاد محمّد محمود رافعى- مصرى، شرح او بر هاشمیّات (کمیت) که چندین بار در مصر چاپ شده نمودارى است از احاطه و تسلّط او در تاریخ و ادب، نامبرده در شرح این بیت (کمیت):

و یوم الدوح دوح غدیر خم ابان له الولایة لو اطیعا

در ص 81 چنین گوید: دوح درخت بزرگى است، واحد آن دوحة است و غدیر خم موضعى است بین مکّه و مدینه- ابان. یعنى آشکار کرد: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود:
«اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله» و فرمود: من کنت مولاه فعلى مولاه. بعد از فرمایشات پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله عمر گفت:
خوشا بحال تو یا على صبح نمودى در حالیکه مولاى هر مرد و زن مؤمن هستى.

356- استاد محمّد شاکر خیّاط نابلسى- ازهرى مصرى- شارح هاشمیّات «کمیت» که در سال 1321 در مصر چاپ شده، نامبرده در شرح مزبور ص 60 در شرح قول کمیت:
و یوم الدوح دوح غدیر خم ابان له الولایة لو اطیعا

گوید: غدیر خم موضعى است بین مکّه و مدینه در جحفه ابان له الولایة امام احمد از ابى الطفیل روایت کرده که گفت: على علیه السّلام در سال 35 مردم را در میدان وسیع کوفه (رحبه) جمع کرد، سپس بآنها گفت: شما را بخدا قسم میدهم، هر مرد مسلمى که روز غدیر خم سخنان رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله را شنیده است، برخیزد، در نتیجه: سى تن از مردم برخاستند و شهادت دادند بi اینکه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: من کنت مولاه فعلىّ مولاه اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه.

357 استاد عبد الفتاح- عبد المقصود مصرى- صاحب کتاب «الامام علىّ» در 4 مجلّد، نامبرده در تقریظى که باین کتاب، نموده اشاره بحدیث غدیر خم نموده و تمام مقال او در مقدمه جلد ششم خواهد آمد

358- استاد، شیخ محمّد سعید دحدوح، یکى از ائمّه جماعت در حلب، نامبرده در نامه که به علّامه حجت- شیخ محمّد حسین مظفرى نوشته- داستان غدیر را در آن درج نموده و بزودى عین و نصّ نامه او که در آغاز جلد هشتم مندرج است، خواهد آمد

359- استاد صفا خلوصى مقیم لندن و فارغ التحصیل دانشگاه آنجا و مدرّس در همانجا، نامبرده داستان غدیر را در نامه که بمؤلّف جلیل القدر نوشته قطعى تلقى نموده و بزودى عین آن که در آغاز جلد پنجم مندرج است خواهد آمد «4»

360- حافظ مجتهد- ناصر السنه- شهاب الدین- ابو الفیض- احمد بن محمّد بن صدّیق، صاحب تألیقات گرانبها، نامبرده داستان غدیر را در کتاب مهمّ و ارجمند خود «تشنیف الآذان» ص 77 نقل از گروه بسیارى از حفاظ باسناد آنها از پنجاه و چهار تن از صحابه ذکر کرده- نامهاى صحابه مذکورین از اینقرار است:
على امیر المؤمنین علیه السّلام- امام سبط- حسن بن على علیه السّلام- امام سبط- حسین بن على علیه السّلام عبد اللّه بن عبّاس- براء بن عازب- زید بن ارقم- بریده- ابو ایّوب- حذیفة بن اسید سعد بن ابى وقاص- انس بن مالک- ابو سعید خدرى- جابر بن عبد اللّه- عمرو بن ذى مرّه مرّه- عبد اللّه بن عمر- مالک بن حویرث- حبشى بن جناده- جریر بن عبد اللّه بجلى عمّاره- عمار بن یاسر- ریاح بن حارث- عمر بن خطّاب- نبیط بن شریط- سمرة بن جندب- ابو لیلى- جندب انصارى- حبیب بن بدیل- قیس بن ثابت- زید بن شرحبیل عباس بن عبد المطّلب- عبد اللّه بن جعفر- سلمة بن اکوع- زید بن ابى ثابت- ابوذر غفارى- سلمان فارسى- یعلى بن مرّه- خزیمة بن ثابت- سهل بن حنیف- ابو رافع.
زید بن حارثه- جابر بن سمره. ضمرة الاسلمى- عبد اللّه بن ابى اوفى- عبد اللّه بن بسر مازنى- عبد الرحمن بن یعمر دیلمى- ابو الطفیل عامر- سعد بن جناده- عامر بن عمیره- حبّه عرنى- ابو امامه- عامر بن لیلى- وحشى بن حرب- عایشه- امّ سلمه طلحة بن عبید اللّه، و لفظ او بزودى در باب بحث از سند حدیث انشاء اللّه بنظر شما خواهد رسید.
* (انّ فى ذلک لذکرى لمن کان له قلب او القى السّمع)** (و هو شهید)*

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 305 – 312