اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۶ مرداد ۱۴۰۳

علم و دانش ابوذر

متن فارسی

1- ابن سعد در طبقات کبرى 5/170 چاپ لیدن از طریق زاذان آورده است که از على درباره بوذر بپرسیدند گفت: چنان دانشى را در خود گرفت که دیگران از نگهدارى آن ناتوان شدند در رسیدن به مقامات عالى در دینش حریص بود و در از دست دادن دین خود سخت دریغ می‌ورزید. در تحصیل علم حرص داشت بسیار می‌پرسید گاهى پاسخ او داده می‌شد و گاهى نه و چندان ظرف دانش خویش پر کرد که لبریز گردید.

بو عمر می‌نویسد: گروهى از یاران رسول از او روایت کرده‌اند و از پیمانه‌هاى دانش بود که در پارسائى و پرهیزگارى و حق گوئى به پایگاه برتر رسید از على درباره بوذر پرسش کردند و او گفت: وى مردى است که دانشى را در دل نگاهداشت که مردم از حفظ آن ناتوان شدند سپس آن را در خویش حمل کرد به گونه‌اى که چیزى از آن از دست وى به در نرفت استیعاب 1/83، 2/664.

سخن على را ابن اثیر در اسد الغابه 5/186 آورده و مناوى نیز در شرح جامع الصغیر 5/423 آن را با این عبارت یاد کرده که: او پیمانه‌اى است که از دانش لبریز شده و سپس آن را در خویش حمل کرده و ابن حجر نیز در الاصابة 4/64 آن را آورده و می‌نویسد: این حدیث را ابو داود با سندى نیکو آورده است.

2- محاملى در امالى خود و نیز طبرانى آورده‌اند که ابوذر گفت رسول (ص) از آن چه جبرائیل و میکائیل در سینه او ریخته بودند هر چه بود همه را در سینه‌ى من ریخت. مجمع الزوائد 9/331، الاصابه 3/484

بو نعیم در حلیه 1/156 می‌نویسد: آن خدا پرست بسیار پارسا، آن یگانه فرمانبر همیشگى حق، آن چارمین مسلمان و آن رها کننده‌ى تیرهاى بت پرستى پیش از فرود آمدن شریعت و دستورهاى آن. سال‏ها و ماه‌ها پیش از پیدایش دعوت اسلام خدا را پرستید و نخستین کسى بود که رسول را با تحیت مسلمانى درود فرستاد نه در راه حق سرزنش هیچ کس او را از کار بازداشت و نه خشم فرمانروایان و امیران بى تابش گردانید نخستین کس بود که در دانش فناء در خدا و بقاء به خدا سخن راند و بر سختی‌ها و دشواری‌ها پایدارى نمود و پیمان‏ها و سفارش‏ها را نگاهداشت و بر محنت‏ها و مصیبت‏ها شکیبائى کرد و از آمیختن با مردمان خوددارى نمود تا رخت به جهان دیگر برد. آرى ابوذر غفارى که رسول را خدمت کرد و اصول را فرا گرفت و زیادتی‌ها را رها کرد …

در ص 169 نیز می‌نویسد: شیخ گوید ابوذر همنشین و همراه رسول بود و بر پرسیدن از او و فرا گرفتن دانش از وى حرص داشت و به برخاستن بر کارهائى که از وى می‌آموخت انسى داشت درباره اصول و فروع، ایمان و نیکوکارى، لقاء پروردگار، محبوب‏ترین سخنان به نزد خدا و این که آیا شب قدر نیز با رفتن پیامبران از میان می‌رود یا نه از وى بپرسید و حتى درباره این که مس کردن سنگ‏ریزه در نماز چه حکمى دارد از وى پرسش کرد. سپس راوى از طریق عبد الرحمن بن ابى لیلى آورده است که ابوذر گفت: از پیامبر درباره هر چیزى پرسش کردم تا آن جا که درباره مس سنگریزه نیز بپرسیدم و او پاسخ داد: یا یک بار آن را مس کن یا فرو گذار.
و احمد در مسند 5/163 آورده است که ابوذر گفت: از پیامبر درباره هر چیزى پرسش کردم تا آن جا که درباره مس سنگریزه نیز از او بپرسیدم و او گفت: یک بار یا فرو گذار. و ابن حجر در اصابه 4/64 می‌نویسد: در دانش همدوش ابن مسعود بود

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏8، ص: 438

متن عربی

حدیث علمه:

1- أخرج ابن سعد فی الطبقات الکبرى «4» (5/170) طبع لیدن من طریق زاذان سُئل علیّ عن أبی ذر فقال: «وعى علماً عجز فیه، و کان شحیحاً حریصاً، [شحیحاً] على دینه، حریصاً على العلم، و کان یکثر السؤال فیُعطى و یُمنَع، أما أن قد

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏8، ص: 438

ملئ له فی وعائه حتى امتلأ».

و قال أبو عمر: روى عنه جماعة من الصحابة و کان من أوعیة العلم المبرّزین فی الزهد و الورع و القول بالحقّ، سُئل علیّ عن أبی ذر فقال: «ذلک رجل وعى علماً عجز عنه الناس، ثمّ أوکأ فیه فلم یُخرج شیئاً منه». الاستیعاب «5» (1/83 و 2/664).

و حدیث علیّ علیه السلام ذکره ابن الأثیر فی أُسد الغابة «6» (5/186)، و المناوی فی شرح الجامع الصغیر (5/423) و لفظه: «وعاء ملئ علماً ثمّ أوکأ علیه»، و ابن حجر فی الإصابة (4/64) و قال: أخرجه أبو داود بسند جیّد.

2- أخرج «7» المحاملی فی أمالیه و الطبرانی من طریق أبی ذر قال: ما ترک رسول اللَّه صلى الله علیه و آله و سلم شیئاً ممّا صبّه جبرئیل و میکائیل فی صدره إلّا و قد صبّه فی صدری. الحدیث. مجمع الزوائد (9/330)، الإصابة (3/484).

قال أبو نعیم فی الحلیة (1/156): العابد الزهید، القانت الوحید، رابع الإسلام و رافض الأزلام قبل نزول الشرع و الأحکام، تعبّد قبل الدعوة بالشهور و الأعوام، و أوّل من حیّا الرسول بتحیّة الإسلام، لم یکن تأخذه فی الحقّ لائمة اللوّام، و لا تفزعه سطوة الولاة و الحکّام، أوّل من تکلّم فی علم البقاء و الفناء «8»، و ثبت على المشقّة و العناء، و حفظ العهود و الوصایا، و صبر على المحن و الرزایا، و اعتزل مخالطة البرایا، إلى أن حلّ بساحة المنایا؛ أبو ذر الغفار یرضى الله عنه. خدم الرسول، و تعلّم الأُصول، و نبذ الفضول.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏8، ص: 439

و فی (ص 169): قال الشیخ رحمه اللَّه تعالى: کان أبو ذر رضی اللَّه تعالى عنه للرسول صلى الله علیه و آله و سلم ملازماً و جلیساً، و على مساءلته و الاقتباس منه حریصاً، و للقیام على ما استفاد منه أنیساً، سأله عن الأُصول و الفروع، و سأله عن الإیمان و الإحسان، و سأله عن رؤیة ربّه تعالى، و سأله عن أحبّ الکلام إلى اللَّه تعالى، و سأله عن لیلة القدر أ ترفع مع الأنبیاء أم تبقى؟ و سأله عن کلّ شی‏ء حتى [عن‏] «1» مسّ الحصى فی الصلاة. ثمّ

أخرج من طریق عبد الرحمن بن أبی لیلى عن أبی ذر قال: سألت رسول اللَّه صلى الله علیه و آله و سلم عن کلّ شی‏ء حتى سألته عن مسّ الحصى. فقال: «مسّه مرّة أودع».

و أخرج أحمد فی المسند «2» (5/163) عن أبی ذر قال: سألت النبیّ صلى الله علیه و آله و سلم عن کلّ شی‏ء حتى سألته عن مسح الحصى فقال: «واحدة أو دع».

و قال ابن حجر فی الإصابة (4/64): کان یوازی ابن مسعود فی العلم.