غدیریه حسان بن ثابت در کتب شیعه

متن فارسی

غدیریه حسان بن ثابت در کتب عامه

ینادیهم یوم الغدیر نبیهم             بخم و أسمع بالرسول منادیا
یقول: فمن مولاکم و ولیکم         فقالوا: و لم یبدوا هناک التعامیا
الهک مولانا و أنت ولینا            و لم تلق منا فی الولایة عاصیا
فقال له: قم یا علی فاننی           رضیتک من بعدی اماما و هادیا
فمن کنت مولاه فهذا ولیه           فکونوا له اتباع صدق موالیا
هناک دعا اللَّهمّ وال ولیه            و کن للذی عادا علیا معادیا

1- ابو عبدالله محمد بن احمد المفجع (درگذشته 227 ه.ق) اشعار را در شرح قصیده خود که به (الاشباه) معروفست، از عبدالله بن محمد بن عایشه قرشی، از مبارک، از عبدالله بن ابو سلمان، از طا، از جابر بن عبدالله روایت کند که: رسول خدا (ص) در غدیر خم، زیر درختان عظیمی فرود آمد. روز گرمی بود. بعضی مجبور بودند از لباس سایبانی بسازند، و بعضی دیگر لباس خود را تر نموده به سر می گذاشتند تا از شدت گرما بکاهند، در این هنگام بود که رسول اکرم (ص) بپاخاست وفرمود:
ای گروه مردم آیا من به مومنان از خودشان سزاوارتر نیستم و زنان من ام المومنین نیستند؟ گفتیم: چنین است ای رسول خدا سپس دست علی را گرفت و بلند کرد و فرمود: شما را بهشهادت می گیرم که “: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه من عاداه ” و این سخن را سه بار تکرار فرمود.
عمر بعد از شنیدن کلام رسول خدا (ص) گفت: ای اباالحسن (کنیه حضرت علی (ع) است) بر تو گوارا باد که اکنون مولای من و مولای هر مرد و زن مومن شدی سپس شخصی از میان جمعیت برخاست و از رسول خدا (ص) اجازه خواست که اشعاری در باره علی بسراید. حضرت فرمود:
ای حسان بگو و حسان چنین سرود:
ینادیهم یوم الغدیر نبیهم… تا آخر اشعار که ترجمه اش گذشت.
2- ابوجعفر محمد بن جریر بن رستم بن یزید طبری، قصیده حسان را در (المسترشد) به اسنادش از یحیی حمانی، از قیس، از عبدی، از ابی سعید به لفظی که ابو نعیم اصفهانی نقل کرده روایت نموده فقط بیت سوم چنین است:
الهک مولانا و انت ولینا و لا تجدن منا لک الیوم عاصیا
خدای تو مولای ماست و تو (پیامبر) ولی مائی.و امروز، هیچیک از ما را نمی یابی که بر تو عصیان کند.
3 – استاد بزرگ ما، ابوجعفر صدوق محمد بن بابویه قمی، (درگذشته 381 ه.ق) قصیده حسان را در کتاب (امالی ص 343 به سند و متنی که مرزبانی نقل کرده، روایت میکند.

4 – شریف رضی (درگذشته 406 ه.ق) گرد آورنده نهج البلاغه، قصیده را در (خصایص الائمه) نقل میکند.
5 – معلم امت اسلامی، استاد بزرگوار، شیخ مفید (درگذشته 413 ه.ق) در کتاب الفصول المختاره ج 1 ص 87 قصیده حسان را ذکر نموده و اضافه میکند یکی از مواردی که دلالت بر صحت قول شیعه دارد که پیامبر اکرم در غدیر خم از کلمه مولا امامت و رهبری امت را اراده فرموده، شعر حسان است. روایت چنین آمده: هنگامی که رسول خدا (ص) علی را در روز غدیر به امامت نصب نمود، و سخنانی در باره علی فرمود، حسان از حضرت اجازه
خواست تا در این بارهشعری بسراید و چنین سرود: ینادیهم یوم الغدیر نبیهم… تا آخر ابیات
پس از تمام شدن شعر حضرت فرمودند: لا تزال یا حسان مویدا بروح القدس ما نصرتنا بلسانک “
تا آن زمان که ما را، با زبان خود یاری میکنی، از تاییدات روح القدس بهرمند گردی.
پس اگر مقصود پیغمبر از مولا امامت نبود، اولا حسان را برای این شعرش تمجید نمی کرد و ثانیا باید او را متوجه می کرد که مقصود من از مولا امامت نیست، چرا خلاف مقصود من شعر گفتی (در حالیکه حضرت چنین نفرمود). و همچنین شیخ مفید در رساله ای که در معنای مولی تالیف کرده، شعر حسان را نقل نموده و سپس میگوید: شعرحسان در این باره مشهور است، او شاعر دربار رسول خداست و کسی است که پیغمبر جمله “لا تزال مویدا بروح القدس ما نصرتنا بلسانک ” را در باره او فرموده است و این کلام، صریح در اقرار به امامت علی (ع) است که از کلام رسول اکرم (ص) در روز غدیراستفاده شده و به هیچ وجه تاویل نمی پذیرد و حمل آن به معنای غیرحقیقی هم جائز نیست.
و نیز، شعر حسان را در کتابهای (النصره لسید العتره فی حرب البصره) و (الارشاد) ص 64-31 با لفظی نزدیک به نقل ابو نعیم اصفهانی (1) روایت کرده است.
6- شریف مرتضی (= علم الهدی) درگذشته 436 ه.ق) قصیده را در شرح بائیه سید حمیری نقل میکند.
7- ابوالفتح کراجکی (درگذشته 449 ه.ق) در ص 123 (کنزالفواید) قصیده حسان را نقل و سپس کلامی دارد که خلاصه اش این است:
شعر حسان به سرعت منتشر و کاروانیان به همراه خود به اطراف بردند، این شعر متضمن اقرار به امامت امیر مومنان و ریاست او بر جمله مردمان است، هنگامی که در حضور پیامبر (ص) این شعر را سرود حضرت او راتصدیق فرموده دعایش نمود که: لا تزال یا حسان مویدا ما نصرتنا بلسانک.
8- شیخ عبیدالله بن عبدالله سدابادی شعر حسان را در (المنقع) در بحث امامت روایت نموده است.
9- شیخ الطائفه، ابو جعفر طوسی، (درگذشته 460 . ه.ق) در (تلخیص الشافی) اشعار را نقل میکند.
10- مفسر بزرگوار، ابوالفتوح خزاعی رازی، که از استادان روایتی ابن شهر آشوب (درگذشته 588 ه.ق) است در ج 2 س 192 تفسیر خود شعر حسان را با لفظی قریب به نقل ابو نعیم اصفهانی(1)روایت نموده به اضافه این بیت.
فخص بها دون البریه کلها علیا و سماه الوزیر المواخیا
امامت و رهبری امت را مخصوص علی دانست و او را وزیر برادر خود خواند.
11 – استاد بزرگوار، ابو علی شهید – که شرح حالش در کتاب ما (شهدا الفضیله) ص 37 آمده – شعر حسان را در (روضه الواعظین) ص 90 روایت نموده است.

12 – ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، اشعار مزبور را در (اعلام الوری) ص 81 روایت نموده.
13- ابن شهر آشوب سروی (درگذشته 588 ه.ق) در ج 3 ص 35 کتاب (المناقب) اشعار را نقل کرده است
14- ابو زکریا، یحیی بن حسن حلی مشهور به – ابن بطریق – اشعار مزبور را در (الخصایص) ص 37 از طریق ابو نعیم اصفهانی روایت نموده اند.
15- سید هبه الدین اشعار را در کتاب خطی خود (المجموع الرائق) نقل نموده.
16- سرور ما، رضی الدین علی بن طاوس (درگذشته 664 ه.ق) در ص 35 (الطرائف) اشعار را ذکر فرموده است.
17- بها الدین ابوالحسن اربلی (درگذشته 692 در ص 94 (کشف الغمه) نقل نمود.
18- عماد الدین حسن طبری در (الکامل البهائی) ص 152 و 217 شعر حسان را نقل کرده است.
19 – شیخ یوسف بن ابی حاتم شامی، اشعار مزبور را در دو موضع از کتابش (الدر النظیم) ذکر کرده است.
20 – شیخ علی بیاضی عاملی در کتاب (الصراط المستقیم) شعر حسان را نقل کرده.
21 – قاضی نور الله مرعشی شهید (که به سال 1019 ه.ق به شهادت رسید) – که شرح حالش در (شهدا الفضیله) ص 171 آمده – اشعار حسان را در (مجالس المومنین) ص 21 ذکر نموده است.
22 – محقق بزرگوار محسن کاشانی (فیض کاشانی) (درگذشته 1091 ه – ق) اشعار حسان را در (علم الیقین) ص 142 از کتاب (التهاب نیران الاحزان) به لفظی نزدیک به لفظ سلیم بن قیس هلالی تابعی نقل میکند که:
پیامبر گرامی، روز غدیر به مسلمانان ندا کرد و گفت:
جبرئیل، از جانب حق این حکم آورد، که تو معصومی و نباید سستی کنی، آنچه خدا نازل فرموده به مردم ابلاغ کن، و از دشمنان هیچ باکی نداشته باش.

پیامبر برای تبلیغ امر خدا در حالی که دست علی را بلند کرده بود بپا خاست و با صدای بلند اعلان کرد:
و فرمود: مولا و ولیّ شما کیست؟
و آنان بدون چشم پوشی گفتند: خدای تو مولای ماست و تو ولیّ مائی!
و از ما، هیچگونه عصیانی در این زمینه نخواهی دید.
پیغمبر اکرم به علی فرمود: برخیز که تو بعد از من پیشوا و هادی این خلقی.
پس، هر که من مولای اویم، علی مولای اوست و بر شماست که به راستی پیرو او باشید.
در اینهنگام دعا کرد و گفت: خداوندا! دوستدار دوستان علی باش و دشمن دشمنانش!
و ای پروردگار! آنکه پیشوای هدایتها و زداینده تاریکیها را یاری کرد یاریش فرما!
23- شیخ ابراهیم قطیفی، شعر حسان را به لفظی که ملا محسن فیض کاشانی نقل کرده، در کتاب (الفرقة الناجیة) روایت نموده است.
24- سید هاشم بحرانی، (در گذشته 1107 ه. ق) در ص 87 (غایة المرام) اشعار را نقل نموده است.
25- علامه مجلسی (در گذشته 1111 ه. ق) در ج 9 ص 234 و 259 کتاب (بحار الانوار) اشعار مزبور را نقل کرده است.
26- استاد ما، بحرانی صاحب کتاب (الحدایق) (در گذشته 1186 ه. ق) در ج 2 ص 18 کشکول خود، اشعار را نقل نموده است.
و ما بهمین مقدار اکتفاء میکنیم و الا افراد دیگری هستند که این اشعار را روایت نموده‏ اند.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 68 – 74

اشعاری که ابو نعیم اصفهانی آورده در دو بیت با این اشعار فرق دارد:

1- در بیت سوم به جای (و لم تلق منا فی الولایة عاصیا) آورده ( و لم تر منا فی الولایه عاصیا)
2- در بیت پنجم به جای (فکونوا له اتباع صدق موالیا) آورده (فکونوا له انصار صدق موالیا)

متن عربی

و رواه من أعلام الإمامیة:

1- أبو عبد اللَّه محمد بن أحمد المفجّع «5»: المتوفّی (327). رواه فی شرح قصیدته المعروفة بالأشباه. عن عبد اللَّه بن محمد بن عائشة القرشی، عن المبارک، عن عبد اللَّه بن أبی سلمان، عن عطا، عن جابر بن عبد اللَّه: أنَّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم نزل

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 69

بغدیر خُمّ، و نصب بدوحات، و کان یومٌ حارٌّ، و إنَّ أحدَنا لیستظلُّ بثوبه، و یبلُّ خرقةً فیضعها علی رأسه من شدّة الحرّ، فقام علیه السلام فقال: «أیّها الناس أ لست أولی بالمؤمنین من أنفسهم، و أزواجی أمّهاتهم؟». قلنا: بلی یا رسول اللَّه. فأخذ بید علیّ فرفعها ثمّ قال: «اشهدوا، من کنت مولاه فعلیٌّ مولاهُ، اللّهمَّ والِ من والاه، و عادِ من عاداه». یقولها ثلاثاً. فقال عمر: هنیئاً لک یا أبا الحسن، أصبحت مولای و مولی کلِّ مؤمن و مؤمنة، فقام رجل إلی رسول اللَّه، فقال: یا رسول اللَّه، أ تأذن لی فی إنشاد أبیات فی علیٍّ؟ فقال علیه السلام: «قل یا حسّان» فقال: ینادیهمُ یوم الغدیر نبیّهم… الأبیات إلی آخرها. 2- أبو جعفر محمد بن جریر بن رستم بن یزید الطبریّ، رواه فی المسترشد «1» بإسناده عن یحیی الحمّانی عن قیس، عن العبدی، عن أبی سعید بلفظ الحافظ أبی نعیم الأصبهانی المذکور، إلّا أنَّ البیت الثالث فیه: إلهُکَ مولانا و أنتَ ولیُّنا و لا تَجِدَنْ منّا لک الیومَ عاصیا

3- شیخنا أبو جعفر الصدوق محمد بن بابویه القمّی: المتوفّی (381). رواه فی الأمالی «2» (ص 343) بالسند و المتن المذکورین، عن الحافظ المرزبانی.

4- الشریف الرضیّ «3»: المتوفّی (406) صاحب نهج البلاغة. فی خصائص الأئمّة «4».

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 70

5- معلّم الأمّة شیخنا المفید: المتوفّی (413). رواه فی الفصول المختارة «1» (1/87) و قال: و ممّا یشهد بقول الشیعة فی معنی المولی و أنَّ النبیَّ أراد به یوم الغدیر الإمامة، قول حسّان بن ثابت علی ما جاء به الأثر: أنَّ رسول اللَّه لمّا نصب علیّا یوم الغدیر للناس عَلماً و قال فیه ما قال، استأذنه حسّان بن ثابت فی أن یقول شعراً فأنشأ یقول: ینادیهمُ یوم الغدیر نبیّهم… الأبیات. فلمّا فرغ من هذا القول، قال له النبیُّ صلی الله علیه و آله و سلم: «لا تزال یا حسّان مؤیّداً بروح القدُس ما نصرتَنا بلسانک»، فلو لا أنَّ النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم أراد بالمولی الإمامة لما أثنی علی حسّان بإخباره بذلک، و لأنکره علیه، و ردّه عنه. و رواه فی رسالته فی معنی المولی «2»، و قال بعد ذکره: شعر حسّان مشهورٌ فی ذلک، و هو شاعر رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم و قد قال له: «لا تزال مؤیَّداً بروح القدُس ما نصرتنا بلسانک». و هذا صریح فی الإقرار بإمامته من جهة القول الکائن فی یوم الغدیر من رسول اللَّه له، لا یمکن تأویله، و لا یسوغ صرفه إلی غیر حقیقته. و رواه فی تألیفه النصرة لسیِّد العترة فی حرب البصرة «3» و فی کتابه الإرشاد «4» (ص 31، 64) بلفظ یقرب من روایة الحافظ أبی نعیم الأصبهانی المذکور.

6- الشریف المرتضی علم الهدی: المتوفّی (436)، فی شرح بائیّة السیِّد الحمیری «5».

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 71

7- أبو الفتح الکراجکی: المتوفّی (449) فی کنز الفوائد «1» (ص 123) و قال ما ملخّصه: إنَّ شعر حسّان هذا قد سارت به الرکبان، و قد تضمّن الإقرار لأمیر المؤمنین علیه السلام بالإمامة و الرئاسة علی الأنام، لمّا مدحه بذلک یوم الغدیر بحضرة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم علی رءوس الأشهاد، فصوّبه النبیُّ فی مقاله، و قال له: «لا تزال یا حسّان مؤیّداً ما نصرتنا بلسانک».

8- الشیخ عبید اللَّه بن عبد اللَّه السدابادی، رواه فی المقنع فی الإمامة «2».

9- شیخ الطائفة أبو جعفر الطوسیّ: المتوفّی (460) فی تلخیص الشافی.

10- المفسِّر الکبیر الشیخ أبو الفتوح الخزاعی الرازیّ من مشایخ ابن شهرآشوب: المتوفّی (588). رواه فی تفسیره «3» (2/192) بلفظ یقرب من لفظ الحافظ أبی نعیم و زاد فیه «4»:

فَخَصّ بها دونَ البریّةِ کلِّها علیّا و سمّاه الوزیر المواخیا

11- شیخنا الفتّال أبو علیّ الشهید، المترجم فی کتابنا شهداء الفضیلة (ص 37) رواه فی روضة الواعظین «5» (ص 90).

12- أبو علیّ الفضل بن الحسن الطبرسیّ، رواه فی إعلام الوری «6» (ص 81).

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 72

13- ابن شهرآشوب السَرَویّ: المتوفّی (588). فی المناقب «1» (3/35).

14- أبو زکریّا یحیی بن الحسن الحلّی الشهیر بابن البطریق، رواه فی الخصائص «2» (ص 37) من طریق الحافظ أبی نعیم الأصبهانی.

15- السیِّد هبة اللَّه، رواه فی کتابه المجموع الرائق «3» المخطوط.

16- رضیّ الدین سیِّدنا علیّ بن طاووس: المتوفّی (664) فی الطرائف «4» (ص 35).

17- بهاء الدین أبو الحسن الإربِلیّ: المتوفّی (692، 693) فی کشف الغمّة «5») (ص 94).

18- عماد الدین الحسن الطبریّ، فی الکامل البهائی «6» (ص 152 و 217).

19- الشیخ یوسف بن حاتم الشامیّ، فی موضعین من کتابه الدرّ النظیم «7».

20- الشیخ علیّ البیاضیّ العاملیّ، فی کتابه الصراط المستقیم «8».

21- القاضی نور اللَّه المرعشیّ: الشهید سنة (1019)، المترجم فی کتابنا شهداء الفضیلة (ص 171): ذکره فی مجالس المؤمنین «9» (ص 21).

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 73

22- مولانا المحقِّق المحسن الکاشانیّ: المتوفّی (1091). فی علم الیقین «1») (ص 142) نقلًا عن- التهاب نیران الأحزان- بلفظ یقرب من لفظ سلیم بن قیس الهلالیِّ التابعیِّ فی کتابه، و هو:

ینادیهمُ یومَ الغدیرِ نبیُّهم بخمٍّ و أَسْمِعْ بالنبیِّ منادیا

و قد جاءَهُ جبریلُ عن أمرِ ربهِ بأنَّک معصومٌ فلا تَکُ وانیا

و بلّغهمُ ما أنزلَ اللَّهُ ربُّهم إلیکَ و لا تخش هناک الأعادیا

فقام به إذ ذاک رافعَ کفِّهِ بکفِّ علیٍّ مُعلنَ الصوتِ عالیا

فقال فمن مولاکمُ و ولیّکمْ فقالوا و لم یُبدوا هناک تعامیا

إلهُکَ مولانا و أنت ولیُّنا و لَنْ تَجِدَنْ فینا لک الیومَ عاصیا

فقال له قم یا علیُّ فإنَّنی رَضیتُکَ من بعدی إماماً و هادیا

فمن کنتُ مولاهُ فهذا ولیُّه فکونوا له أنصارَ صدقٍ موالیا

هناک دعا اللّهمَّ والِ ولیّهُ و کن للّذی عادی علیّا مُعادیا

فیا ربِّ أُنصر ناصریه لنَصْرِهمْ إمامَ هدیً کالبدرِ یجلو الدیاجیا

23- الشیخ إبراهیم القطیفیّ، فی الفرقة الناجیة بلفظ الکاشانی.

24- السیِّد هاشم البحرانیّ: المتوفّی (1107). فی غایة المرام «2» (ص 87).

25- العلّامة المجلسیّ: المتوفّی (1111): فی بحار الأنوار «3» (9/234، 259).

26- شیخنا البحرانیّ، صاحب الحدائق: المتوفّی (1186). فی کشکوله (2/318). و هناک جمع آخرون رووا هذا الحدیث، و فی المذکورین کفایة.

برچسب‌ها: ابن بطریق ابن شهر آشوب ابو عبدالله محمد بن احمد المفجع ابوالفتح کراجکی ابوالفتوح خزاعی رازی اعلام الوری الارشاد الحدایق الدر النظیم الصراط المستقیم الطرائف الفرقة الناجیة الفصول المختاره المجموع الرائق المسترشد المناقب المنقع النصره لسید العتره الکامل البهائی بابویه قمی بحار الانوار خصایص الائمه درختان دلالت روح القدس روضه الواعظین سایبانی شریف مرتضی شهدا الفضیله شیخ ابراهیم قطیفی شیخ الطائفه شیخ عبیدالله بن عبدالله سدابادی شیخ مفید علم الهدی علم الیقین علی بن طاوس غایة المرام غدیر خم فیض کاشانی لا تزال مویدا معلم امت اسلامی من کنت مولاه نعیم اصفهانی کشف الغمه کنزالفواید یحیی حمانی ینادیهم یوم الغدیر

اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)

۱۳ مهر ۱۴۰۳