Warning: session_start(): open(/opt/alt/php74/var/lib/php/session/sess_8266osvre6gdrj15dfbuvmcker, O_RDWR) failed: Disk quota exceeded (122) in /home/ekmalir/domains/ekmal.ir/public_html/wp-content/plugins/jet-search/includes/ajax-handlers.php on line 176 Warning: session_start(): Failed to read session data: files (path: /opt/alt/php74/var/lib/php/session) in /home/ekmalir/domains/ekmal.ir/public_html/wp-content/plugins/jet-search/includes/ajax-handlers.php on line 176 نظام الدین محمد بن قاضى القضاة – اکمال
اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۱ شهریور ۱۴۰۳

نظام الدین محمد بن قاضى القضاة

متن فارسی

نظام الدین محمد بن قاضى القضاة اسحاق بن مظهر اصفهانى یکى از ادیبان بزرگ و کم نظیر است که در همه فنون و فضائل فرید عصرش بوده و در عراق قاضى القضاة و همنشین خواجه شمس الدین محمد جوینى ملقب به صاحب الدیوان متوفى در سال 683 ه بوده و مدائحى درباره‌اش گفته که از آن جمله است: «مردم همانند شعرند که بیت القصیده آن صاحب دیوان است او شمس الممالک است که با مرتبه بلندش ملک و ایوان، شوکت و جلال پیدا کرده است».

او در پایان غدیریه یاد شده‌اش خواجه بهاء الدین فرزند خواجه شمس الدین را مدح کرد و دیوانش را بنام علاء الدین خواجه عطاء الملک جوینى متوفى در سال 681 ه برادر خواجه شمس الدین صاحب دیوان نامگذارى نمود.

او شعرى دارد که در آن سلطان محققین خواجه نصیر الدین طوسى متوفى در سال 672 ه را مدح کرده است.

شرح حال او در کتاب مجالس المؤمنین صفحه 226 و تاریخ آداب اللغه جلد 3 صفحه 13 آمده است. مؤلف کتاب اخیر درباره‌اش گفته است: او در سال 678 ه وفات کرده و داراى دیوانى بنام «دیوان منشآت» است که در موزه انگلستان موجود است و صاحب ریاض الجنه در قسمت چهارم در زمره علماء او را آورده و گفته است:

او داراى رساله‌اى بنام «القوسیه» است که بعضى از بزرگان نیشابور شرحى بر آن نوشته و او را چنین ستوده‌اند: او قاضی‌ترین قضات عالم، مفتى طوائف امم و منشى بدایع و عجایب است …»
از اشعار او در کشکول شیخ بهائى و مجالس المؤمنین قاضى و خزائن نراقى کم و بیش بچشم می‌خورد.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 676

متن عربی

الشاعر

نظام الدین محمد ابن قاضی القضاة إسحاق بن المظهر الأصبهانی، أحد أعیان أدباء الطائفة، و أوحدیّها فی الفنون و الفضائل، قاضی القضاة فی الأقطار العراقیّة، مخالطاً مع خواجة شمس الدین محمد الجوینی الملّقب بصاحب الدیوان، المتوفّى (683)

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 676

و له فیه مدائح، منها قوله:

ما الناسُ إلّا کالقریضِ و إنَّما             بیتُ القصیدةِ صاحب الدیوانِ‏

شمسُ الممالکِ تزدهی بعلائِها             و بهاءُ دست الملک و الإیوانِ‏

 

و له فی رثاء ولده خواجة بهاء الدین محمد قصیدة تناهز (58) بیتاً، ذکرها القاضی فی مجالسه «1» (ص 438) مطلعها:

ما للظلام یغطّی وجهةَ الأُفقِ             ما للرواسی اضطربنَ الیومَ من قلقِ‏

ما للحظوظ تولی القومَ أظهرَها             ما للنوائبِ تُبدی صفحةَ العنقِ‏

بکى السماءُ و ضجَّ الأرضُ و انکدرت             زهرُ النجومِ و طاشت أنفسُ الفرقِ‏

الیومُ یومٌ لعمری کاسمه فقدتْ             به العلى و النهى إنسانةَ الحدقِ‏

مولى الأنامِ بهاءُ الدین صاحبُنا             مضى فبدّلَ صفوَ العیشِ بالرنقِ‏

 

و تخلّص فی غدیریّته المذکورة إلى مدح خواجة بهاء الدین، و کتب باسم أخی صاحب الدیوان: علاء الدین خواجة عطاء الملک الجوینی، المتوفّى (681) دیوان رباعیّاته، و له شعر یمدح به سلطان المحقِّقین خواجه نصیر الدین الطوسی، المتوفّى (672).

توجد ترجمته فی مجالس المؤمنین «2» (ص 226)، و تاریخ آداب اللغة «3» (3/13) و قال: توفّی سنة (678)، له دیوان اسمه: دیوان المنشئات، فی المتحف البریطانی، و ذکره صاحب ریاض الجنّة- فی الروضة الرابعة- فی عدِّ العلماء، و قال: له رسالته القوسیّة، کتب بعض أعلام نیسابور شرحاً علیها و أثنى علیه فی شرحه بقوله:

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 677

أقضى قضاة العالم، مفتی طوائف الأمم، منشئ البدائع و العجائب … الخ.

و من دوبیتاته فی کشکول شیخنا البهائی «1» (1/109):

أنتم لظلام قلبی الأضواءُ             فیکم لفؤادی جُمِعتْ أهواءُ

یروی الظمأ ادّکارُکم لا الماءُ             داویتُ بغیرِکمْ فزادَ الداءُ

***

أوصیتک بالجدِّ فدع من ساخر             فاخر بفضیلة التقى مَن فاخر

لا ترج سوى الربّ لکشف البلوى             لا تدعُ مع اللَّه إلهاً آخر

***

ما لی و حدیث وصل من أهواهُ             حسبی بشفاءِ علّتی ذکراهُ‏

هذا و إذا قضیت نحبی أسفاً             یکفینی أن أُعدَّ من قتلاهُ‏

***

وافى فجذبت عطفه المیّادا             شوقاً فطلبت قُبلةً فانقادا

حاولت وراء ذاک منه نادى             لا تطلب بعدُ بدعةً إلحادا

***

قالوا انتهِ عنه إنّه ما صدقا             ما أجهلَ من بوعده قد وثقا

لا لا فنتیجة الهوى صادقةٌ             مع کذب مقدِّمات وعدٍ سبقا

 

و ذکر له القاضی فی المجالس «2» قوله:

لم أرضَ سوى هدی نبیٍّ و ولی             لا أتبع الباطل و الحقُّ جلی‏

فی الشرِّ ترانی ابن حرب بطلًا             لکن أنا من شیعة مولای علی‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 678

و ذکر له العلّامة النراقی فی الخزائن (ص 115):

مذ غبتَ ألمّ فی سقامٌ و أ لمْ             کم أصبرُ فی هواک کم أصبر کمْ‏

یا بدر إلى وصالی ارجع و ارحمْ             یا بدر أ لم یأن أ لم یأن أ لم