عقیده پسر عمر در باره جنگ داخلی، و نماز
ابن سعد در «طبقات الکبری» روایتی از پسر عمر ثبت کرده است که می گوید: «من در هنگام آشوب داخلی به جنگ نمی پردازم و پشت سر هر کس که غلبه نماید نماز می خوانم.» «2»
ابن حجر می نویسد: «پسر عمر عقیده داشت که در هنگام آشوب داخلی باید از جنگ پرهیز کرد گر چه معلوم باشد کدامیک از دو طرف جنگ داخلی بر حق است و کدام بر باطل.» «3» ابن کثیر می نویسد: «در مدت آشوب داخلی هر حاکم و فرماندهی که می آمد پسر عمر پشت سرش نماز می خواند و زکات مالش را به او می پرداخت.» «4»
در اینجا ملاحظه می شود که پسر عمر چگونه با این حرف های غلط، می کوشیده موقعیت ناروا و ننگین خویش را در قبال جریانات داخلی جامعه اسلامی توجیه نماید و فرار خویش را از شرکت در جهاد مقدس و جنگ زیر پرچم امیر المؤمنین علی (ع) در جمل و صفین به بهانه این که آنها آشوب داخلی و «فتنه» بوده است بپوشاند و تبرئه نماید، غافل از این که با این توجیهات باطل و
گمراهگر، جنایت دیگری مرتکب می شود که جنایت و گناه سهمگین اولی را هم نمی شوید. آن نبردها و جنگ ها کجا «فتنه» و آشوب داخلی بوده که پسر عمر برای فریفتن افراد ساده لوح و عامی در برابرش اظهار تقدس نموده و دامن خویش را از آن پاک و برکنار ساخته است؟! واقعیت چنان بوده است که حذیفه یمانی- آن صحابی عظیم الشأن- گفته: فتنه و آشوب داخلی در صورتی که دینت را شناخته باشی به تو زیانی نمی رساند، فتنه (و آشوب داخلی گمراهگر و از دین بدر کن) در صورتی است که حق و باطل بر تو مشتبه گردد. «1»
پسر عمر مگر دینش را نشناخته و از دینشناسی به دور بود؟! یا مصداق فرمایش الهی بود که «نعمت خدا را می شناسند و بعد منکرش می شوند»؟! آیا پسر عمر از قرآن این آیه را نشنیده و نفهمیده بود: «هر گاه دو دسته از مؤمنان به جنگ پرداختند میانشان را به صلح آرید، بعد اگر یکی از آنها به دیگری تجاوز (مسلحانه) کرد با آن که تجاوز کرد بجنگید تا به حکم خدا باز آید. هر گاه باز آمد میانشان را با عدالت به صلح آرید و دادگری کنید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد»؟! «2» آیه ای که یک مرد عراقی به او فهماند و او را بیچاره و بی جواب ساخت تا برای نجات از منطق برانش پرخاش نمود که ترا چه باین آیه! برو گمشو! «3»
پسر عمر آیا هدایت را از ضلالت تمیز نمی داد، و برایش حق از باطل مشخص نگشته بود؟!
آیا تشخیص نمی داد کدامیک از آن دو جماعت متخاصم، تجاوز کار و مصداق «فئه باغیه» است؟! می پنداشت پیامبر گرامی به مسلمانان اطلاع داده و پیش گوئی فرموده بود که پس از وی فتنه ها و آشوب داخلی رخ می دهد و امتش را مثل پاره های ابر سیاه می پوشاند و فرا می گیرد «4» و معذالک امتش را در کشاکش آن بی راهنما
و بی دستور رها کرده است تا به گمراهی و هلاکت درآیند، و راه نجاتشان را ننموده و آنچه به راه حق می بردشان روشن نساخته و کلمه ای در این خصوص و در باره این مسأله خطیر و حیاتی به زبان نیاورده است؟
پیامبر رحمت آور، راهنمون برتر از این است و منزه از چنین پندارهای نابخردانه ای که پسر عمر در باره اش نماید. حضرتش هیچ بهانه ای برای بهانه جویان نگذاشت و راه هر عذر و گریز از وظیفه را بر وی افراد بسته و به همه امکان داده بود تا در کشاکش جنگ هائی که پس از وی در می گیرد دار و دسته تجاوزگر مسلح داخلی را بشناسند. و به همین روی، هر انسان دیندار، به روشنی دار و دسته تجاوز کار را از مجاهدان داخلی باز می شناخت.
امیر المؤمنین علی (ع) می فرماید: «این کار (یعنی جریانات داخلی جامعه (اسلامی) مرا سخت به خود مشغول و اهتمامم را جلب کرده و مرا به تفکر مداوم و بی خوابی واداشته بود و هر کار کردم آن را از ذهنم بدر کنم، نشد و دیدم راهی جز این در برابرم نیست که بجنگم یا به آنچه خدا بر محمد- صلی اللّه علیه- نازل گردانیده کافر شوم، زیرا خدای تبارک و تعالی راضی نمی شود که بندگانش وقتی در کشور (یا جهان) از اوامرش سرپیچی می شود ساکت باشند و گردن نهند و تصدیق نمایند و امر به معروف و نهی از منکر نکنند. بنابر این دیدم جنگیدن برایم آسان تر و تحمل پذیرتر از این است که در دوزخ زنجیرهای گران را بر تن هموار سازم» «1»
آیا پسر عمر گوشش را پنبه کرده بود تا آن ندای قدسی پر طنین توفان آسا را نشنود، بانگ رسائی را که خطاب به عائشه می گفت: «پنداری همین الان است که سگان «حوأب» به طرفت پارس می کنند، در حالیکه تو ظالمانه علیه علی می جنگی.»
و به همسرانش می فرمود: «پنداری همین الان است که سگان «حوأب» به طرف یکی از شما پارس می کنند. مبادا تو آن باشی ای دخترک سرخ گونه! (اشاره به عائشه)»
و به عائشه که: «مواظب باش تو آن نباشی!»
و به زبیر: «تو با علی می جنگی در حالی که به او ستم روا میداری»
و پیش بینی فرمود که «بعد از من جماعتی علیه علی می جنگند که خدا عهده دار جهاد علیه آنها است. بنابر این هر کس نتوانست با دست علیه آنها جهاد کند (یعنی جهاد مسلحانه) باید با زبان علیه آنها جهاد نماید، و هر کس با زبان نتوانست با دلش (یعنی عواطفش) و پائین تر از این چیزی (و مرتبه ای) نیست.» آری، پسر عمر واقعا با تمام قدرت و امکانش و تا توانست با زبان و دل و عواطفش جهاد کرد، منتهی بر خلاف این فرمایش پیامبر خدا علیه علی (ع) و به نفع بدخواهان و دشمنان حضرتش!
به علی (ع) فرمود: «علی! تو با دار و دسته تجاوز کار داخلی خواهی جنگید در حالیکه تو بر حق هستی، بنابر این کسی که ترا در آن هنگام یاری ننماید از (امت) من نیست.»
و فرمود: «پس از من با پیمان شکنان و بیدادگران و از دین بدرشدگان خواهی جنگید» و «تو قهرمان جنگی عربی و رزمنده علیه پیمان شکنان و از دین بدر شدگان و بیدادگران»
چون چشمش به علی (ع) افتاد به «ام سلمه» فرمود: «این بخدا پس از من با بیدادگران و پیمان شکنان و از دین بدر شدگان خواهد جنگید»
به علی (ع) وصیت کرد که «پس از وی با بیدادگران و پیمان شکنان و از دین بدر شدگان بجنگد» «1»
به یارانش فرمود: «در میان شما کسی هست که همانگونه که من بر سر نزول قرآن جنگیدم، بر سر تأویل و تفسیرش خواهد جنگید». ابو بکر پرسید: او منم ای رسول خدا؟ فرمود: نه. عمر پرسید: او منم ای رسول خدا؟ فرمود: نه، بلکه آن کفشدوز است. و در آن حال کفشش را داده بود علی بدوزد. «2»
به عمار یاسر فرمود: «ترا دار و دسته تجاوز کار داخلی خواهند کشت» و
عملا دار و دسته معاویه او را کشتند.
ابو ایوب انصاری و ابو سعید خدری و عمار یاسر گفته اند: رسول خدا (ص) به ما دستور داد با پیمان شکنان و بیدادگران و از دین بدر شدگان بجنگیم. پرسیدیم:
ای پیامبر خدا! دستور می دهی همراه چه کسی با آنها بجنگیم؟ فرمود: همراه علی بن ابیطالب و احادیث بسیار دیگر که در جلد سوم از آن یاد کردیم.
گرفتیم پسر عمر، هیچیک از این همه حدیث مسلم و ثابتی که از پیامبر اکرم رسیده نشنیده باشد، آیا این را هم نشنیده و ندیده و باور نکرده بود که توده عظیمی از مجاهدان بدر و اصحاب عالیقدر و پیشاهنگ، علیه پیمان شکنان و بیداد گران می جنگیدند و فرمایشات پیامبر (ص) را در وجوب شرکت در جهاد و جنگ علیه آنها به زبان داشتند و به بانگ بلند نشر می نمودند و می گفتند آنان را به جنگ علیه این دار و دسته های گردن کش دعوت و تحریض کرده است بر ضد آنها که علیه امام پاک و بر حق قیام کرده اند؟!
کدام جنایت و گناه بالاتر از این هست که پسر عمر مرتکب گشته با نوشتن این مطلب در نامه ای به معاویه که « (علی) کاری پیش آورده که در باره اش پیامبر خدا (ص) به ما وصیت و سفارشی ننموده است، و به همین جهت من متوسل به عدم حرکت گشتم، و اندیشیدم که اگر این هدایت و بر طریق دین بود فضیلتی را ترک کرده ام و هر گاه ضلالت و از طریق دین بدر بود از شری نجات یافته ام.» «1»
مگر بانگ رسای پیامبر گرامی به گوش پسر عمر نخورده بود که «علی با حق (اسلام) است و حق با علی. و هرگز از هم جدا نخواهند گشت تا در قیامت بر حوض با من ملاقات نمایند»؟
یا این ندای گهر بارش که «علی با حق است و حق با او و بر زبانش، و حق بدانسو می گردد که علی بگردد»
و فرمایشش به علی (ع) که «حق با تو است و حق بر زبانت روان و در دلت و در چهره ات، و ایمان چنان با گوشت و خونت آمیخته است که با گوشت و خونم آمیخته»
یا فرمایشش اشاره به علی (ع) که «حق با آن است، حق با آن است، به هر سو که بگردد می گردد»
و «علی با قرآن است و قرآن با وی، از هم جدا نمیشوند تا بر حوض با من ملاقات نمایند».
و خطابش به علی (ع) که «گوشتت گوشت من است و خونت خونم، و حق با تو (و همراهت).»
و پیش گوئیش: «پس از من فتنه به وقوع خواهد پیوست، چون به وقوع پیوست دور علی بن ابیطالب را بگیرید، زیرا او اولین کسی خواهد بود که در قیامت با من دیدار خواهد کرد و او بزرگترین راستگو (صدیق اکبر) است و فاروق (و تمیزگر) این امت که حق را از باطل تمیز می دهد و جدا می سازد، و او رهبر محبوب مؤمنان است و پول رهبر محبوب منافقان!» «1»
فرمایشش به علی (ع) و همسر و دو فرزند گرامیش: «من با هر که بجنگید در جنگم و با هر که در آشتی باشید در آشتی»
و: «من با هر که با شما بجنگد در جنگم و با هر که با شما در آشتی باشد در آشتی»
و در حالی که در چادری گرد هم بودند خطاب به مسلمانان فرمود: «توده مسلمانان! من با هر که با اهل آن چادر در آشتی باشد آشتی ام و با هر که با ایشان در جنگ باشد در جنگ، دوستدار هر که دوستشان بدارد، و هیچکس دوستشان نمی دارد مگر آن که نیایی خوشبخت داشته باشد و میلاد فرخنده و پاک، و هیچکس دشمن نمی داردشان مگر آن که نیایی تیره بخت داشته باشد و میلادی پست و تباه»
و در حالی که زیر بغل علی (ع) را گرفته بود فرمود: «این فرمانده نیکان است و جنگنده علیه زشتکاران بیدادگر، هر که یاریش کند پیروز است و هر که خوار گذاردش خوار مانده» «2»
یا نطقی که در حجة الوداع در حضور یکصد هزار یا بیشتر ایراد کرده
فرمود: «هر که من مولای اویم این علی مولای او است. خدایا! هر که او را دوست می دارد دوست بدار، و هر که او را دشمن می دارد دشمن بدار، هر که را یاریش می کند یاری کن، و هر که را خوار می گذاردش خوار و بی دفاع گذار، هر که را دوستش می دارد دوست بدار، و هر که را به او کینه می ورزد مورد کینه ات قرار بده، و حق را با او بگردان به هر سو که بگردد» «1»
و دیگر احادیث که فراوان است و زبانزد خاص و عام.
آیا پسر عمر، از همه این احادیث و فرمایشات راهنمون بدور بود که پنداشت شرکت در آن مجاهدات، دخالت در جنگی دنیوی یا فتنه و آشوب داخلی است که حق از باطل و راه درست از ناصواب آشکار و متمایز نیست و جنگی است بر سر سلطنت و حکومت؟ «2» یا آن فرمایشات گهر بار را شنیده بود و با علم به آن در سکوت و بیطرفی و بی مبالاتی خویش لجاجت می نمود و آن احادیث را نشنیده می گرفت و گوش هوشش را به کری میزد؟! در هر دو صورت در برابر نص و دستور صریح به اجتهاد و اتخاذ رأی پرداخته، کاری که هیچ دیندار پایبندی نمی پسندد.
این شخص با کمال تأسف، سرانجام از کرده اش پشیمان گشته به گاهی که پشیمانی سودی ندهد، و دریغ خورده که چرا در جنگ های داخلی جانب امیر المؤمنین علی (ع) را نگرفته و بیاریش برنخاسته و بیطرفی و بلا تکلیفی نموده است. می گفته: «از هیچ کاری در زندگی دنیا افسوس نمی خورم جز این که با دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» یا به عبارتی: «بر هیچ کاری افسوس نمی خورم جز بر این که همراه علی با دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» و به عبارتی دیگر: «بر از دست رفتن هیچ فرصت دنیوی افسوس نمی خورم جز این که همراه علی با دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» یا به هنگام مرگش گفت:
«در دل خویش از هیچیک از کارهای دنیوی دریغ و حسرتی نمی بینم جز این که همراه علی بن ابیطالب- رضی اللّه عنه- با دار و دسته تجاوز کار داخلی
نجنگیدم» یا به عبارتی که ابن ابی جهم روایت کرده گفت: «بر هیچ چیز دریغ نمی خورم جز بر این که جنگیدن با دار و دسته تجاوز کار داخلی همراه علی- رضی اللّه عنه- را ترک کردم» «1»
بیهقی در «سنن» گفته حمزه پسر عبد اللّه بن عمر را ثبت کرده است.
می گوید: «با عبد اللّه بن عمر نشسته بودیم. مردی عراقی پیش او آمده گفت:
من بخدا خیلی مایل بودم که رویه و کردار ترا پیش گیرم و در کار کناره گرفتن از مردم از تو پیروی نمایم و از شر و آشوب تا می توانم بپرهیزم، لکن آیه محکم و صریحی از کتاب خدا خواندم که در دلم اثر کرد و نشست» می خواهم در باره این آیه برایم توضیح دهی. آیا این فرمایش خدای تعالی را دیده ای: هر گاه دو دسته از مؤمنان به جنگ پرداختند میانشان را به صلح آرید، بعد اگر یکی از آنها به دیگری تجاوز (مسلحانه) کرد با آن که تجاوز کرده بجنگید تا به حکم خدا باز آید. هر گاه باز آمد میانشان را با عدالت به صلح آرید و دادگری کنید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد «2». راجع به این آیه آنچه می دانی برایم بگو.
عبد اللّه بن عمر گفت: ترا چه به این حرف ها! برو گمشو! آن مرد برخاسته برفت تا از دیده ما پنهان گشت، آن وقت عبد اللّه بن عمر رو به ما کرده گفت:
در دل خویش از هیچیک از کارهای مربوط به این امت احساس ناراحتی ندارم جز این که آن طور که خدای عز و جل به من دستور داده با این دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» «3»
این دلیل و حجتی است که بر زبان پسر عمر جاری گشته و پشیمانی و ناراحتی وجدانش را بر نموده است. آیا این حجت و حقیقت قاطع و روشن در دلش هم اثر کرده و او را به تغییر رویه واداشته است یا نه؟! نمی دانم!
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 10، ص: 68
ابن سعد در «طبقات الکبری» روایتی از پسر عمر ثبت کرده است که می گوید: «من در هنگام آشوب داخلی به جنگ نمی پردازم و پشت سر هر کس که غلبه نماید نماز می خوانم.» «2»
ابن حجر می نویسد: «پسر عمر عقیده داشت که در هنگام آشوب داخلی باید از جنگ پرهیز کرد گر چه معلوم باشد کدامیک از دو طرف جنگ داخلی بر حق است و کدام بر باطل.» «3» ابن کثیر می نویسد: «در مدت آشوب داخلی هر حاکم و فرماندهی که می آمد پسر عمر پشت سرش نماز می خواند و زکات مالش را به او می پرداخت.» «4»
در اینجا ملاحظه می شود که پسر عمر چگونه با این حرف های غلط، می کوشیده موقعیت ناروا و ننگین خویش را در قبال جریانات داخلی جامعه اسلامی توجیه نماید و فرار خویش را از شرکت در جهاد مقدس و جنگ زیر پرچم امیر المؤمنین علی (ع) در جمل و صفین به بهانه این که آنها آشوب داخلی و «فتنه» بوده است بپوشاند و تبرئه نماید، غافل از این که با این توجیهات باطل و
گمراهگر، جنایت دیگری مرتکب می شود که جنایت و گناه سهمگین اولی را هم نمی شوید. آن نبردها و جنگ ها کجا «فتنه» و آشوب داخلی بوده که پسر عمر برای فریفتن افراد ساده لوح و عامی در برابرش اظهار تقدس نموده و دامن خویش را از آن پاک و برکنار ساخته است؟! واقعیت چنان بوده است که حذیفه یمانی- آن صحابی عظیم الشأن- گفته: فتنه و آشوب داخلی در صورتی که دینت را شناخته باشی به تو زیانی نمی رساند، فتنه (و آشوب داخلی گمراهگر و از دین بدر کن) در صورتی است که حق و باطل بر تو مشتبه گردد. «1»
پسر عمر مگر دینش را نشناخته و از دینشناسی به دور بود؟! یا مصداق فرمایش الهی بود که «نعمت خدا را می شناسند و بعد منکرش می شوند»؟! آیا پسر عمر از قرآن این آیه را نشنیده و نفهمیده بود: «هر گاه دو دسته از مؤمنان به جنگ پرداختند میانشان را به صلح آرید، بعد اگر یکی از آنها به دیگری تجاوز (مسلحانه) کرد با آن که تجاوز کرد بجنگید تا به حکم خدا باز آید. هر گاه باز آمد میانشان را با عدالت به صلح آرید و دادگری کنید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد»؟! «2» آیه ای که یک مرد عراقی به او فهماند و او را بیچاره و بی جواب ساخت تا برای نجات از منطق برانش پرخاش نمود که ترا چه باین آیه! برو گمشو! «3»
پسر عمر آیا هدایت را از ضلالت تمیز نمی داد، و برایش حق از باطل مشخص نگشته بود؟!
آیا تشخیص نمی داد کدامیک از آن دو جماعت متخاصم، تجاوز کار و مصداق «فئه باغیه» است؟! می پنداشت پیامبر گرامی به مسلمانان اطلاع داده و پیش گوئی فرموده بود که پس از وی فتنه ها و آشوب داخلی رخ می دهد و امتش را مثل پاره های ابر سیاه می پوشاند و فرا می گیرد «4» و معذالک امتش را در کشاکش آن بی راهنما
و بی دستور رها کرده است تا به گمراهی و هلاکت درآیند، و راه نجاتشان را ننموده و آنچه به راه حق می بردشان روشن نساخته و کلمه ای در این خصوص و در باره این مسأله خطیر و حیاتی به زبان نیاورده است؟
پیامبر رحمت آور، راهنمون برتر از این است و منزه از چنین پندارهای نابخردانه ای که پسر عمر در باره اش نماید. حضرتش هیچ بهانه ای برای بهانه جویان نگذاشت و راه هر عذر و گریز از وظیفه را بر وی افراد بسته و به همه امکان داده بود تا در کشاکش جنگ هائی که پس از وی در می گیرد دار و دسته تجاوزگر مسلح داخلی را بشناسند. و به همین روی، هر انسان دیندار، به روشنی دار و دسته تجاوز کار را از مجاهدان داخلی باز می شناخت.
امیر المؤمنین علی (ع) می فرماید: «این کار (یعنی جریانات داخلی جامعه (اسلامی) مرا سخت به خود مشغول و اهتمامم را جلب کرده و مرا به تفکر مداوم و بی خوابی واداشته بود و هر کار کردم آن را از ذهنم بدر کنم، نشد و دیدم راهی جز این در برابرم نیست که بجنگم یا به آنچه خدا بر محمد- صلی اللّه علیه- نازل گردانیده کافر شوم، زیرا خدای تبارک و تعالی راضی نمی شود که بندگانش وقتی در کشور (یا جهان) از اوامرش سرپیچی می شود ساکت باشند و گردن نهند و تصدیق نمایند و امر به معروف و نهی از منکر نکنند. بنابر این دیدم جنگیدن برایم آسان تر و تحمل پذیرتر از این است که در دوزخ زنجیرهای گران را بر تن هموار سازم» «1»
آیا پسر عمر گوشش را پنبه کرده بود تا آن ندای قدسی پر طنین توفان آسا را نشنود، بانگ رسائی را که خطاب به عائشه می گفت: «پنداری همین الان است که سگان «حوأب» به طرفت پارس می کنند، در حالیکه تو ظالمانه علیه علی می جنگی.»
و به همسرانش می فرمود: «پنداری همین الان است که سگان «حوأب» به طرف یکی از شما پارس می کنند. مبادا تو آن باشی ای دخترک سرخ گونه! (اشاره به عائشه)»
و به عائشه که: «مواظب باش تو آن نباشی!»
و به زبیر: «تو با علی می جنگی در حالی که به او ستم روا میداری»
و پیش بینی فرمود که «بعد از من جماعتی علیه علی می جنگند که خدا عهده دار جهاد علیه آنها است. بنابر این هر کس نتوانست با دست علیه آنها جهاد کند (یعنی جهاد مسلحانه) باید با زبان علیه آنها جهاد نماید، و هر کس با زبان نتوانست با دلش (یعنی عواطفش) و پائین تر از این چیزی (و مرتبه ای) نیست.» آری، پسر عمر واقعا با تمام قدرت و امکانش و تا توانست با زبان و دل و عواطفش جهاد کرد، منتهی بر خلاف این فرمایش پیامبر خدا علیه علی (ع) و به نفع بدخواهان و دشمنان حضرتش!
به علی (ع) فرمود: «علی! تو با دار و دسته تجاوز کار داخلی خواهی جنگید در حالیکه تو بر حق هستی، بنابر این کسی که ترا در آن هنگام یاری ننماید از (امت) من نیست.»
و فرمود: «پس از من با پیمان شکنان و بیدادگران و از دین بدرشدگان خواهی جنگید» و «تو قهرمان جنگی عربی و رزمنده علیه پیمان شکنان و از دین بدر شدگان و بیدادگران»
چون چشمش به علی (ع) افتاد به «ام سلمه» فرمود: «این بخدا پس از من با بیدادگران و پیمان شکنان و از دین بدر شدگان خواهد جنگید»
به علی (ع) وصیت کرد که «پس از وی با بیدادگران و پیمان شکنان و از دین بدر شدگان بجنگد» «1»
به یارانش فرمود: «در میان شما کسی هست که همانگونه که من بر سر نزول قرآن جنگیدم، بر سر تأویل و تفسیرش خواهد جنگید». ابو بکر پرسید: او منم ای رسول خدا؟ فرمود: نه. عمر پرسید: او منم ای رسول خدا؟ فرمود: نه، بلکه آن کفشدوز است. و در آن حال کفشش را داده بود علی بدوزد. «2»
به عمار یاسر فرمود: «ترا دار و دسته تجاوز کار داخلی خواهند کشت» و
عملا دار و دسته معاویه او را کشتند.
ابو ایوب انصاری و ابو سعید خدری و عمار یاسر گفته اند: رسول خدا (ص) به ما دستور داد با پیمان شکنان و بیدادگران و از دین بدر شدگان بجنگیم. پرسیدیم:
ای پیامبر خدا! دستور می دهی همراه چه کسی با آنها بجنگیم؟ فرمود: همراه علی بن ابیطالب و احادیث بسیار دیگر که در جلد سوم از آن یاد کردیم.
گرفتیم پسر عمر، هیچیک از این همه حدیث مسلم و ثابتی که از پیامبر اکرم رسیده نشنیده باشد، آیا این را هم نشنیده و ندیده و باور نکرده بود که توده عظیمی از مجاهدان بدر و اصحاب عالیقدر و پیشاهنگ، علیه پیمان شکنان و بیداد گران می جنگیدند و فرمایشات پیامبر (ص) را در وجوب شرکت در جهاد و جنگ علیه آنها به زبان داشتند و به بانگ بلند نشر می نمودند و می گفتند آنان را به جنگ علیه این دار و دسته های گردن کش دعوت و تحریض کرده است بر ضد آنها که علیه امام پاک و بر حق قیام کرده اند؟!
کدام جنایت و گناه بالاتر از این هست که پسر عمر مرتکب گشته با نوشتن این مطلب در نامه ای به معاویه که « (علی) کاری پیش آورده که در باره اش پیامبر خدا (ص) به ما وصیت و سفارشی ننموده است، و به همین جهت من متوسل به عدم حرکت گشتم، و اندیشیدم که اگر این هدایت و بر طریق دین بود فضیلتی را ترک کرده ام و هر گاه ضلالت و از طریق دین بدر بود از شری نجات یافته ام.» «1»
مگر بانگ رسای پیامبر گرامی به گوش پسر عمر نخورده بود که «علی با حق (اسلام) است و حق با علی. و هرگز از هم جدا نخواهند گشت تا در قیامت بر حوض با من ملاقات نمایند»؟
یا این ندای گهر بارش که «علی با حق است و حق با او و بر زبانش، و حق بدانسو می گردد که علی بگردد»
و فرمایشش به علی (ع) که «حق با تو است و حق بر زبانت روان و در دلت و در چهره ات، و ایمان چنان با گوشت و خونت آمیخته است که با گوشت و خونم آمیخته»
یا فرمایشش اشاره به علی (ع) که «حق با آن است، حق با آن است، به هر سو که بگردد می گردد»
و «علی با قرآن است و قرآن با وی، از هم جدا نمیشوند تا بر حوض با من ملاقات نمایند».
و خطابش به علی (ع) که «گوشتت گوشت من است و خونت خونم، و حق با تو (و همراهت).»
و پیش گوئیش: «پس از من فتنه به وقوع خواهد پیوست، چون به وقوع پیوست دور علی بن ابیطالب را بگیرید، زیرا او اولین کسی خواهد بود که در قیامت با من دیدار خواهد کرد و او بزرگترین راستگو (صدیق اکبر) است و فاروق (و تمیزگر) این امت که حق را از باطل تمیز می دهد و جدا می سازد، و او رهبر محبوب مؤمنان است و پول رهبر محبوب منافقان!» «1»
فرمایشش به علی (ع) و همسر و دو فرزند گرامیش: «من با هر که بجنگید در جنگم و با هر که در آشتی باشید در آشتی»
و: «من با هر که با شما بجنگد در جنگم و با هر که با شما در آشتی باشد در آشتی»
و در حالی که در چادری گرد هم بودند خطاب به مسلمانان فرمود: «توده مسلمانان! من با هر که با اهل آن چادر در آشتی باشد آشتی ام و با هر که با ایشان در جنگ باشد در جنگ، دوستدار هر که دوستشان بدارد، و هیچکس دوستشان نمی دارد مگر آن که نیایی خوشبخت داشته باشد و میلاد فرخنده و پاک، و هیچکس دشمن نمی داردشان مگر آن که نیایی تیره بخت داشته باشد و میلادی پست و تباه»
و در حالی که زیر بغل علی (ع) را گرفته بود فرمود: «این فرمانده نیکان است و جنگنده علیه زشتکاران بیدادگر، هر که یاریش کند پیروز است و هر که خوار گذاردش خوار مانده» «2»
یا نطقی که در حجة الوداع در حضور یکصد هزار یا بیشتر ایراد کرده
فرمود: «هر که من مولای اویم این علی مولای او است. خدایا! هر که او را دوست می دارد دوست بدار، و هر که او را دشمن می دارد دشمن بدار، هر که را یاریش می کند یاری کن، و هر که را خوار می گذاردش خوار و بی دفاع گذار، هر که را دوستش می دارد دوست بدار، و هر که را به او کینه می ورزد مورد کینه ات قرار بده، و حق را با او بگردان به هر سو که بگردد» «1»
و دیگر احادیث که فراوان است و زبانزد خاص و عام.
آیا پسر عمر، از همه این احادیث و فرمایشات راهنمون بدور بود که پنداشت شرکت در آن مجاهدات، دخالت در جنگی دنیوی یا فتنه و آشوب داخلی است که حق از باطل و راه درست از ناصواب آشکار و متمایز نیست و جنگی است بر سر سلطنت و حکومت؟ «2» یا آن فرمایشات گهر بار را شنیده بود و با علم به آن در سکوت و بیطرفی و بی مبالاتی خویش لجاجت می نمود و آن احادیث را نشنیده می گرفت و گوش هوشش را به کری میزد؟! در هر دو صورت در برابر نص و دستور صریح به اجتهاد و اتخاذ رأی پرداخته، کاری که هیچ دیندار پایبندی نمی پسندد.
این شخص با کمال تأسف، سرانجام از کرده اش پشیمان گشته به گاهی که پشیمانی سودی ندهد، و دریغ خورده که چرا در جنگ های داخلی جانب امیر المؤمنین علی (ع) را نگرفته و بیاریش برنخاسته و بیطرفی و بلا تکلیفی نموده است. می گفته: «از هیچ کاری در زندگی دنیا افسوس نمی خورم جز این که با دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» یا به عبارتی: «بر هیچ کاری افسوس نمی خورم جز بر این که همراه علی با دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» و به عبارتی دیگر: «بر از دست رفتن هیچ فرصت دنیوی افسوس نمی خورم جز این که همراه علی با دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» یا به هنگام مرگش گفت:
«در دل خویش از هیچیک از کارهای دنیوی دریغ و حسرتی نمی بینم جز این که همراه علی بن ابیطالب- رضی اللّه عنه- با دار و دسته تجاوز کار داخلی
نجنگیدم» یا به عبارتی که ابن ابی جهم روایت کرده گفت: «بر هیچ چیز دریغ نمی خورم جز بر این که جنگیدن با دار و دسته تجاوز کار داخلی همراه علی- رضی اللّه عنه- را ترک کردم» «1»
بیهقی در «سنن» گفته حمزه پسر عبد اللّه بن عمر را ثبت کرده است.
می گوید: «با عبد اللّه بن عمر نشسته بودیم. مردی عراقی پیش او آمده گفت:
من بخدا خیلی مایل بودم که رویه و کردار ترا پیش گیرم و در کار کناره گرفتن از مردم از تو پیروی نمایم و از شر و آشوب تا می توانم بپرهیزم، لکن آیه محکم و صریحی از کتاب خدا خواندم که در دلم اثر کرد و نشست» می خواهم در باره این آیه برایم توضیح دهی. آیا این فرمایش خدای تعالی را دیده ای: هر گاه دو دسته از مؤمنان به جنگ پرداختند میانشان را به صلح آرید، بعد اگر یکی از آنها به دیگری تجاوز (مسلحانه) کرد با آن که تجاوز کرده بجنگید تا به حکم خدا باز آید. هر گاه باز آمد میانشان را با عدالت به صلح آرید و دادگری کنید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد «2». راجع به این آیه آنچه می دانی برایم بگو.
عبد اللّه بن عمر گفت: ترا چه به این حرف ها! برو گمشو! آن مرد برخاسته برفت تا از دیده ما پنهان گشت، آن وقت عبد اللّه بن عمر رو به ما کرده گفت:
در دل خویش از هیچیک از کارهای مربوط به این امت احساس ناراحتی ندارم جز این که آن طور که خدای عز و جل به من دستور داده با این دار و دسته تجاوز کار داخلی نجنگیدم» «3»
این دلیل و حجتی است که بر زبان پسر عمر جاری گشته و پشیمانی و ناراحتی وجدانش را بر نموده است. آیا این حجت و حقیقت قاطع و روشن در دلش هم اثر کرده و او را به تغییر رویه واداشته است یا نه؟! نمی دانم!
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 10، ص: 68