از خرشه بن حر گوید: عمر بن خطاب را دیدم می زد دستهای مردم را در روزه گرفتن در ماه رجب تا آنکه می گذاردند آنرا در طعام و می گفت: رجب و چه رجبی، ماه رجب ماهی بود که اهل جاهلیت بزرگ می داشتند پس وقتی اسلام آمد متروک شد.
امینی (قدس الله سره) گوید: هر آینه از نظر خلیفه نابود شده آنچه که از رسول خدا صلی الله علیه و آله در خصوص روزه رجب و تشویق در آن و ذکر ثوابهای بسیاری که برای آن است از جهتی.
و حدیثی که از آن حضرت صلی الله علیه و آله رسیده درباره روزه سه روز از هر ماهی تماما که شامل رجب و غیر آن میشود از جهت دیگر.
و آنچه آمده از آن حضرت صلی الله علیه و آله در روزه خصوص ماه های حرام که از آن است ماه رجب از جهت سوم و حدیثی که از آن حضرت صلی الله علیه و آله آمده در ترغیب در روزه گرفتن یک روز و افطار کردن روز دیگر از تمام سال و در آن است ماه رجب از جهت چهارم. و آنچه آمده در بندگی و عبادت کردن به مطلق روزه و تشویق در آن از هر ماهی که باشد و این پنجمین جهتی که مانع را از روزه ماه رجب برداشته پس بیا با من و آنرا بخوان.
گروه اول از احادیث:
از عثمان بن حکم روایت شده گوید: پرسیدم سعید بن جبیر را از روزه ماه رجب، پس گفت: شنیدم ابن عباس رضی الله عنه را که میگفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله روزه میگرفت تا آنکه می گفتیم: افطار نمیکند و افطار میکرد تا آنکه می گفتیم: روزه نمی گیرد.
و در لفظ بخاری: روزه میگرفت تا گوینده میگفت: نه به خدا قسم افطار نمیکند و افطار میکرد تا آنکه گوینده میگفت: نه به خدا قسم روزه نمیگیرد.
-2 از امیرالمومنین علی علیه السلام به طوری که نسبت داده شده به آن حضرت آمده: ماه رجب ماه بزرگی است که حسنات را در آن خداوند دو برابر کند کسی که یک روز از ماه رجب روزه بگیرد چنان است که سال را روزه گرفته است، و کسی که هفت روز از آنرا روزه بگیرد بر او هفت در دوزخ بسته شود و کسی که هشت روز از آنرا روزه بگیرد هشت در بهشت برای او باز شود و کسی که ده روز از آنرا روزه بدارد چیزی از خدا نخواهد مگر آنکه به او مرحمت فرماید و کسی که پانزده روز از آنرا روزه بگیرد ندا کننده ای در آسمان ندا کند خداوند گناهان گذشته ات را بخشید از اول عملت را شروع کن و کسی که زیادتر کند خدا بر او زیاد نماید.
-3 از ابی هریره به طور نسبت: رسیده تمام نیست روزه ای بعد از رمضان مگر رجب و شعبان.(مجمع الزواید ج 3 ص 191 ، الغنیه ج 1 ص 200)
-4 از انس بن مالک به طور نسبت: که در بهشت قصری است که داخل آن نمیشود مگر روزه گیرنده ماه رجب، ابن شاهین در ترغیب آنرا نقل کرده چنانچه در کنز العمال ج 4 ص 341 یاد شده و جیلانی هم در (الغنیه) ج 1 ص 200 یاد کرده آنرا.
و بیهقی از انس مرفوعا نقل کرده: که در بهشت نهری است که به او رجب گفته میشود از شیرسفیدتر از عسل شیرینتر است کسی که یک روز از رجب روزه بگیرد خدا او را از این نهر سیراب کند.
شیرازی آنرا در (الالقاب) روایت کرده و زرقانی در شرح المواهب ج 8 ص 108 و جیلانی در الغنیه ج 1 ص 200 و سیوطی در جامع الصغیر آنرا روایت کرده و مناوی در شرح آن ج 2 ص 470 گوید و این اعلان بزرگی به فضیلت رجب و مزیت روزه آن است.
-5 ابن عساکر از ابی قلابه نقل کرده که او گوید: به درستی که در بهشت قصری است برای روزه داران ماه رجب و قسطلانی در المواهب اللدنیه یاد کرده چنانچه در شرح آن ج 8 ص 128 و سیوطی در جمع الجوامع یاد کرده چنانچه در ترتیب آن ج 4 ص 341 موجود است.
-6 ابو داود از عطاءبن ابی رباح نقل کرده که: عروه بن زبیر به عبد الله بن عمر گفت: آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله ماه رجب را روزه میگرفت؟ گفت: بلی و آنرا بزرگ میداشت و این را سه بار گفت.
و قسطلانی آنرا در المواهب یاد کرده چنانچه در شرح آن ج 1 ص 128 یاد شده و رفاعی در ” ضوء الشمس ” ج 2 ص 67 یاد نموده است.
-7 از مکحول روایت شده که گفت: مردی از ابوالدرداء سئوال کرد از روزه ماه رجب، پس ابوالدرداء به او گفت: پرسیدی از ماهی که مردم جاهلیت آنرا در جاهلیت بزرگ میداشتند، و اسلام به آن نیفزود مگر فضیلت و بزرگی را و کسی که یک روز از آنرا به قصد بندگی و عبادت خدا روزه بدارد که به آن ثواب خدای تعالی را در نظر بگیرد و خالصا لله رضایت خدا را بخواهد روزه آن روزش فرو نشاند غضب خدای تعالی را و از او بسته شود دری از درهای آتش، و اگر به او به اندازه پری و گنجایش زمین طلا داده شود پاداش او نخواهد بود و تکمیل نکند مر او را پاداش چیزی از دنیا غیر روز قیامت تا پایان حدیث…جیلانی آنرا در الغنیه ج 1 ص 198 یاد کرده است.
و در اینجا احادیث بسیاری است در فضیلت روزه رجب و اولین پنجشنبه آن و روزه روز بیست و هفتم آن (روز مبعث) به خصوص از طریق ابی سعید خدری و امامین سبطین (حسن و حسین) و انس بن مالک و ابی هریره و سلمان فارسی وابی ذر غفاری و سلامه بن قیس و ابن عباس که ما جزئی از آنرا در سابق در جزء اول ص 407
یاد کردیم تمام آنرا در الغنیه ج 1 ص 205 و 196 جمع کرده و بعضی از آنرا صاحب مفتاح السعاده ج 3 ص 46 یاد نموده و جردانی در مصباح الظلام عده ای از آنرا در ج 2 ص 82 و 81 یاد کرده و رفاعی در (ضوء الشمس) ج 2 ص 67 سپس گفته: یاد شده در طبقات سبکی: که بیهقی تضعیف کرده حدیث نهی از روزه رجب را پس از آن از شافعی حکایت کرده در کتاب (الام القدیم) که گفته است، مکروه دارم که مرد یک ماه کامل را غیر از ماه رمضان روزه بگیرد برای اینکه جاهل گمان نکند که آن واجب است.
و شیخ عز الدین بن عبد السلام… گوید: کسی که نهی از روزه رجب کند جاهل است و آنچه نقل شده است استحباب روزه ماه های حرام است و آن چهار ماه است 1- رجب 2- ذی قعده 3- ذی حجه 4- محرم، و از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده که ماه رجب شهرالله است، بعضی گفتند: معنای آن چیست؟ فرمود: برای آنکه آن مخصوص به آمرزش و در آن خوانها مصون و محفوظ می ماند و در حدیث است که فرمود: جبرئیل مرا خبر داد وقتی شب اول ماه رجب میشود خداوند فرشته ای را امر میکند که فریاد کند: مردم بدانید که ماه رجب طلوع کرد و آغاز شد؛ پس خوشا به حال کسی که در آن استغفار کند، و روایت شده که آدم علیه الصلوه و السلام گفت: ای پروردگار من مرا خبر بده به محبوب ترین اوقات و محبوب ترین روزها به سوی خودت، فرمود محبوب ترین روزها نزد من روز نیمه رجب است پس کسی که تقرب جوید به سوی من در روز نیمه رجب به روزه گرفتن و نماز خواندن و صدقه دادن پس چیزی از من نخواهد، مگر آنکه آنرا به او عطا کنم و استغفار و طلب آمرزش از من نکند مگر آنکه او را بیامرزم، ای آدم کسی که صبح کند روز نیمه رجب را در حالی که روزه باشد و به یاد من حافظ و نگهدار عورتش باشد و تصدق دهنده از مالش باشد برای او پاداشی نیست مگر بهشت…
و به تحقیق که فقهاء چهار مذهب معتقد به استحباب روزه ماه رجب شده و آنرا از روزه های مستحب میدانند مگر اینکه حنابله گفته اند به کراهت روزه گرفتن تمام ماه رجب مگر اینکه در بین آن افطار کند پس کراهتی ندارد و شاید آنها گرفته اند چیزی را که در احیاء العلوم ج 1 ص 244 یاد شده از قول او: و بعضی از صحابه مکروه دانسته اند که تمام رجب را روزه بدارند برای اینکه برابر و مشابه به ماه رمضان نشود.
دسته دوم از احادیث:
-1 از معاذه عدویه گوید: از عایشه پرسیدم: آیا پیامبر از هر ماهی سه روز روزه میگرفت؟ گفت: بلی، گفتم: ازچه روزی از روزهای ماه؟ گفت: باکی نداشت که از چه روزی روزه بدارد.
و لفظ ابی داود و بیهقی است: که باکی نداشت از چه ماهی روزه بگیرد.
و در لفظ ابن ماجه است، گفتم: از چه روزی؟ گفت: باکی نداشته از چه روزی باشد.
-2 از ابی ذر غفاری به طوری که به او نسبت داده شده: کسی که از هر ماه سه روز روزه بگیرد پس آن روزه تمام عمر است.
و در تعبیر دیگر او: حبیب من برای سه چیزسفارش فرمود که انشاء الله آنرا هرگزترک نکنم:
-1 سفارش فرمود: به نماز روز عید قربان 2- و به خواندن نماز وتر پیش از خوابیدن 3- و به روزه سه روز از هر ماهی.
-3 از عثمان بن ابی العاص به طوری که به او نسبت داده شده است گوید: روزه داشتن خوب است سه روز از هر ماهی.
. ابن خزیمه در صحیح خود و نسائی در سننش ج 4 ص 219 و منذری در (الترغیب و الترهیب) ج 2 ص 13
-4 از ابی هریره به طوری که به او نسبت داده شده: روزه ماه صبر است ” ماه رمضان ” و از هر ماهی سه روز روزه گرفتن روزه دنیا است.
و از او روایت شده که گفت: خلیل من صلی الله علیه و آله به من به سه چیز سفارش نمود: 1- روزه سه روز از هر ماهی…و در تعبیر ترمذی، پیامبر صلی الله علیه و آله با من عهد نمود به سه چیز و روزه سه روز از هر ماهی.
-5 از ابی درداء گوید: حبیب من صلی الله علیه و آله مرا به سه چیز سفارش نمود مادامی که زنده باشم آنرا ترک نخواهم نمود هرگز. و آن روزه گرفتن سه روزاز هر ماهی است.
-6 از عبد الله بن عمرو بن عاص مرفوعا نقل شده: روزه سه روز از هر ماهی روزه تمام عمر دنیاست.
و در تعبیر دیگری از او: آیا تو را کافی نیست از هر ماهی سه روز.
و در تعبیر سوم از او: کافی است تو را از هر ماهی سه روز پس این روزه تمام دنیا است.
و در تعبیر چهارم از او: آیا تو را رهنمونی کنم روزه عمر دنیا سه روز از هر ماهی.
و در تعبیرپنجم از او: از هر ماهی سه روز روزه بگیر.
-7 از قره بن ایاس به طوری که به او نسبت داده اند: روزه سه روز از هر ماهی روزه تمام روزگار و افطار آن است.
-8 از ابن عباس به طوری که به او نسبت داده اند: روزه ماه صبر است و روزه سه روز از هر ماهی می برد وحشت سینه را.
حافظ منذری در الترغیب ج 2 ص 31 گوید: بزاز آنرا روایت کرده و راویانش مردان درستی هستند و احمد و ابن حبان در صحیح خود و بیهقی روایت کرده اند از سه حدیث اعرابی و نام او را نبرده اند و بزاز نیز آنرا از حدیث علی روایت کرده است.
-9 از عمرو بن شرحبیل مرفوعا روایت کرده: آیا خبر دهم شما را به چیزی که می برد ترس سینه را؟ روزه سه روز از هر ماهی.(نسائی در سنن ج 4 ص 208 و منذری در الترغیب ج 2 ص 31 نقل کرده.)
-10 از ابی عقرب مرفوعا: از هر ماهی سه روز روزه بگیر نسائی در سننش 4 ص 225 نقل کرده آنرا.
-11 از عبد الله بن مسعود روایت شده که گفت: به درستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از اول هر ماهی سه روز روزه می گرفتند.
-12 از عبد الله بن عمر گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله میگرفت سه روز از هر ماهی را.
-13 از ام سلمه روایت شده که گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله از هر ماهی سه روز روزه میگرفت و به همین تعبیر نیز از حفصه آمده است و در لفظی برای ام سلمه است: که رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا امر میکرد که از هر ماهی سه روز روزه بگیرم.
وپیش از همه اینها حدیثی است که امامان حدیث از شخص عمر مرفوعا نقل کرده اند: که سه روز از هر ماهی و رمضان تا رمضان بعد پس این روزه تمام دنیا یا تمام عمر است.
گروه سوم:
از باهلی مرفوعا روایت شده: که روزه بگیر ماه صبر (یعنی ماه رمضان) و سه روزه بعد از آن و روزه ماه های حرام را. و در لفظ دیگری برای او: روزه بگیر از ماه های حرام و ترک کن، روزه بگیر از ماه های حرام و ترک کن، و روزه بدار از ماه های حرام و ترک کن.
و در لفظ سوم برای او: روزه بگیر از ماه های حرام را وترک کن، سه بار فرمود آنرا.
-2 از انس مرفوعا روایت شده: کسی که سه روز از ماه حرام روز پنجشنبه و جمعه و شنبه را روزه بدارد عبادت دو سال برای او نوشته میشود. طیالسی و ازدی و غزالی در احیاء العلوم ج 1 ص 244 و حکایت کرده آنرا طیالسی و سیوطی در جامع الصغیر نقل کرده و آنرا حسن دانسته.
-3 ابو داود در سننش یاد کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله اعلام فرمود: به روزه از ماه های حرام که یکی از آنها رجب است. و حکایت کرده آنرا از ابی داود قسطلانی در المواهب اللدنیه و نووی در شرح صحیح مسلم حاشیه ارشاد الساری ج 5 ص 150.
گروه چهارم:
-1 از عبد الله بن عمرو بن عاص روایت شده مرفوعا که فرمود: محبوب ترین روزه ها به سوی خدا روزه داود است، و محبوب ترین نمازها نماز داود است، داود علیه السلام نیمی از شب را میخوابید و ثلث آنرا قیام میکرد و بر میخاست و یک ششم آنرا میخوابید، یک روز میخورد و یک روز روزه میگرفت.
و در عبارت دیگر: روزه بگیر روزه داود علیه السلام، یک روز روزه بگیر و یک روز بخور.
و در لفظ سوم او: روزه بدار بالاترین روزه ها را نزد خدا روزه داود علیه السلام را که یک روز روزه میگرفت و یک روز میخورد.
و برای این حدیث الفظ بسیاری است که یافت میشود درصحاح و مسانید آنها. رجوع کن به صحیح بخاری ج 3 ص 217 ، صحیح مسلم ج 1 ص 321 و 319 ، صحیح ترمذی ج 1 ص 148 ، مسند احمد ج 2 ص 225 و 205 ، سنن دارمی ج 2 ص 20 ، سنن ابی داود ج 1 ص 383 ، سنن نسائی ج 4 ص 215 و 209 ، سنن ابی ماجه ج 1 ص 523 ، سنن بیهقی ج 4 ص 299 و 296 ، الترغیب و الترهیب ج 2 ص 37 و 36 و 32 ، مشکاه المصابیح ص 171.
-2 مسلم و نسائی نقل کرده اند به اسنادشان از عمر در حدیثی که گفت: چگونه است برای کسی که یک روز روزه بگیرد و یک روز بخورد؟ حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: این روزه داود علیه السلام است.
گروه پنجم:
-1 از ابی امامه روایت شده که گفت گفتم: ای رسول خدا مرا فرمان بده به امری که خدای تعالی مرا به آن سودی و منفعتی دهد. فرمود: بر تو باد به روزه گرفتن برای آنکه هم وزنی برای آن نیست.
-2 از ابی سعید مرفوعا روایت شده: که کسی که یک روز در راه خدا روزه بگیرد خدا صورت او را هفتاد سال از آتش دور بدارد.
-3 از ابی هریره مرفوعا نقل شده: کسی که یک روز در راه خدای عز و جل روزه بگیرد خدا دور بدارد صورت او را از آتش به این روز هفتاد سال. و در لفظ دیگری برای او است: کسی که یک روز در راه خدای تعالی روزه بدارد خدا میان او و آتش خندقی قرار میدهد مثل آنچه میان آسمان و زمین است.
م- 4- از عبد الله بن سفیان ازدی مرفوعا روایت شده که هیچ مردی نیست که روزه بگیرد در ماه خدا مگر آنکه خدا او را از آتش دور کند صد سال، طبرانی آنرا نقل کرده چنانچه در اصابه ج 1 ص 319.
اضافه کن به این احادیث گروه های دیگری را که اطلاقش شامل روزه رجب میشود که از آنهاست آنچه درباره روزه روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه وارد شده بدون آنکه اختصاص به روزهای ماه داشته باشد دون دیگری.
و بعضی از آنها آنچه وارد شده درباره روزه ایام بیض از هر ماهی و اینکه آن روزه تمام ماه است و بعضی از آنها خبری است که وارد شده در چهار روز از هر ماهی.
و بعضی از آنها روایاتی است که درباره روزه دوشنبه و پنجشنبه در تمام ایام سال رسیده است.
و گمان نمی کنم بعد از تمام اینها وزنی باقی ماند برای آنچه که این ماجه تنهائی از ابن عباس نقل کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله نهی کرد از روزه رجب اگر این روایت صحیح باشد پس آن معارض است با آنچه که شناختی از احادیث متواتره معنوی یا از تواتر اجمالی از استحباب روزه ماه رجبی که ترغیب در آن شده به صدور قطعی چنانچه علماء چهار مذهب فتوا به آن داده اند پس چگونه اعتماد به آن روایت شود و حال آنکه ضعیف است به مکان داود بن عطاء که احمد درباره او گوید: چیزی نیست و ابو حاتم گوید: قوی نیست بلکه ضعیف الحدیث و منکر اوست و بخاری و ابو زرعه گویند: منکر الحدیث و نسائی گوید: ضعیف است و دار قطنی گوید: متروک است و ابن حبان گوید: کثیر الشک است در اخبار، استدلال به او نشود به هیچ حالی برای زیادی لغزش و خطای او و سندی درشرح سنن ابن ماجه ج 1 ص 531 گوید: در متن حدیث، در اسنادش داود بن عطاء و ضعیف است و علماء رجال متفق بر تضعیف او هستند و
زرقانی در شرح المواهب ج 8 ص 125 گوید: ذهبی و غیراو گوینده حدیث صحیحی نیست چون که در آن راوی آن ضعیف و متروک است و حنبلی ها آنرا گرفته و میگویند مکروه است اختصاص دادن آنرا به روزه.
مضافا اینکه آن از متفردان ابن ماجه و کاوشگر فن حدیث اعتناء به آن نکند.ابو الحجاج مزی گوید: هر چه را که ابن ماجه به تنهائی روایت کرده آن ضعیف است مقصود این است که آنچه را که از حدیث جدا شده از امامان پنجگانه،صاحبان صحاح و به تنهائی نقل کرده است و برای این بسیاری از اعلام تصریح کرده اند و حدیث نهی منقوله ابن ماجه در جلوی چشمشان بوده بر عدم نهی از روزه رجب چنانچه در المواهب اللدنیه و ارشاد الساری ج 5 ص 148 و شرح المواهب زرقانی ج 8 ص 127 یاد شده است.
و بعد از همه اینها نمیدانم برای چه دستهای مردم را میزد تا آنکه در طعام گذارند و غذا بخورند و چیست معنای قول گوینده: رجب، و چیست رجب، جز این نیست که رجب ماهی است که اهل جاهلیت آنرا بزرگ میداشتند پس چون اسلام آمد آنرا ترک کرد. رجوع کن به صفحه 170 و تامل کن در آنچه را که خلیفه آورده آنرا از جهت فعل و قول.
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 6، ص: 398