اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۶ خرداد ۱۴۰۴

نمونه‌هایی از ابیات شیخ بهایی

متن فارسی

شیخ بهائى رحمة اللّه علیه، با وجود تسلط در علوم و نظریات عمیقى که در اغلب دانشها دارد، از گفتارهاى ادبى و سرودن اشعار به دو زبان فارسى و عربى روى برنگرداند، چنانکه بسیارى از اشعار او را بطور پراکنده در کتب و معاجم می‌توان یافت و اینک نمونه‌هائى از آن:

– اى بزرگوارانى که از دورى شما محال است که بشکیبم، پس از شما من در بدترین احوال به سر می‌برم. هرگاه باد شمال بوى شما را به من آورد، من یمین از شمال و سر از پا نمی‌شناسم.

– چه خوش است آن بادى که از «ذى سلم» و از تپه‌هاى نجد و سعد و علم، بر من بوزد،
اندوهان و غمها را از جان من بزداید، با وزش این باد آرزوها به دست می‌آید و غم جانکاه از بین می‌رود.

– اى یارانى که در «حزوى» و «عقیق» آرمیده‌اید، این دل من توان دورى شما را ندارد. آیا بر وصال شما راهى وجود دارد، یا همه درهاى وصال بسته است؟

– بر دلتنگى و فراوانى اندوهم نکوهش نکنید، دل من از آهن و سنگ نیست.
مطلوب من از دست رفته، و یار و دلبرم از من دور افتاده است، و هر لحظه جگرم شعله می‌کشد.

– هر آنکه شوق و اشتیاق مرا بر ساکنان حجون دریابد، گویدم این شوق و عشق نیست بل دیوانگى است.
اى آنکه ملامتگر منى، از من چه می‌خواهى؟ که دلى بیمار و خردى پاى بسته دارم.
اى کسانى که در میان دو ناحیه «سلع» و «صفا» نزول کرده‌اید، اى بزرگان قبیله حى، اى اهل صدق و صفا، من دلى داشتم که بار جفا را حمل می‌کرد، لکن این دل در میان تپه‌هاى شما از دست رفته است.

– خوشا بر حال تو اى باد صبا، هرگاه روزى به وادى قبا بگذرى، از مردم «حى» که بر آن تپه‌ها آرمیده‌اند، بپرس که آیا این که از ما دورى گزیده‌اند، از روى ملال است یا از ره ناز و دلال؟!

– ایشان یاران و همسایگانى بودند که ما را چنین حال نامطلوب گرفتار کردند، که با رفتن ایشان دیگر، احوال ما قابل وصف نیست. آنان خواه مهر بورزند یا جفا کنند یا نابودمان سازند، مهرشان در دل جاودانه و زوال ناپذیر است.

– اینان بزرگوارانى هستند که فوق بزرگواریشان قابل تصور نیست.
هر کس در محبت ایشان بمیرد، شهید محسوب می‌شود، چنان شهیدى که گویى کسى در پیش مولاى خود که اخلاقى پسندیده و کردارى ستوده دارد، بخاک و خون غلتیده است.

– این شخصیت، همان صاحب زمان و امام منتظر ما، و کسى است که آنچه را نخواهد، خدا آنرا نیافریده است و تقدیر الهى بر آن جارى نمی‌شود، چرا که او حجت خداى بر همه آدمیان، و از دیدگاه همه خصال برگزیده زمینیان است.

– او کسى است که جهان هستى، رشته ولایت او را بر گردن دارد. و هرآنچه را خواهد و دستور دهد، اجرا می‌کنند. هرگاه از فرمانبردارى او هفت فلک آسمان «1» نیز سر باز زند، سقف بر افراشته‌اش، فرو می‌ریزد و نقش زمین می‌شود و ویران می‌گردد.

– او آفتاب آسمان مجد، و چراغ ظلمتها، و برگزیده خدا از میان بندگان است.
او امامى است که فرزند امام و او هم فرزند امام است، که همگى قطب و محور افلاک بزرگى و کمال هستند.

– او در عزت و شکوه، بر همه مردم زمین برترى دارد. و از این حیث به بلندترین پایگاه رسیده است. هرگاه پادشاهان روى زمین، در بلندترین قصرها و پایگاههاى آن مسکن گزینند، بالاترین رده آنان کفش کن و زیر پاى او خواهد بود.
از طرف خدا، چنان قدرتى به او داده شده، که می‌تواند طبیعت اشیاء را دگرگون و ظلمتها را مبدل به نور کند، یا محالى را لباس ممکن بپوشاند.
این همه قدرتى است که از خداى ذو الجلال، به وى داده شده است.

– اى امین خدا و اى خورشید هدى، اى امام مخلوقات و اى دریاى کرم و بخشش، در ظهور خودت شتاب فرماى، چرا که مدت غیبت طولانى شده، و دین خدا نابود، و گمراهى و ضلالت مستولى گشته است.
اینک اى مولاى من، اى بهین پناهگاه، یکى از هواداران و شیفتگانت «بهائى» فقیر، شعر مدحتى نثار تو می‌کند، که شاعرى همچون جریر در برابر آن وامانده و فروتن است، و نظم در بارش، بازار گردبندهاى گوهرین را می‌شکند.

و این اشعار را نیز به هنگام زیارت بارگاه امامین عسگرین در سر من رأى سروده است:

– اى ساربان، در حرکت شتاب کن، که دل من از عشق شعله‌ور است.
– آنگاه که سرزمین هموار بارگاه امامان عسگرى و هادى را علیهما السّلام در میان دو کوه مشاهده کردى، متواضعانه بوسه بر آن خاک بزن، چرا که خدا به بهترین سعادت ترا نائل کرده است. آنگاه که در پیشگاه این امامان رسیدى، که بهترین خوان لطف گسترده و عالیترین مجلس آراسته دارند، نخست پلک دیدگان را به خضوع تمام، بر هم نه، آنگاه کفشها را برکن، چرا که در وادى مقدس پاى گذاشته‌اى».

و ابیات زیر از اوست:

– دو گاو هستند که بر این جهان احاطه دارند: یکى پروین در بالاى آسمان و دگرى گاو زمین، و مردم این جهان همچون خران لجام بسته‌اى بین این دو می‌خرامند.

و حکیم عمر خیام، مضمون دو بیت فوق را چنین سروده است:

– یک گاو در آسمان و نامش پروین یک گاو دگر نهفته در زیر زمین‏
– چشم خردت گشاى چون اهل یقین زیر و زبر دو گاو، مشتى خر بین‏

و اشعار زیر را در سال 989، خطاب به پدرش که در آن هنگام در هرات می‌زیست، سروده است:

– اى ساکنان هرات، آیا این مایه جدائى و فراق در حق من بس نیست؟ بلى
– سوگند بمقام پیامبر، که برگردید که صبرم تمام شده، اما تیر مژگانم در این دورى و جدائى بر من رحم نکرده است.
– خیال و آرزوى دیدارتان پیوسته در دل دارم و دلم مدام در شور و تپش است.
– بر آن باد صبا که از سوى شما بر من گذرد، خطاب کرده و می‌گویم:
– خوش آمدى و چه نیکو آمده‌اى. بر تو درود باد، این دل عاشق از دیدارتان عاشق شده و فراق شما دل و جان مرا اسیر کرده است.
– دل من از مهر آن صاحب خان هرگز خالى مباد «1».
– چه خوش است آن دیارى که شما را برگرفته، و همچون پرتو آفتاب بر استخوانهایم گرماى محبت داده است.
– هرگز آن روز جدائى را که شما را ترک گفتم، و اشک بر خسار آورده و داغ بر دل گذاشتم، فراموش نمی‌کنم.
– عشق و دلباختگیم، هرگز از دندانهاى او دور و فراموش نمی‌شود.

و خفاجى در «ریحانة الالباء» رباعیهاى زیر را از او نقل کرده است:

– چه شبهایى که از درد فراق شما، به روز آوردم و با شوق دل همنوا بودم.
– (در این بزم شبانه) همواره، اندوه همدم من، و بیخوابی‌ام نقل مجلس، اشکم شراب، و مژگانم ساقى این بزم به حساب می‌آمد.
– با آب دهانم اندوه می‌خوردم و درد خود را در کام فرو می‌بردم آنگاه که بیاد او می‌افتادم و بیاد می‌آوردم که او مرا از یاد برده است.

و نیز گفته است:

– بر آن دوست و همدمى که از مردم و از یاران کناره گرفته، یا با آنان
– دوستى برقرار کرده، هرگز گریه مکن، چرا که این یاران می‌روند و دیر یا زود جانشین آنان می‌گردیم، همچون کلمات که بوسیله «ثم» یا «ف» (که حرف عطف هستند) به هم پیوند می‌خورند، ما نیز بدنبال هم خواهیم آمد.

و نیز گوید:

– اى شتربان، چهارده تن یاران من (چهارده معصوم) در شش بقعه و آستان مقدس آرمیده‌اند: که عبارتند از مدینه و غرى (نجف) و سامرا و طوس و کربلا و بغداد.

و نیز گوید:

– هرگاه در آسمانهاى برین و فلک الافلاک نیز مسکن گزینم، باز دیدگانم از شوق دیدار مدینه اشکبار است. من هرگاه بر بال فرشتگان هم سوار گردم، این سعادت را در برابر روضه پاک پیامبر حاضرم ترک کنم، و بدان روضه پاک بپیوندم.

و گفته است:

– این همان نبأ عظیم و پیامبر بزرگى است، که کسى در شرافت او حرفى ندارد، این پیشواى ملائک آسمان است، کسى است که هر کس در سراى او را بزند و او را قصد کند، بر مراد دل می‌رسد. هر کس بر مزار او طواف کند، آتش بر او حرام می‌شود.

و نیز گفته است:

– این همان حرمى است که خردها بر حقانیت آن اقرار دارد، فرشتگان آسمان در آن مسکن گزیده‌اند، و هر یک (به زبان بی‌زبانى) می‌گویند: اى کسى که به زیارت اینجا آمده‌اى،! از آتش جهنم رها خواهى شد.

و نیز گفته است

– اى باد! چون بر در سراى دوستان می‌گذرى از سوى من، بر خاک آن آستانهاى پاک بوسه زن، هرگاه پرسند که بهائى را حال چگونه است؟ بگو که از شوق دلباختگى، زار و ناتوان گشته و از بین رفته است.

و گفته است:

– اى باد! قصه عشق و شیفتگى خود را بر تو فرو می‌خوانم. هرگاه از طوس بگذرى، ضریح پیشواى مرا ببوس، و بگوى که بهائى از مهر تو از دست رفته است.

باز گفته است:

– بر آن دلبر زیبا دل بسته‌ام که همواره، در معرض آزمون او قرار گرفته‌ام، و هرگز دل رنجورم از جدایى او آرام ندارد، بسا که به قصد شکوه، بر آستانش رهسپار شدم، لکن از لذت دیدارش بی‌اختیار شکایت خود را از یاد برده‌ام.

و نیز گفته:

– اى غائب از نظر که هرگز از دل نمی‌روى، رسیدن به تو منتهى آمال من است.
– مپرس که ایام فراق بر من چگونه گذشته است، به خدا سوگند که در بدترین احوال سپرى شده است این رباعى در «السلافة» چنین آمده است:
– اى ماه که در شب تیره پرتو افشانى می‌کنى و خیالت همواره در دلم قرار دارد، از آن هنگام که از من جدا شدى، بر اندوه دلم افزودى.
– مپرس که ایام فراق بر من چگونه گذشته، به خدا سوگند که در بدترین احوال سپرى شده است و سید در سلافه این ابیات را از شیخ بهائى آورده است:
– اى ماه که در میان ظلمت پرتو می‌افشانى، با وصل خود، مرا زنده و با هجران خود نابودم می‌سازى، ترا بخدا شتاب کن و خون مرا بریز، چرا که من طاقت شب فراق ندارم.
– و از اوست: آنکه بر تن نزار من که از درد فراق لاغر و ناتوان گشته است، بنگرد، دلش به حال من می‌سوزد گریه می‌کند که از روى رحم و شفقت بر من، می‌گوید:
– آیا نگفتم که توانائى ندارى، و درد جدائى را بر نمی‌تابى؟!.

و نیز گفته است:

– اى ماهى که ظلمت فراقت تن مرا پریشان و رنجور کرده، آنجا که از من روى برتافتى، آرام و شکیبم از دست برفت. ترا سوگند، آن چشمان تو چه رازى در برداشت و با دل رنجور من چه اسرارى می‌گفت و من چگونه از عهده پاسخ آن می‌توانم برآیم.

«سید عطار»- قدس سره- در (الرائق) این اشعار شیخ بهائى را که در ضمن آن پیغمبر بزرگوار صلّى اللّه علیه و آله را مدح کرده آورده است:

– همه کائنات، اشارت بر این دارد که تو هدایتگر و بیم دهنده و مژده آورنده‌اى. تو از نور الهى پیدا گشته‌اى، و از هر نور جلال تو، نورد دگرى می‌تابد. بر روح تو روح القدس نازل شده، و دل تو در قلب عالم هستى مستتر است.
– این وجود تو است، که قطب کائنات، تفسیر آن است، و تو نیز اسرار خدا را بر عالمیان بازگو می‌کنى.
– تو از جانب خداوند، بر پایگاه و منزلتى جاى گرفته‌اى، که چشم جهانى با حسرت بسوى آن نگران است:

و سید مدنى در «السلافة» ابیات زیرا را از وى نقل کرده است:

«اى دو یار من، درد شیفتگى عشق را از من بزدائید، با ورود من به راه بیفتید.
عشق مرا بانگ زد، و عقل دعوت او را پذیرا شد، پس شما اى یاران مرا رها کنید، و بیش از این بر نکوهش من پاى نفشارید! زیرا هر کس بوى مستى عشق را بچشد، بر ملامتگران روز افزونش اعتنایى نیست!
باده مهر شما، پاى عقلم را در بند کشیده، و تا مفاصل و استخوانهایم دویده است.
از این پس، بر حلم و وقار درود باد، و بر خرد سست پاى، هزاران هزار درود باد.
اى یاران! آیا تواند بود که درنگى در «وادى الجزع» بکنید و در آنجا (لحظه‌اى) فرود آیید؟! اى جهانگرد و گردنده سخت کوش! هرگاه در سرزمین نجد فرود آیى، در «وادى الخزام» مسکن بگزین و اقامت کن.
از این زندگانى مجازى یا از محل «ذى المجاز» در گذر. و در سمت راست آن جایگاه گرامى فرود آى.
هنگامى که به محله «حزوى» رسیدى، بر قبیله حى- اى برادر- سلام مرا برسان.
حدیث مشتاقى این دل رنجور را در پیش آنها فرو خوان، دلى که در میان آن خیمه‌ها تباه گشته است (یا از آنجا فروغ گرفته است). هرگاه که دیدى بر حال من رقت آوردند، از آنان بخواه که- و لو به شکل تصویر آرزویى در خواب- بر دیده من منت بگذارند.
اى کسانى که در «ذى الاراک» «1» (مکه) آرمیده‌اید، تا بکى سالهاى عمرم در فراق شما بسر خواهد آمد؟ در باغها و درخت زاران، جانها پر نمی‌کشند و کبوتران ناله سر نمی‌دهند، مگر آنکه یاد آور مرگ منند. آن روزگاران خوشى که بر کرانه شرقى نجد بسر بردیم، کجا شدند؟ خدایا چه خوش روزگارانى بودند.
آنجا بود که شاخساران جوانى، تازه روى و خندان، و گلزار و باغ عیش بدست ابرها شسته و آراسته بود. چه روزگار خوشى داشتم، دست آرزوز زمام هستى، مرا بسوى خود می‌کشید.
اى آنکه به تنهایى بر قله با شکوه مجد قرار گرفته‌اى، و در سختیها و دشواریهاى بزرگ امید گاه مائى، اى هم پیمان باران اى بخشنده پر احسان، که همه خوبیها که درد گران می‌توان یافت، در وجود تو جمع است.
تو بر فراز آنچنان بلندى افتخار آمیز عروج کرده‌اى، که بالا روندگان سخت کوش نمی‌توانند بدانجا برسند.
تو از تبارى پاک، و بزرگى و شرافتى استوار، و افتخارى شکوهمند، و فضیلتى گرانقدر برخوردار هستى.
ما گفتار تو را با این اشعار همراه کردیم، و کلام شما را با کلام خود پیوستیم، سنگریزه‌ها را با گوهر و مروارید در یک سلک کشیدیم، گویى که مشک را بارغام (آب بینى) برابر شمردیم! من کسى نبودم که این (مایه گستاخى کنم) گفتار را بر زبان آورم، لکن این اقدام را بفرمان خود شما کرده‌ام.
اى ملامتگران شما را بخدا سوگند! چگونه روا می‌دارید که ملامتم بکنید».

شیخ بهائى پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله را در خواب دیده، و این خواب را در شعر زیر آورده است:

در آن شب، شبى که طالع من در اوج سعد و کمال بود، شبى که عمر وصال آن چه کوتاه بود، گوئیا باندازه یک بازکردن بند پاى بود، آنچنان کوتاه، که گویى سپیده دم را به شامگاه پیوسته‌اند. آرى، شبهاى وصال این چنین است، پس از سختیهاى فراوان که کشیدم، آن شب چشمان من به دیدار آن بزرگ نائل گشت. در آن شب، او را در خواب زیارت کردم، او را که جان و مال خاندانم فداى او باد.
از سختیها و بلایا بر آستانش شکایت کردم، و سوء حال خود را به پیشگاهش عرضه داشتم، و او بر این هوادار خاکسارش، با گفتار و نوازشى که نظم مروارید را کنار می‌زد، تفقدم کرد. خدایا، چه شب گرانقدرى که در ظلمت آن به به سعادتى- که هرگز در خیال نمی‌گنجد- نائل شدم. کاروانهاى امید و آرزو به آرمان رسیدند، و عطایاى گرانى بر ما لطف کردند «دوش در ظلمت شب آب حیاتم دادند» و با باده حلال خوشگوارى- که بس زلال بود- پذیرائى شدم.
دل من با دیدار آن بزرگواران شادمانه، و دیده‌ام به نور جمالشان روشن شد.
در آن شب من به چنین سعادتى نائل گشتم، و اقرار دارم که شایسته چنین دهش و عطایى نبودم».

شیخ بهائى در مدح کاظمین آرامگاه دو امام بزرگوار: موسى کاظم و فرزندش جواد الائمه علیهما السّلام ابیات زیر را سروده است:

اى کسى که عزم دیدار بغداد دارى، بر سمت غربى آن جایگاهها روانه شو، و کفشهایت را باحترام درآر، و آنجا که در پیش تو دو گنبد نمایان می‌شود، با خضوع تمام، پیشانى سپاس بر خاک نه، چرا که تو به دیارى مشرف شدى که آتش موسى علیه السّلام و نور محمّد صلّى اللّه علیه و آله را با هم و یکجا مشاهده می‌کنى.

از اشعار معروف شیخ بهائى، رائیه‌اى است که درباره امام منتظر- صلوات اللّه- سروده و بر 49 بیت بالغ می‌شود. این قصیده را علامه شادروان شیخ جعفرى نقدى در کتاب خود «متن الرحمن» شرح کرده است، و این کتاب بسال 1344 در نجف اشرف در دو مجلد انتشار یافته است. مطلع قصید این است:

«برقى از صحراى نجد جستن گرفت و خاطره مرا تهییج کرد، و شعله‌هاى آتش در جان من فرو ریخت»

و بسیارى از شاعران برجسته، این قصیده مهدویه را اقتفا کرده، و به معارضه آن برخاسته‌اند، که از آن جمله علامه امیر سید على پسر خلف مشعشعى حویزى است که مطلع قصیده‌اش این است:

«این همان خانه‌اى است که در میان عذیب و ذى قار واقع شده و سنگها و نشانهایى که سیاه نیست در آن قرار گرفته است».

و از شخصیتهاى دیگرى که به قصیده او پاسخ گفته‌اند علامه شیخ جعفر پسر محمّد خطى است که معاصر شیخ بهائى بوده و با او در اصفهان دیدار کرده شیخ رائیه خود را خوانده و از او خواسته که به پاسخگویى و معارضه آن برخیزد و مدتى هم وقت معین کرده و سه روز دیگر مهلت خواسته سپس نپذیرفته لکن در یک مجلس قصیده‌اى ارتجالا خوانده که مطلعش این است:

این همان آستانهایى است که سرشک جارى ترا بسوى خود می‌خواند، پس اى اشک فرو ببار، که بهترین اشگ، اشکى است که بر آن خانه‌ها و کاشانه‌ها فرو ببارد.

و تمام این قصیده، در جزء دوم کتاب «رائق» تألیف علامه سید احمد عطار آمده، و شیخ جعفر نقدى نیز در منن «الرحمن» آن را نقل کرده است: ج 1: 41.

از شاعرانى که به مقابله قصیده شیخ بهائى پرداخته‌اند شاعر برجسته على پسر زیدان عاملى درگذشته بسال 1260، است که آغاز قصیده‌اش این است:

– رحم و شفقى کن اى کسى که شبانه از کوى یار می‌گذرى آیا پذیرفتن فرمان عشق عار محسوب می‌شود؟!

باز در معاجم و کتب ادبى (از جمله: سلافة العصر ص 300)، ابیاتى به شیخ بهائى نسبت داده شده، که از آن جمله است.

یعنى: «هرگز جامه ژنده و وصله دار کسى، شلوار او که کوتاه‌تر از استخوان کف پا است، تو را نفریبد، و پیشانى که در آن نشان عبادت بچشم می‌خورد، ترا گول نزند، بلکه در پیشگاه پول و دینار، اشخاص را بیازماى که آیا پرهیزگارند یا گمراه می‌باشند».

انتساب این ابیات بر شیخ بهائى به نظر درست نمی‌آید، چرا که غزالى که پیش از شیخ بهائى بسال 447 وفات یافته، در احیاء العلوم خود (2: 73) این ابیات را به یکى از شاعران نسبت داده است.

و سید در «السلافة» این ابیات را از شیخ بهائى دانسته است:

یعنى: سوگند بر آن خدایى که دندانهاى تو را وسیله شکنجه من قرار داده، و هر آنچه چشمان تو می‌گوید، دلم پاسخ آنرا آماده دارد.
و این ابیات نیز از «صورى» سابق الذکر است. و خود شیخ بهائى، این ابیات را از صنوبرى دانسته است (رجوع شود به ج 4 ص 229 الغدیر طبع 2).

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 360

متن عربی

أدبه الرائق:

کان المترجم له شیخنا- البهائی- على توغّله فی العلوم، و أنظاره العمیقة فیها، غیر تارک لمحاولة الأدب، و نضد القریض باللغتین: العربیّة و الفارسیّة، و إنّک تجد کثیراً من شعره مبثوثاً فی المعاجم و من ذلک قوله:

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 361

یا کراماً صبرُنا عنهم مُحالْ             إنّ حالی بعدکم فی شرِّ حالْ‏

إن أتى من حیّکم ریحُ الشمالْ             صرتُ لا أدری یمینی من شمالْ‏

***

حبّذا ریحٌ سرى من ذی سلمْ             عن ربى نجد و سلعٍ و العلمْ‏

أذهبَ الأحزانَ عنّا و الألمْ             و الأمانی أُدرِکتْ و الهمُّ زالْ‏

***

یا أخلّائی بحزوى و العقیقْ             لا یطیق الهجرَ قلبی لا یطیقْ‏

هل لمشتاقٍ إلیکم من طریقْ             أم سددتم عنه أبوابَ الوصالْ‏

***

لا تلومونی على فرط الضجرْ             لیس قلبی من حدیدٍ أو حجرْ

فات مطلوبی و محبوبی هجرْ             و الحشا فی کلِّ آنٍ باشتعالْ‏

***

من رأى وجدی لسکانِ الحجونْ             قال ما هذا هوى هذا جنونْ‏

أیّها اللوّامُ ما ذا تبتغونْ             قلبیَ المضنى و عقلی ذو اعتقالْ‏ 

***

یا نزولًا بین سلعٍ و الصفا             یا کرامَ الحیّ یا أهل الوفا

کان لی قلبٌ حمولٌ للجفا             ضاع منّی بین هاتیک التلالْ‏

***

یا رعاک اللَّهُ یا ریح الصبا             إن تجُز یوماً على وادی قُبا

سل أُهیل الحیِّ فی تلک الرُّبى             هجرُهمْ هذا دلالٌ أم ملالْ‏

***

جیرةٌ فی هجرِنا قد أسرفوا             حالنا من بعدِهم لا یوصفُ‏

إن جفوا أو واصلوا أو أتلفوا             حبّهم فی القلبِ باقٍ لا یزالْ‏

***

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 362

هم کرامٌ ما علیهم من مزیدْ             من یمُت فی حبِّهم یمضی شهیدْ

مثلَ مقتولٍ لدى المولى الحمیدْ             أحمدیّ الخلق محمود الفعالْ‏

***

صاحب العصر الإمام المنتظرْ             من بما یأباه لا یجری القدرْ

حجّة اللَّه على کلِّ البشرْ             خیر أهل الأرض فی کلّ الخصالْ‏

***

من إلیه الکون قد ألقى القیادْ             مجریاً أحکامه فیما أرادْ

إن تزل عن طوعِهِ السبعُ الشدادْ             خرَّ منها کلُّ سامی السمک عالْ‏

***

شمسُ أوجِ المجد مصباحُ الظلامْ             صفوةُ الرحمنِ من بین الأنامْ‏

الإمامُ ابنُ الإمامِ ابنِ الإمامْ             قطبُ أفلاک المعالی و الکمالْ‏

***

فاقَ أهلَ الأرضِ فی عزٍّ و جاهْ             و ارتقى فی المجد أعلى مرتقاهْ‏

لو ملوکُ الأرضِ حلّوا فی ذراهْ             کان أعلى صفّهم صفّ النعالْ‏

***

ذو اقتدارٍ إن یشأ قلبَ الطباعْ             صیّر الإظلام طبعاً للشعاعْ‏

و ارتدى الإمکان بُرد الامتناعْ             قدرةٌ موهوبةٌ من ذی الجلالْ‏

***

یا أمین اللَّهِ یا شمسَ الهدى             یا إمامَ الخلقِ یا بحرَ الندى‏

عجِّلن عجِّل فقد طالَ المدى             و اضمحلَّ الدینُ و استولى الضلالْ‏

***

هاکها مولایَ یا نعمَ المجیرْ             من موالیک البهائیّ الفقیرْ

مدحةً یعنو لمعناها جریرْ             نظمها یزری على عقد اللآلْ‏

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 363

و له حینما یمّم مشهد الإمامین العسکریّین بسرّمن‏رأى:

أسرعِ السیرَ أیّها الحادی             إنَّ قلبی إلى الحمى صادی‏

و إذا ما رأیتَ من کثبٍ             مشهدَ العسکریِّ و الهادی‏

فالثمِ الأرضَ خاضعاً فلقد             نلتَ و اللَّهِ خیرَ إسعادِ

و إذا ما حللتَ نادیهم             یا سقاه الإله من نادی‏

فاغضضِ الطرفَ خاضعاً ولِهاً             و اخلعِ النعل إنّه الوادی «1»

 

و له:

و ثورین حاطا بهذا الورى             فثورُ الثریّا و ثور الثرى‏

و هم تحت هذا و من فوق ذا             حمیرٌ مسرَّجةٌ فی قرى‏

 

نظم بهذین البیتین ما فی شعر الحکیم عمر الخیّام «2» من قوله بالفارسیّة:

یک گاو در آسمان و نامش پروین             یک گاو دگر نهفته در زیر زمین‏

چشم خردت گشای چون أهل یقین             زیر و زبر دو گاو مشتى خر بین‏

 

و له ممّا کتب إلى والده سنة (989) و هو فی هراة:

یا ساکنی أرض الهراة أما کفى             هذا الفراقُ بلى و حقّ المصطفى‏

عودوا فربعُ صبری قد عفا             و الجفنُ من بعد التباعد ما عفا

خیالکم فی بالی             و القلبُ فی بلبالِ‏

إن أقبلت من نحوکمْ ریحُ الصبا             قلنا لها أهلًا و سهلًا مرحبا

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 364

و إلیکمُ قلبُ المتیّمِ قد صبا             و فراقُکمْ للروح منه قد سبا

و القلبُ لیس بخالی             من حبِّ ذات الخالِ‏

یا حبْذا ربعُ الحمى من مربعِ             فغزالُه شبَّ الغضا فی أضلعی‏

لم أنسه یومَ الفراقِ مودّعی             بمدامع تجری و قلبٍ موجعِ‏

و الصبُّ لیس بسالِ             عن ثغرِه السلسالِ‏

 

و ذکر الخفاجی فی ریحانة الألباء «1» من رباعیّاته قوله:

أغتصُّ بریقتی کحسی الحاسی             إذ أذکره و هو لعهدی ناسی‏

إن متُّ و جمرةُ الهوى فی کبدی             فالویلُ إذاً لساکنی الأرماسِ‏

 

و قوله:

کم بتّ من المسا إلى الإشراقِ             من فرقتِکم و مُطربی أشواقی‏

و الهمُّ منادمی و نُقلی سهری             و الدمعُ مُدامتی و جفنیَ الساقی‏

 

و قوله:

لا تبکِ معاشراً نأى أو ألفا             القوم مضوا و نحن نأتی خلفا

بالمهلةِ أو تعاقبٍ نتبعهم             کالعطف بثمَّ أو کعطفٍ بالفا

 

و قوله:

من أربعةٍ و عشرةٍ أمدادی             فی ستّ بقاعٍ سکنوا یا حادی‏

فی طیبة و الغری و سامرّاء             فی طوس و کربلا و فی بغدادِ

 

و قوله:

للشوق إلى طیبة جفنی باکی             لو صار مقامی فلک الأفلاکِ‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 365

أستنکف إن مشیتُ فی روضتِها             فالمشی على أجنحة الأملاکِ‏

 

و قوله:

هذا النبأُ العظیمُ ما فیه کلامْ             هذا لملائکِ السمواتِ إمامْ‏

من یمّم بابَه یَنَلْ مطلبه             من طافَ به فهو على النارِ حرامْ‏

 و قوله:

هذا حرمٌ بفضلِهِ العقلُ أقرْ             فیه لملائکِ السمواتِ مقرْ

کلّ منهم یقول یا زائر             أبشر فلقد نجوت من نار سقرْ

 

و قوله:

یا ریحُ إذا أتیتَ دارَ الأحبابْ             قبِّل عنّی ترابَ تلک الأعتابْ‏

إن هم سألوا عن البهائیِّ فقلْ             قد ذاب من الشوقِ إلیکم قد ذابْ‏

 

و قوله:

یا ریح أقصّ قصة الشوق إلیکْ             إن جئت إلى طوس «1» فباللَّه علیکْ‏

قبّل عنّی ضریحَ مولای و قلْ             قد مات بهائیک من الشوق إلیکْ‏

 

و قوله:

أهوى رشأً عرّضنی للبلوى             ما عنه لقلبی المعنّى سلوى‏

کم جئتُ لأشتکی فمذ أبصرنی             من لذّةِ قربهِ نسیت الشکوى‏

 

و قوله:

یا غائب عن عینیّ لا عن بالی             القربُ إلیک منتهى آمالی‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 366

أیّام نواک لا تسل کیف مضتْ             و اللَّهِ مضتْ بأسوأ الأحوالِ‏

 

فی السلافة «1» هکذا:

یا بدرَ دجىً خیاله فی بالی             مذ فارقنی و زاد فی بلبالی‏

أیّامُ نواک لا تسل کیف مضت             و اللَّهِ مضت بأسوأ الأحوال‏

 

و ذکر له السید فی السلافة «2» قوله:

یا بدرَ دجىً بوصِلِه أحیانی             إذ زارَ و کم بهجرِه أفنانی‏

باللَّه علیک عجّلنْ سفکَ دمی             لا طاقةٌ لی بلیلةِ الهجرانِ‏

 

و قوله:

لمّا نظر الجسم نحیفاً نهکا             من فرقته رقَّ لضعفی و بکى‏

و ارتاح و قال لی أما قلت لکا             ما یمکنک الفراق ما یمکنکا

 و قوله:

یا بدرَ دجىً فراقُهُ الجسمَ أذابْ             قد ودّعنی فغابَ صبری إذ غابْ‏

باللَّهِ علیکَ أیَّ شی‏ء قالت             عیناکَ لقلبی المعنّى فأجابْ‏

 

و ذکر له السید العطّار قدس سره فی الرائق قوله یمدح به النبیّ الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم:

إلیک جمیعُ الکائناتِ تشیرُ             بأنَّک هادٍ منذرٌ و بشیرُ

و أنّک من نور الإله مکوَّنٌ             على کلِّ نورٍ من جلِالکَ نورُ

و روحُک روحُ القدسِ فیها منزّلٌ             و قلبُکَ فی قلبِ الوجودِ ضمیرُ

و شخصُکَ قطبُ الکائنات فسرّها             على سرّه فی العالمین تدیرُ

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 367

نزلتَ من اللَّهِ العزیزِ بمنزلٍ             یسیر إلیه الطرفُ و هو حسیرُ

 

و ذکر له السید المدنی فی السلافة «1» قوله:

خلّیانی و لوعتی و غرامی             یا خلیلیَّ و اذهبا بسلامِ‏

قد دعانی الهوى فلبّاه لُبِّی             فدعانی و لا تطیلا ملامی‏

إنَّ من ذاق نشوةَ الحبِّ یوماً             لا یبالی بکثرةِ اللوّامِ‏

خامرت خمرةُ المحبّةِ عقلی             و جرتْ فی مفاصلی و عظامی‏

فعلى الحلمِ و الوقارِ صلاةٌ             و على العقل ألفُ ألفِ سلامِ‏

هل سبیلٌ إلى وقوفٍ بوادی ال             جزع یا صاحبیَّ أو إلمامِ‏

أیّها السائرُ الملحُّ إذا ما             جئتَ نجداً فعُجْ بوادی الخزامِ‏

و تجاوز عن ذی المجازِ و عرِّجْ             عادلًا عن یمین ذاک المقامِ‏

و إذا ما بلغتَ حزوى فبلّغْ             جیرةَ الحیِّ یا أُخیَّ سلامی‏

و أنشدنْ قلبی المعنّى لدیهم             فلقد ضاعَ بین تلک الخیامِ‏

و إذا ما رقّوا لحالی فسلْهم             أن یمنّوا و لو بطیفِ منامِ‏

یا نزولًا بذی الأراکِ إلى کم             تنقضی فی فراقِکمْ أعوامی‏

ما سرتْ نسمةٌ و لا ناحَ فی الدو             ح حمامٌ إلّا و حان حِمامی‏

أین أیّامُنا بشرقیِّ نجدٍ             یا رعاها الإلهُ من أیّامِ‏

حیث غصنُ الشبابِ غضٌّ و روض ال             یش قد طرّزَتْه أیدی الغمامِ‏

و زمانی مساعدٌ و أیادی الله            – و نحو المنى تجرُّ زمامی‏

أیّها المرتقی ذرى المجدِ فرداً             و المرجّى للفادحاتِ العظامِ‏

یا حلیفَ الندى الذی جمعت فی             ه مزایا تفرّقت فی الأنامِ‏

نلتَ فی ذروةٍ الفخارِ محلّا             عسِرَ المرتقى عزیزَ المرامِ‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 368

نسبٌ طاهرٌ و مجدٌ أثیلٌ             و فخارٌ عالٍ و فضلٌ سامِ‏

قد قرنّا مقالَکم بمقالٍ             و شفعنا کلامَکم بکلامِ‏

و نظمنا الحصى مع الدرِّ فی سم             ط و قلنا العبیرُ مثلُ الرغامِ‏

لم أکن مقدماً على ذا و لکن             کان طوعاً لأمرِکم إقدامی‏

عمرک اللَّهُ یا ندیمیَ انشدْ             جارتی کیف تحسنین ملامی‏

 

و له و قد رأى النبیَّ صلى الله علیه و آله و سلم فی منامه قوله:

و لیلةٍ کان بها طالعی             فی ذروة السعدِ و أوجِ الکمالْ‏

قصّر طیبُ الوصلِ من عمرِها             فلم تکن إلّا کحلِّ العقالْ‏

و اتّصل الفجرُ بها بالعشا             و هکذا عمرُ لیالی الوصالْ‏

إذ أخذت عینیَ فی نومِها             و انتبه الطالعُ بعد الوبالْ‏

فزرتُه فی اللیل مستعطفاً             أفدیه بالنفسِ و أهلی و مالْ‏

و أشتکی ما أنا فیه البلى             و ما ألاقی الیومَ من سوء حالْ‏

فأظهر العطفَ على عبدِهِ             بمنطقٍ یُزری بنظم اللآلْ‏

فیا لها من لیلةٍ نلتُ فی             ظلامِها ما لم یکن فی خیالْ‏

أمست خفیفاتٍ مطایا الرجا             بها و أضحت بالعطایا ثقالْ‏

سُقِیتُ فی ظلمائِها خمرةً             صافیةً صِرفاً طهوراً حلالْ‏

و ابتهجَ القلبُ بأهلِ الحمى             و قرّتِ العینُ بذاک الجمالْ‏

و نلتُ ما نلتُ على أنَّنی             ما کنت أستوجبُ ذاک النوالْ‏

 

و لشیخنا البهائی فی مدح الکاظمیّة مشهد الإمامین الکاظم و حفیده الجواد علیهما السلام قوله:

أیا قاصد الزوراء عرِّج             على الغربیِّ من تلک المغانی‏

و نعلیک اخلعنْ و اسجد خضوعاً             إذا لاحت لدیکَ القبّتانِ‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 369

فتحتَهما لعمرُک نار موسى             و نورُ محمد متقارنانِ‏

 

و من شعره رائیّته المشهورة فی الإمام المنتظر صلوات اللَّه علیه تناهز (49) بیتاً، شرحها العلّامة المرحوم الشیخ جعفر النقدی بکتابه الموسوم بمنن الرحمن «1» فی مجلّدین طبع فی النجف الأشرف سنة (1344) و مستهلّ القصیدة:

سرى البرقُ من نجدٍ فهیّجَ تذکاری             و أجّجَ فی أحشائِنا لاهبَ النارِ

 

هذه القصیدة المهدویّة جاراها جمعٌ من الأعلام الشعراء منهم: العلّامة الأمیر السید علی بن خلف المشعشعی الحویزی بقصیدة مهدویّة مطلعها:

هی الدار ما بین العذیبِ و ذی قارِ             عنت غیرَ سحمٍ ماثلات و أحجارِ

 

و منهم: العلّامة الشیخ جعفر بن محمد الخطی معاصر شیخنا المترجم له، اجتمع معه فی اصفهان فأنشده الشیخ رائیّته و طلب منه معارضتها و أجّل مدّة، فاستأجل ثلاثاً ثم لم یقبل لنفسه إلّا فی المجلس فارتجل قصیدة أوّلها:

هی الدار تستسقیک مدمعَک الجاری             فسقیاً فخیرُ الدمع ما کان للدارِ

 

و هی مذکورةٌ بتمامها فی الجزء الثانی من الرائق للعلّامة السید أحمد العطّار و ذکرها الشیخ جعفر النقدی فی منن الرحمن (1/41).

و منهم: الشاعر الفاضل علیّ بن زیدان العاملی المتوفّى (1260) بمعرکة و له عقب هنالک، جارى قصیدة شیخنا البهائی بقصیدة أوّلها:

حنانیک هل فی وقفةٍ أیّها الساری             على الدارِ فی حکمِ الصبابةِ من عارِ

 

لفت نظر:

قد یعزى فی غیر واحد من معاجم الأدب «2» إلى شیخنا البهائی:

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏11، ص: 370

لا یغرّنک من المر             ء قمیصٌ رقّعه‏

أو إزارٌ فوق کعب ال             ساق منه رفعه‏

أو جبینٌ لاح فیه             أثرٌ قد قلعه‏

و لدى «1» الدرهم فانظر             غیّه أو ورعه‏

 هذا العزو لا یتمّ و إنَّما الأبیات لبعض الشعراء المتقدّمین ذکرها الغزالی المتوفّى قبل ولادة شیخنا البهائی بأربعمائة و سبع و أربعین سنة فی إحیاء العلوم «2» (2/73).

و ذکر السید فی السلافة «3» لشیخنا البهائی:

بالذی ألهم تعذی             بی ثنایاک العذابا

ما الذی قالته عینا             ک لقلبی فأجابا

 

و هما من أبیات للصوری السابق ذکره، و قد نسبهما البهائیّ نفسه إلى الصنوبری، راجع ما أسلفناه فی (4/229).