اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۱۱ خرداد ۱۴۰۲

کسانی که بر قصیده عینیه سید حمیری، شرح نوشته‌اند

متن فارسی

این قصیده عینیه را، گروهى از اعلام طایفه شرح کرده‌اند که از آن جمله‌اند:
1- شیخ «حسین بن جمال الدین خوانسارى» درگذشته بسال 1099 ه.
2- میرزا «على خان گلپایگانى» شاگرد علّامه مجلسى.
3- مولا «محمّد قاسم هزار جریبى» که پس از سال 1112 درگذشته، و کتابى در شرح قصیده تصنیف کرده است به نام «التحفة الاحدیة». این شرح در نجف اشرف یافت می‌شود.
4- «بهاء الدین محمّد پسر تاج الدین حسن اصفهانى» مشهور به فاضل هندى، زاده 1062، و در گذشته 1135 ه.
5- حاج مولا «محمّد حسین قزوینى» در گذشته در قرن 12.
6- حاج مولا «صالح بن محمّد برغانى».
7- حاج میرزا «محمد رضا قراچه داغى تبریزى» که در سنه 1289 ه از شرح قصیده فراغ یافته و این شرح در سنه 1301 ه در تبریز به چاپ رسیده است.
8- «سید محمّد عباس پسر سید على اکبر موسوى»، در گذشته به سال 1306 ه که یکى از شعراء غدیر در قرن چهاردهم است، و شعر و شرح حالش در احوال شعراء قرن چهاردهم خواهد آمد.
9- «حاج مولى حسن پسر حاج محمّد ابراهیم» پسر «حاج محتشم اردکانى»، درگذشته 1315 ه.
10- شیخ «بخشعلى یزدى حائرى» درگذشته به سال 1320 ه.
11- «میرزا فضعلى» پسر «مولى عبد الکریم اروانى» تبریزى درگذشته به سال 1330 ه و اندى، مؤلف «حدائق العارفین».
12- «شیخ على بن على رضا خوئى» درگذشته به سال 1350 ه.
13- «سید انور حسین هندى» درگذشته به سال 1350 ه.
14- «سید علی اکبر» پسر «سید رضى رضوى قمى» زاده سنه 1317 ه.
15- «حاج مولا على تبریزى» مولف «وقایع الایام» که به چاپ رسیده است «1»

و گروهى از علماء و ادباء، این قصیده را تخمیس کرده‌اند که از آن جمله‌اند:
شیخ ما، حرّ عاملى، صاحب کتاب «وسائل الشیعه». و حفید او، شیخ عبد الغنى عاملى، مقیم بصره و متوفى در آن و مطلع تخمیس او این است.

جوابه کاس الاسى اجرع           صرفا و اجفانى حیا تدمع‏
فاسمع حدیثا بالاسى مسمع             لام عمر و باللوى مربع‏

و از این دسته است، «شیخ حسن بن مجلى الخطّى» و اوّل تخمیسش چنین است:
لا تنکروا ان جیرتى ازمعوا               هجرا و حبل الوصل قد قطعوا
کم دمنة حاویة تجزع لام عمرو …
کانت باهل الودانسیة                  تزهو بزهر الروض موشیة
فاصبحت بالرغم منسیة تروع عنها …

و از این گروه است «سید ما سید على نقى نقوى هندى» که شعر و شرح حال او در قرن چهاردهم خواهد آمد و سر آغاز تخمیسش چنین است:
اتنطوى فوق الاسى الاضلع                صبرا و ترقى منى الا دمع‏
و ذاک حیث الظعن قد ازمعوا لام عمرو …
قد ذاکرته السحب و سمیة                   و لاعبته الریح شرقیة
لا رسم اصبحن منسیة تروع عنها …

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 323

متن عربی

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 323

شروح القصیدة:

شرح هذه العینیّة جمعٌ من أعلام الطائفة منهم:

1- الشیخ حسین بن جمال الدین الخوانساری: المتوفّى (1099).

2- میرزا علی خان الگلپایگانی تلمیذ العلّامة المجلسی.

3- المولى محمد قاسم الهزارجریبی: المتوفّى بعد سنة (1112) و قد صنّف فیها کتابه التحفة الأحمدیّة، و یوجد هذا الشرح فی النجف الأشرف.

4- بهاء الدین محمد بن تاج الدین الحسن الأصبهانی، الشهیر بالفاضل الهندی المولود (1062) و المتوفّى (1135).

5- الحاج المولى محمد حسین القزوینی: المتوفّى فی القرن الثانی عشر.

6- الحاج المولى صالح بن محمد البرغانی.

7- الحاج میرزا محمد رضا القراجة داغی التبریزی، فرغ منه سنة (1289) و طبع فی تبریز سنة (1301).

8- السیِّد محمد عبّاس ابن السیّد علی أکبر الموسوی: المتوفّى (1306)، أحد شعراء الغدیر فی القرن الرابع عشر، یأتی هناک شعره و ترجمته.

9- الحاج المولى حسن ابن الحاج محمد إبراهیم ابن الحاج محتشم الأَرْدَکانی: المتوفّى (1315).

10- الشیخ بخش علی الیزدی الحائریّ: المتوفى (1320).

11- میرزا فضل علیّ ابن المولى عبد الکریم الإیروانی التبریزی: المتوفّى سنة نیّف و (1330) مؤلِّف حدائق العارفین «1».

12- الشیخ علیّ بن علی رضا الخوئی: المتوفّى (1350).

13- السیِّد أنور حسین الهندی: المتوفّى (1350).

14- السیّد علی أکبر ابن السیِّد رضیّ الرضوی القمّی: المولود سنة (1317).

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 324

15- الحاج المولى علیّ التبریزی مؤلِّف وقائع الأیّام المطبوع «1».

و خمّسها جمعٌ من العلماء و الأدباء منهم: شیخنا الحُرّ العاملی صاحب الوسائل و حفیده الشیخ عبد الغنی العاملی نزیل البصرة و المتوفّى بها، و مطلع تخمیسه:

جوىً به کأس الأسى أَجرَعُ             صِرْفاً و أجفانی حَیَاً «2» تَدْمَعُ‏

فاسمع حدیثاً بالأسى مسمعُ             لأُمِّ عمروٍ باللّوى مربعُ‏

 

و منهم: الشیخ حسن بن مُجلّی الخطّی، و أوّل تخمیسه:

لا تنکروا إنْ جِیرَتی أزمعوا             هَجْراً و حبلَ الوصل قد قطّعوا

کم دِمنةٍ خاویةٍ تجزعُ             لأُمِّ عمروٍ باللّوى مربعُ‏

کانت بأهلِ الوُدّ إنسیّةً             تزهو بزَهرِ الروض موشیّةً

فأصبحت بالرغم منسیّةً             تروع عنها الطیر وحشیّةً

 

و منهم: سیِّدنا السیِّد علیّ النقی النقوی الهندی، الآتی شعره و ترجمته فی القرن الرابع عشر، و مستهلُّ تخمیسه:

أ تنطوی فوق الأسى الأضلعُ             صبراً و ترقا منِّیَ الأدمعُ؟

و ذاک حیث الظعن قد أزمعوا             لأُمِّ عمروٍ باللّوى مربعُ‏

قد ذاکرَتهُ السُحْبُ وسْمیّةً             و لاعبَتْهُ الریحُ شرقیّةً

لأَرْسُمٍ أصبحنَ منسیّةً             تروع عنها الطیر وحشیّة