غدیریه ابو العلاء معرى (449- 363)

ادنیاى اذهبى و سواى أمّى فقد ألممت. لیتک لم تلمّی‌

– اى روزگار غدار، راه خود گیر و در کمین دگران باش، مصیبتى ببار آوردى و کاش نیاوردى.
– زمانه را نه آن منزلت است که فرزانگان بستایش برخیزند و یا زبان بملامت گشایند.
– چنین پندارم که شب دیجور، به صحراى هلاک بانگ جدائى و فراق برکشید.
– اگر «بکر» جنایتى آرد، «عمرو» هم از پا ننشیند، آخر نه هر دو از یک پدر و مادر زاده‌اند.
– در پهنه گیتى از هر جاندارى بر حذر باش، که شاخدار و بی‌شاخش حمله خواهد کرد.
– هر موجودى بالطبع می‌گزد، منتها همگان را نیش زهراگین نباشد.
– شیر و پلنگ را چه گناه است، اگر شکار خود را بخاک و خون می‌کشد؟
– با خوى درندگى پا بجهان نهاد، چونان که شنهاى رونده در بیابان روانند.
– پرتوى هست اما چشم نابینا احساس نکند، و سخنى حق که در گوش کران جا نکند.
– بجانت سوگند که نه در عید فطر شادمانم و نه در روز قربان و نه در عید غدیر.
– فراوان بینم سرگشته‌اى راه تشیع پوید، از این رو که بلاد قم منزل و مأواى اوست.

پیرامون شعر:
این ابیات گزیده‌اى است از قصیده ابو العلاء معرى که در «لزوم ما لا یلزم» ج 2/318 آورده، شارح مصرى این کتاب گوید: غدیر خم، مکانى است بین مدینه و مکه سمت راست جاده در سه میلى جحفه، ابو العلاء به این شطر بیت (و لا اضحى و لا بغدیر خم) به مذهب تشیع اشاره می‌کند، در این غدیر خم بود که رسول خدا در بازگشت از حجة الوداع، به على فرمود «هر که را من مولا و سرورم، على مولا و سرور اوست، بار خدایا دوستدارش را دوست بدار و دشمنش را دشمن باش» شیعه به زیارت آن مکان روند و از این راه شاعر آنان گفته است:

و یوما بالغدیر غدیر خم ابان له الولایة لو اطیعا«1»
– روز برپائى جهاز شتران، همان روز غدیر خم که رسول خدا سرورى او را بر ملا ساخت، اگر راه اطاعت می‌گرفتند.

شایسته آن بود که در جزء اول کتاب، مبحث عید غدیر، این ابیات را درج می‌کردیم و در طبقات راویان حدیث غدیر، سخن این شارح مصرى را یاد می‌نمودیم، اینک که به این اشعار و شرح آن دست یافتیم، در اینجا استدراک نمودیم.

شاعر:
کسانی که به شرح حال ابو العلاء معرى پرداخته‌اند، بسیارند، تا آنجا که زندگى و رفعت مقام او بر کسى پوشیده نیست و دیوان شعرش بهترین گواه نبوغ و عظمت اوست. صاحب کمال الدین عمر بن احمد بن عدیم حلى در گذشته 660 هجرى بتفصیل و نیکوترین وجهى بشرح حال او پرداخته، و نام تألیف خود را «انصاف و تحرى در رفع ظلم و تجرى از ابى العلاء معرى» نهاده، خلاصه این کتاب در جزء چهارم تاریخ حلب ج 4 ص 77 تا 180 به چاپ رسیده، و فهرست آن بدین قرار است:

نسب، شرح حال خاندان و فامیل او ص 80- 101
تولد، تربیت، ضایعه کورى ص 101- 104
اشتغالات علمى، مشایخ و اساتید ص 104- 106
راویان، شاگردان، دبیران و نویسندگان ص 106- 113
تألیفات، منشآت، در حدود 65 رساله ص 113- 125
سفر بغداد، و بازگشت به معرة ص 125- 132
تیزهوشى و تیزفهمى ص 132- 144
منزلت او در پیشگاه ملوک و خلفا و امیران ص 144- 151
جود و فتوت با تنگدستى ص 151- 153
عفت و مناعت ص 153- 154
یک فصل از کتاب «فصول و غایات» ص 154- 158
ابو العلاء در پیشگاه سلاطین ص 158- 163
سخن آنان که عقیده او را فاسد دانند، و دلائل آنان ص 163- 166
سخن آنان که عقیده او را درست دانند ص 166
وفات او، و مراثى شعرا در سوک او ص 166- 169
آخرین سخن در حسن عقیده او، و شواهد آن ص 169- 180

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏4، ص: 403