اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۳ آذر ۱۴۰۳

تحریف در حدیث رؤیا

متن فارسی

ابن ابی حاتم از زبان یعلی بن مرة آورده است که رسول (ص) گفت «بنی امیه را دیدم بر منبرهای زمین، و زود است که بر شما سلطنت نمایند و بیابید که ایشانصاحبان بدی ها هستند» و از همین روی بود که رسول اندوهگین شد تا خدا این آیت فرستاد رؤیائی که به تو نشان دادیم و نیز شجره ی ملعونه در قرآن را تنها آزمایشی قرار دادیم برای مردم، ما بیمشان می دهیم اما جز طغیان سخت نمی افزایدشان سوره ی اسراء آیه ی 60.
و ابن مردویه آورده است که حسین بن علی گفت: یک روز رسول (ص) اندوهگین بود، گفتندش ای رسول تو را چه می شود گفت: در خواب به من چنان نمودند که گویا بنی امیه این منبر مرا دست به دست می گردانند گفتند ای رسول اندوه مخور که این دنیائی است که به ایشان می رسد پس خدا این آیت فرستاد:
رویائی که به تو … تا پایان آیه.
و ابن ابی حاتم و ابن مردویه و بیهقی و ابن عساکر آورده اند که سعید بن مسیب گفت رسول در خواب امویان را بر منبرها دید و این او را بد آمد پس خدا به او وحی فرستاد: این تنها دنیائی است که به ایشان داده شده پس دیده ی او روشن شد و همین است که خدا می گوید: رؤیائی را که به تو … تا پایان آیه.
و طبری و قرطبی و دیگران از طریق سهل بن سعد آورده اند که رسول (ص) در خواب بنی امیه را دید مانند بوزینه ها بر منبر او بر می جهند پس او را ناخوش آمد و دیگر خنده بر لب او آشکار نشد تا در گذشت و خدا این آیه فرستاد:رؤیائی را که به تو … تا پایان آیه.
و قرطبی و نیشابوری آورده اند که ابن عباس گفت: مقصود از شجره ی ملعونه در قرآن، امویان اند.

ابن ابی حاتم از زبان پسر عمرو «1» آورده است که پیامبر (ص) گفت در خواب فرزندان حکم را دیدم که مانند بوزینگان از منبرها بالا می رفتند پس خدا این آیه فرستاد: رؤیائی را که به تو نشان دادیم و نیز شجره ی ملعونه- یعنی حکم و فرزندان او- را تنها آزمایشی گردانیدیم برای مردم.
و در یک عبارت: پیامبر (ص) در خواب دید که فرزندان حکم اموی منبر او را چنان دست به دست می گردانند که کودکان توپ را، پس او را بد آمد.
و به گزارشی از حاکم و بیهقی در الدلائل- و ابن عساکر و ابو یعلی از طریق بو هریره، پیامبر گفت: «در خواب به من چنان نمودند که گویا فرزندان حکم مانند بوزینگان بر منبر من بر می جهند» و از آن پس، دیگر پیامبر را خندان ندیدند تا در گذشت
مدارک گزارش های ما: تفسیر طبری 15/77، تاریخ طبری 11/356، مستدرک حاکم 4/48، تاریخ خطیب 8/28 و 9/44، تفسیر نیشابوری در کنار تفسیر طبری 15/55، تفسیر قرطبی 10/283، 286 النزاع و التخاصم از مقریزی ص 52، اسد الغابة 3/14- از طریق ترمذی- تطهیر الجنان از ابن حجر در کنار صواعق ص 148- که می نویسد: میانجیان این گزارش از رجال صحیح اند مگر یکی شان که موثق است- الخصایص الکبری 2/118،
الدر المنثور 4/191، کنز العمال 6/90، تفسیر خازن 3/177، تفسیر شوکانی 3/230 و 231، تفسیر آلوسی 15/107. آلوسی می نویسد:در این آیه «وَ ما جَعَلْنَا… إِلَّا فِتْنَةً»
مقصود از جعل فتنه آن است که آن را برای ایشان وسیله ی آزمایش و ابتلا گردانیده و ابن مسیب نیز آیه را به همین گونه تفسیر کرده- و این امر را به نسبت با آن تعداد از خلفایشان باید در نظر گرفت که کردند آن چه کردند و از راه سنت های حق بگردیدند و دادگری ننمودند و سپس نیز باید آن را- گذشته از خلفایشان- نسبت به کارگزاران تبهکارشان در نظر گرفت یا نسبت به دستیارانشان در هر لباس. و شاید هم مقصود آیه این باشد که: «ما خلافت ایشان و خود ایشان را قرار ندادیم مگر وسیله ای برای فتنه و آزمایش.» که در این فراز مذمت بسیاری از ایشان شده و ضمیر «نخوفهم» را که بر این نهاده از آن بوده که او فرزندان یا شجره ای داشته- به اعتبار آن که مقصود از آن، امویان اند- و لعنت بر ایشان به خاطر کارهائی بود که از ایشان سرزد از ریختن خون های بیگناهان و تعرض ناروا به نوامیس و دست درازی ناسزا به اموال و جلوگیری مردم از رسیدن به حقوق خویش، و دگرگون کردن احکام و حکم دادن بر خلاف آن چه خدا نازل کرده و دیگر زشت کاری های سهمناک و رسوائی های سترک که تا شب و روز بپاید از یادها نمی رود و لعنت بر ایشان کهدر قرآن آمده یا به صورت خاص است چنان که شیعه می پندارند یا به وجه عام- چنان که ما می گوئیم- زیرا خدا می گوید: «به راستی کسانی که خدا و رسول او را بیازارند خدا در دنیا و آخرت، ایشان را لعنت کرده است و هم می گوید: توانید بود که اگر روی بگردانید در زمین تباهی کنید و روابط خویشاوندی تان را ببرید همان کسان اند که خدا لعنتشان کرده و کرشان کرده و دیدگانشان را کور کرده است» و نیز آیات دیگر که اشتمال حکم آن بر ایشان را می توان سزاوارتر دانست تا دیگران. تا آخر سخن او که باید به کتابش بنگرید.

متن عربی

و أخرج ابن أبی حاتم عن یعلی بن مُرّة قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: «رأیت بنی أُمیّة علی منابر الأرض و سیملکونکم فتجدونهم أرباب سوء»، و اهتمّ رسول اللَّه لذلک، فأنزل اللَّه: (وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَما یَزِیدُهُمْ إِلَّا طُغْیاناً کَبِیراً) «4».

و أخرج ابن مردویه عن الحسین بن علی: «إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم أصبح و هو مهموم فقیل: ما لَک یا رسول اللَّه؟ فقال: إنّی أُریت فی المنام کأنّ بنی أُمیّة یتعاورون منبری هذا، فقیل: یا رسول اللَّه لا تهتم فإنّها دنیا تنالهم، فأنزل اللَّه (وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی ) الآیة.

                        الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 8، ص: 351

و أخرج ابن أبی حاتم، و ابن مردویه، و البیهقی «1» و ابن عساکر «2»، عن سعید ابن المسیّب قال: رأی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم بنی أُمیّة علی المنابر فساءه ذلک، فأوحی اللَّه تعالی إلیه: إنّما هی دنیا أُعطوها. فقرّت عینه و ذلک قوله تعالی (وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ ). الآیة.

و أخرج الطبری و القرطبی و غیرهما من طریق سهل بن سعد قال: رأی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم بنی أُمیّة ینزون علی منبره نزو القردة فساءه ذلک، فما استجمع ضاحکاً حتی مات، و أنزل اللَّه تعالی (وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ ) الآیة.

و روی القرطبی و النیسابوری عن ابن عبّاس: أنّ الشجرة الملعونة بنو أُمیّة.

و أخرج ابن أبی حاتم عن ابن عمرو «3» أنّ النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم قال: «رأیت ولد الحکم بن أبی العاص علی المنابر کأنّهم القردة» فأنزل اللَّه: (وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ) یعنی الحکم و ولده.

و فی لفظ: إنّ النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم رأی فی المنام أنّ ولد الحکم بن أُمیّة یتداولون منبره کما یتداول الصبیان الکرة فساءه ذلک «4».

و فی لفظ للحاکم و البیهقی فی الدلائل «5» و ابن عساکر «6» و أبی یعلی من طریق أبی هریرة: «إنّی أریت فی منامی کأنّ بنی الحکم بن العاص ینزون علی منبری کما تنزو القردة» فما رؤی النبیُّ مستجمعاً ضاحکاً حتی توفّی.

                        الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 8، ص: 352

مصادر ما رویناه «1»:

تفسیر الطبری (15/77)، تاریخ الطبری (11/356)، مستدرک الحاکم (4/48)، تاریخ الخطیب (8/28 و 9/44)، تفسیر النیسابوری هامش الطبری (15/55)، تفسیر القرطبی (10/283، 286)، النزاع و التخاصم للمقریزی (ص 52)، أُسد الغابة (3/14) من طریق الترمذی، تطهیر الجنان لابن حجر هامش الصواعق (ص 148) فقال: رجاله رجال الصحیح إلّا واحداً فثقة، و الخصائص الکبری (2/118)، الدرّ المنثور (4/191)، کنز العمال (6/90)، تفسیر الخازن (3/177)، تفسیر الشوکانی (3/230، 231)، تفسیر الآلوسی (15/107) فقال الآلوسی:

و معنی جعل ذلک فتنة للناس جعله بلاءً لهم و مختبراً، و بذلک فسّره ابن المسیّب، و کان هذا بالنسبة إلی خلفائهم الذین فعلوا ما فعلوا، و عدلوا عن سنن الحقّ و ما عدلوا و ما بعده بالنسبة إلی ما عدا خلفاءهم منهم ممّن کان عندهم عاملًا و للخبائث عاملًا، أو ممّن کان أعوانهم کیف ما کان، و یحتمل أن یکون المراد: ما جعلنا خلافتهم و ما جعلنا أنفسهم إلّا فتنة، و فیه من المبالغة فی ذمّهم ما فیه، و جعل ضمیر نخوّفهم علی هذا لِما کان له أولًا أو للشجرة باعتبار أنّ المراد بها بنو أُمیّة، و لعنهم لِما صدر منهم من استباحة الدماء المعصومة، و الفروج المحصنة، و أخذ الأموال من غیر حلّها، و منع الحقوق عن أهلها، و تبدیل الأحکام، و الحکم بغیر ما أنزل اللَّه تبارک و تعالی

                        الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 8، ص: 353

علی نبیّه علیه الصلاة و السلام، إلی غیر ذلک من القبائح العظام و المخازی الجسام التی لا تکاد تُنسی ما دامت اللیالی و الأیّام، و جاء لعنهم فی القرآن إمّا علی الخصوص کما زعمته الشیعة، أو علی العموم کما نقول، فقد قال سبحانه و تعالی: (إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ

) «1». و قال عزّ و جلّ: (فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ* أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ

) «2». إلی آیات أُخَر، و دخولهم فی عموم ذلک یکاد یکون دخولًا أوّلیّا… إلی آخر کلامه. راجع.