حدیث پیامبر(ص) درباره اعلم بودن علی(ع)

متن فارسی

جمله: «و اعلم فهر بالکتاب و بالسنن».
اشاره به روایاتی است که درباره علم علی (ع) به کتاب و سنت وارد شده است.
حفاظ از پیامبر خدا (ص) در حدیثی که خطاب به فاطمه است نقل کنند که:
زوّجتک خیر أهلی أعلمهم علما و أفضلهم حلما و أوّلهم اسلاما.
(من تو را به بهترین وابستگان خود به همسری دادم او، اعلم ایشان است و در حلم و بردباری بر آنها برتری دارد و در اسلام بر همه پیشی گرفته است).
و در حدیث دیگر میفرماید:
اعلم امّتی من بعدی علیّ بن أبی طالب.
(عالمترین امت من علی (ع) است) و در حدیث سوم آمده که:
أعلم الناس باللّه و بالناس.
(علی از همه مردم به خدا و مردم داناتر است).
و در حدیثی دیگر فرمود: ای علی تو را هفت خصلت است، یک به یک شمرد و از جمله فرمود:
و اعلمهم بالقضیّة «1».
(تو داناترین مردم به قضا و داوری هستی).
محبّ الدین طبری حدیث را در ج 2 ص 193 (ریاض) و در ص 78 (ذخایر العقبی) نقل کند و ابن عبد البر ج 3 ص 40 (استیعاب) که در حاشیه کتاب (اصابه) چاپ شده از عائشه روایت کند که: علی داناترین مردم به سنت پیامبر است. و گنجی در ص 190 (کفایة) از ابی امامه، از پیغمبر (ص) آورده که:
اعلم امّتی بالسّنّة و القضاء بعدی علیّ بن ابی طالب.
(علی دانشمندترین امت من است به سنت و حدیث من و داناترین ایشان در
قضا و داوری است بعد از من).
خوارزمی در ص 49 (مناقب) خود، و شیخ الاسلام حمّویی در (فراید) باب 18 از سلمان، از پیامبر خدا (ص) روایت نموده اند که:
اعلم امّتی من بعدی علیّ بن ابیطالب.
(داناترین مردم بعد از من علی (ع) است).
حفّاظ و راویان معتبر حدیث از علی (ع) نقل کنند که فرمود: به خدا قسم آیه ای نازل نشد مگر اینکه دانستم در چه امری نازل شده، و برای چه کسی نازل گشته همانا خداوند به من دلی دانا، و زبانی گویا عطا فرموده است «1».
و باز از رسول اکرم (ص) روایت شده که: حکمت ده جزء است، نه جزء آن به علی (ع) داده شده و یک جزء دیگر بین بقیه مردم تقسیم شده است «2».
سید احمد زینی دحلان در ج 2 ص 337 (الفتوحات الاسلامیة) خود گوید:
خداوند به علی (ع) علم زیادی عنایت فرموده و (نیروی) کشف سرشاری:
ابو الطفیل گوید: علی (ع) را در حال خطبه خواندن دیدم که می گفت:
آنچه می خواهید از قرآن از من سؤال کنید «3» به خدا قسم آیه ای در قرآن نیست مگر اینکه میدانم در شب نازل شده یا در روز، در بیابان بوده یا در کوه، اگر بخواهم، 70 بار شتر، از تفسیر فاتحة الکتاب فراهم می آورم.
ابن عباس گوید که: سرچشمه علم رسول خدا (ص) از علم خداست و علم علی (رضی اللّه عنه) از علم پیامبر خدا (ص) است و من علم خود را از علم علی (رض) گرفته ام و علم من و علم اصحاب پیغمبر خدا (ص) در مقابل علم علی (رض) به مانند
قطره ای است از هفت دریا. و گفته شده که:
عبد اللّه بن عباس بقدری در فراق علی گریه کرد که چشمانش کور شد.
و باز ابن عباس نقل کند که: به علی نه دهم علم داده شده، به خدا قسم که در یک دهم دیگر هم با مردم شریک است.
معاویه مشکلات علمی خود را به علی می نوشت و جواب می خواست و پس از آنکه علی (ع) در گذشت، معاویه گفت:
با مرگ علی (ع) علم و دانش از کف رفت.
عمر بن الخطاب پیوسته به خدا پناه می برد از اینکه مشکله ای پیش آید و علی برای حلّش حاضر نباشد «1». از عطاء سؤال شد که: در اصحاب پیامبر خدا (ص) کسی داناتر از علی بود؟ گفت: نه. به خدا کسی را داناتر از او سراغ ندارم.
عبد اللّه بن مسعود روایت کند که، قرآن به هفت حرف نازل شده و هر یک از حروف را ظاهری است و باطنی؛ و علی (ع) علم ظاهر و باطن قرآن را دار است «2».
و ما نظیر این احادیثی که درباره علم علی نقل شد در کتب حدیث زیاد می بینیم که اگر آنها را جمع کنند کتاب ضخیمی را تشکیل می دهد.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 2، ص: 79

متن عربی

قوله: و أعلم فهرٍ بالکتاب و بالسنن. أراد به ما ورد فی علم علیّ أمیر المؤمنین بالکتاب و السنّة.

و أخرج الحفّاظ عن النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم فی حدیث فاطمة علیها السلام: «زوّجتکِ خیر أهلی، أعلمهم علماً، و أفضلهم حلماً، و أوّلهم إسلاماً».

و فی حدیث آخر: «أعلم أمّتی من بعدی علیُّ بن أبی طالب».

و فی ثالث: «أعلم الناس باللَّه و بالناس».

و فی حدیث: «یا علیّ لک سبع خصال»، و عدّ منها: «و أعلمهم بالقضیّة» «3».

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 2، ص: 80

و أخرج محبّ الدین الطبری فی ریاضه «1» (2/193) و الذخائر (ص 78)، و ابن عبد البرّ فی الاستیعاب «2»- هامش الإصابة- (3/40) عن عائشة: «أنّه أعلم الناس بالسنّة».

و فی کفایة الکنجی «3» (ص 190) عن أبی أمامة، عنه صلی الله علیه و آله و سلم: «أعلم أمّتی بالسنّة و القضاء بعدی علیّ بن أبی طالب».

و أخرج الخوارزمی فی المناقب «4» (ص 49)، و شیخ الإسلام الحمّوئی فی فرائده «5» فی الباب الثامن عشر بإسناده عن سلمان، عن النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: «أعلم أمّتی من بعدی علیّ بن أبی طالب».

و أخرج الحفّاظ عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنّه قال: «و اللَّه ما نزلت آیةٌ إلّا و قد علمتُ فیم نزلتْ و علی من نزلتْ، إنَّ ربّی وهبَ لی قلباً عقولًا و لساناً ناطقاً» «6».

و عن النبیّ صلی الله علیه و سلم: «قُسمت الحکمة عشرة أجزاء، فأُعطی علیٌّ تسعة أجزاء، و الناس جزءاً واحداً» «7».

و قال السیِّد أحمد زینی دحلان فی الفتوحات الإسلامیّة (2/337): کان علیٌّ رضی الله عنه أعطاه اللَّه علماً کثیراً و کشفاً غزیراً.

قال أبو الطفیل: شهدت علیّا یخطب و هو یقول: «سلونی «8» من کتاب اللَّه،

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 2، ص: 81

فو اللَّه ما من آیة إلّا و أنا أعلم أبِلَیْلٍ نزلتْ أم بنهار، أم فی سهلٍ أم فی جبلٍ، و لو شئتُ أوقرتُ سبعین بعیراً من تفسیر فاتحة الکتاب».

و قال ابن عبّاس رضی الله عنه: علم رسول اللَّه من علم اللَّه تبارک و تعالی، و علم علیّ رضی الله عنه من علم النبیّ صلی الله علیه و سلم و علمی من علم علیّ رضی الله عنه، و ما علمی و علم أصحاب محمد صلی الله علیه و سلم فی علم علیّ رضی الله عنه إلّا کقطرةٍ فی سبعة أبحر. و یقال: إنَّ عبد اللَّه بن عبّاس أکثر البکاء علی علیٍّ رضی الله عنه حتی ذهب بصره، و قال ابن عبّاس أیضاً: لقد أُعطی علیّ بن أبی طالب تسعة أعشار العلم، و ایمُ اللَّهِ لقد شارک الناسَ فی العشر العاشر. و کان معاویة رضی الله عنه یسأله و یکتب له فیما ینزل به، فلمّا توفّی علیٌّ رضی الله عنه قال معاویة: لقد ذهب الفقه و العلم بموت علیّ بن أبی طالب رضی الله عنه. و کان عمر بن الخطاب رضی الله عنه یتعوّذ من معضلة لیس فیها أبو الحسن «9». و سُئل عطاء: أ کان فی أصحاب محمد صلی الله علیه و سلم أحدٌ أعلم من علیّ؟ قال: لا و اللَّه ما أعلمه. انتهی.

و عن عبد اللَّه بن مسعود: إنَّ القرآن نزل علی سبعة أحرف، ما منها حرفٌ إلّا و له ظهرٌ و بطنٌ، و إنَّ علیاً عنده علم الظاهر و الباطن «10».

و هناک نظیر هذه الأحادیث و الکلمات حول علم أمیر المؤمنین بالکتاب و السنّة کثیر جدّا، لو جمعته ید التألیف لجاء کتاباً ضخماً.

اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)

۲۶ دی ۱۴۰۳