علی(ع) چند ساله بود که به پیامبر(ص) ایمان آورد؟

متن فارسی

شاید برای کسی که در کلمات امیر المؤمنین (از صفحه 221 تا 224) دقت کند، اختلافی در سالهای عبادت و نماز گزاردن آنحضرت (ع) با رسول خدا (ص) بین سه، پنج، هفت و نه سال، مشاهده کند و از اینرو در این باره گوئیم:
اما تعبیر سه سال شاید مراد مدت زمان سه سال بین اول بعثت تا اظهار دعوت باشد «2» که پیغمبر در آغاز نبوت مدت سه سال در مکه پنهانی بسر می برد و در سال چهارم دعوتش آشکار شد.
اما تعبیر پنج سال شاید مقصود از آن، دو سال «3» فترت نزول وحی از تاریخ روز اول وحی، که اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ …
نازل شد تا هنگام نزول یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ
، و سه سال آغاز بعثت بعد از فترت تا نزول آیه فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ
و آیه وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ
سالهای دعوت پنهانی که در آن سالها کسی با پیغمبر (ص) جز خدیجه و علی (ع) نبود و گمانم همین دوره مراد کسی است که گفته: پیامبر خدا (ص) پنج سال، کارش را مخفیانه انجام داد چنانکه در «الامتاع» صفحه 44 آمده است.
و اما تعبیر هفت سال، گذشته از اینکه این روایت طرقش زیاد و سلسله سندش صحیح است به روایت نبوی مذکور در صفحه 220 و حدیث ابی رافع نامبرده در صفحه 227 تأیید شده است، یعنی مجموع سالهای دعوت پیامبر (ص) از اول بعثت تا هنگام وجوب نمازهای واجب.
زیرا به اتفاق مسلمین نماز در شب معراج واجب شد و معراج چنانکه محمد بن شهاب زهری گفته است، سه سال قبل از هجرت اتفاق افتاد پیامبر (ص) ده سال در مکه بود و امیر المؤمنین (ع) از تاریخ تشریع نماز تا سال دهم که هفت سال می شود، عبادت خدا را می کرد و با پیامبر (ص) نماز می گذاشت و لذا هر دو با هم مدتی به شعب، و مدتی در غار حرا، به عبادت می پرداختند و کار بر این منوال می گذشت «1» تا خداوند این آیه را فرستاد: فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ
«2» و نیز این آیه نازل شد:
وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ
«3» که نزول این دو آیه، سه سال بعد از مبعث بود.
امیر المؤمنین (ع) در اجتماع بنی هاشم که در اجرای دو آیه فوق تشکیل شده بود. تظاهر به قبول دعوت کرد و در آن روز هیچ کس جز او پیامبر (ص) را پاسخ نداد، و از آن روز پیامبر (ص) او را برادر، وصی، خلیفه و وزیر خود خواند «4» و هیچ کس جز تعدادی ناچیز، نسبت به عموم قریش که مخالفان آنها در حکم عدم بودند، پاسخ به دعوت پیامبر (ص) نداد.
گذشته از اینها، کسانی که در آن روز ایمان می آوردند از روی معرفت کامل و همه جانبه نسبت به موازین عبادات نبود و مدتها گذشت تا تدریجا معرفت و تهذیب پذیرفتند، بلکه ایمان آنان تنها تسلیم شدن و خاضع گردیدن نسبت به اسلام بوده و تنها شهادتین بر زبان راندن و از پرستش بتها سرباز زدن بود و بس.
ولی امیر المؤمنین (ع) در تمام این مدت، از روز نخست دنبال پیامبر (ص) گام برمی داشت، می دید او چگونه عبادت می کند، موازین واجبات را از او فرا می گرفت و آن طور که شایسته بود انجام می داد از این رو حق صحیح درباره او توحید کامل در عبادت است و اینکه آن بزرگوار هفت سال قبل از دیگر مردم، خدا را پرستیده و نماز خوانده است.
و احتمال می رود مقصود از هفت سال، هفت سالی باشد که در حدیث ابن عباس وارد شده، آنجا که گوید: رسول خدا (ص) پانزده سال در مکه اقامت گزید. در هفت سال آن نور و پرتو غیبی را می نگریست و صدای فرشته را می شنید، و در هشت سال بعد، به او وحی می شد «1» و از روز نخست امیر المؤمنین (ع) با او بود، آنچه را پیامبر (ص) می دید، او هم می دید و آنچه را می شنید، او هم می شنید، جز اینکه مقام پیغمبری را دارا نبود چنانکه در ص 240 گذشت.
اگر این سخن شما را شگفت آید، پس شگرفبار سخن ذهبی است در تلخیص المستدرک 3/112 که گوید:
نخستین کسانیکه به پیامبر (ص) ایمان آوردند خدیجه، ابو بکر، بلال، زید و علی بودند و علی با زید با اختلاف چند ساعت پیش و پس همه به پیامبر (ص) خود ایمان آوردند و خدا را عبادت کردند، پس این هفت سال دیگر کدام است؟!
مؤلف گوید: این بود توضیح هفت سال که بیان داشتیم، ولی ما می پرسیم آیا چند ساعت مورد پندار ذهبی کدام است؟ و چه کسی آن را گفته؟ چه موقع گوینده اش آفریده شده؟ و کجا یافت می شود؟ در کدام مأخذی بدان اشاره شده؟ و راوی آن کیست که آن را روایت کرده است؟.
بلکه ما از روایت و نقل در کتب، صرف نظر کرده، حاضریم حتی یک نفر قصه گو از غیر از محفظه اندیشه های آقای ذهبی، و مخزن پندارهایش آن را
نقل کرده باشد و برای ما این قصه را بگوید که چه وقت ابو بکر نخستین مسلمان بوده است؟
در صحیح طبری گذشت ص 240 که ابو بکر بعد از پنجاه نفر ایمان آورد.
گویا این مرد، روستانشینی بی خبر از تاریخ اسلام است، شاید هم می داند، ولی از دروغ و نسبت باطل دادن خوشش می آید.
اما موضوع نه سال، ممکن است مقصود از آیه دو سال فترت وحی، به علاوه هفت سال از بعثت تا سال وجوب نمازهای واجب پنجگانه باشد، اینها همه را ما به عنوان تقریبی نه بر مبنای تحقیق و دقت ایراد کردیم، مثل گفتاری که در محاورات عمومی است، از این رو می تواند همه با هم صحیح درآید. و بین آنها جای تعارض و اختلافی نباشد.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 342

متن عربی

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 342

لفت نظر

لعلَّ الباحث یری خلافاً بین کلمات أمیر المؤمنین المذکورة (ص 221- 224) فی سنیّ عبادته و صلاته مع رسول اللَّه، بین ثلاث، و خمس، و سبع، و تسع سنین.

فنقول: أمّا ثلاث سنین: فلعلَّ المراد منه ما بین أوّل البعثة إلی إظهار الدعوة من المدّة، و هی ثلاث سنین «1»، فقد أقام صلی الله علیه و آله و سلم بمکّة ثلاث سنین من أوّل نبوّته مستخفیاً، ثمَّ أعلن فی الرابعة.

و أمّا خمس سنین: فلعلَّ المراد منها سنتا «2» فترة الوحی من یوم نزول: (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ

) إلی نزول (یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ

)، و ثلاث سنین من أوّل بعثته بعد الفترة إلی نزول قوله: (فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ

) «3» و قوله: (وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ

) «4» سنوّ الدعوة الخفیّة التی لم یکن فیها معه صلی الله علیه و آله و سلم إلّا خدیجة و علیّ. و أحسب أن هذا مراد من قال: إنَّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم کان مستخفیا أمره خمس سنین. کما فی الإمتاع (ص 44).

و أمّا سبع سنین: فإنَّها مضافاً إلی کثرة طرقها و صحّة أسانیدها معتضدة بالنبویّة المذکورة (ص 220) و بحدیث أبی رافع المذکور (ص 227) و هی سنوّ الدعوة النبویّة من أوّل بعثته صلی الله علیه و آله و سلم إلی فرض الصلاة المکتوبة.

و ذلک أنَّ الصلاة فُرضت بلا خلاف لیلة الإسراء، و کان الإسراء کما قال محمد ابن شهاب الزهری قبل الهجرة بثلاث سنین، و قد أقام صلی الله علیه و آله و سلم فی مکّة عشر سنین، فکان أمیر المؤمنین خلال هذه المدّة- السنین السبع- یعبد اللَّه و یصلّی معه صلی الله علیه و آله و سلم

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 343

فکانا یخرجان ردحاً من الزمن إلی الشِّعْب، و إلی حراء للعبادة، و مکثا علی هذا ما شاء اللَّه أن یمکثا «1»، حتی نزل قوله تعالی: (فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ

) و قوله: (وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ

). و ذلک بعد ثلاث سنین من مبعثه الشریف، فتظاهر علیه السلام بإجابة الدعوة فی منتدی الهاشمیّین المعقود لها، و لم یلبِّها غیره، و من یوم ذاک اتّخذه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم أخاً و وصیّاً، و خلیفةً، و وزیراً «2» ثمَّ لم یُلبِّ الدعوة إلی مدّة إلّا آحاد، هم بالنسبة إلی عامّة قریش و الناس المرتطمین فی تمرّدهم فی حیِّز العدم.

علی أنَّ إیمان من آمن وقتئذٍ لم یکن معرفةً تامّةً بحدود العبادات حتی تدرّجوا فی المعرفة و التهذیب، و إنّما کان خضوعاً للإسلام، و تلفّظاً بالشهادتین، و رفضاً لعبادة الأوثان. لکن أمیر المؤمنین خلال هذه المدّة کان مقتصّا أثر الرسول من أوّل یومه، فیشاهده کیف یتعبّد، و یتعلّم منه حدود الفرائض، و یقیمها علی ما هی علیه، فمن الحقِّ الصحیح إذن توحیده فی باب العبادة الکاملة، و القول بأنّه عَبَدَ اللَّه و صلّی قبل الناس بسبع سنین.

و یحتمل أن یراد السنین السبع الواردة فی حدیث ابن عبّاس، قال: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم أقام بمکّة خمس عشرة سنة، سبع سنین یری الضوء و النور و یسمع الصوت، و ثمانی سنین یوحی إلیه «3»، و أمیر المؤمنین کان معه من أوّل یومه، یری ما یراه صلی الله علیه و سلم و یسمع ما یسمع، إلّا أنَّه لیس بنبیٍّ کما مرّ فی (ص 240). فإن تعجب فعجبٌ قول الذهبی فی تلخیص المستدرک «4» (3/112): إنّ النبیّ من أوّل ما أوحی إلیه آمن

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 344

به: خدیجة، و أبو بکر، و بلال، و زید مع علیّ قبله بساعات أو بعده بساعات و عبدوا اللَّه مع نبیِّه، فأین السبع السنین؟

قال الأمینی: هذه السنین السبع، و لکن أین تلک الساعات المزعومة عند الذهبی؟ و من ذا الذی یقولها؟ و متی خُلق قائلها؟ و أین هو؟ و أیُّ مصدرٍ ینصُّ علیها؟ و أیُّ راوٍ رواها؟ بل نتنازل معه و نرضی بقصّیص یقصّها، غیر ما فی علبة مفکّرة الذهبی أو عیبة أوهامه، و متی کان أبو بکر من تلک الطبقة؟ و قد مرّ فی صحیحة الطبری «1» (ص 240): أنَّه أسلم بعد أکثر من خمسین رجلًا. فکأنّ الرجل قرویٌّ من البعداء عن تاریخ الإسلام، أ و أنَّه عارفٌ به غیر أنَّه یروقه الإفک و الزور.

و أمّا تسع سنین: فیمکن أن یُراد منها سنتا الفترة و السنین السبع من البعثة إلی فرض الصلوات المکتوبة. و المبنیُّ فی هذه کلّها علی التقریب لا علی الدقّة و التحقیق کما هو المطّرد فی المحاورات، فالکلُّ صحیحٌ لا خلاف بینها و لا تعارض هناک.

اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)

۲۳ آذر ۱۴۰۳