اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۳ آذر ۱۴۰۳

دروغ های ابن تیمه در کتاب منهاج السنه – انکار حدیث «أنت ولی کل مؤمن بعدی»

متن فارسی

یکی دیگر از چیزهائی که ابن تیمیه در این حدیث تکذیب کرد: گفتار رسول خدا (ص) است:
انت ولیّ کلّ مؤمن بعدی:
«تو بعد از من صاحب اختیار هر مؤمنی خواهی بود»، وی گوید: به اتفاق حدیث شناسان این حدیث مجعول است.
پاسخ- حق مطلب این بود آن مرد بگوید: به اتفاق حدیث شناسان، این حدیث صحیح است، ولی خوشش آمد در صحتش خدشه کند و چنانکه عادت اوست آنرا به رویه باطلش مشوب سازد. آیا او گمان می کند کسانی از پیشوایان فن حدیث که آن را روایت کرده اند از حدیث شناسان محسوب نمی شوند؟
با اینکه در بین آنها احمد بن حنبل امام مذهبش وجود دارد که حدیث را به
اسناد صحیح با رجالی که همه آنها مورد وثوقند، روایت کرده، گوید:
عبد الرزاق ما را حدیث کرده از جعفر بن سلیمان که او ما را حدیث کرد از یزید الرّشک از مطرف بن عبد اللّه از عمران بن حصین، گوید:
گروهی را پیغمبر خدا به جنگ فرستاد و علی بن ابیطالب را بر آنها فرمانده ساخت، او در سفر کاری کرد که چهار نفر از اصحاب پیغمبر (ص) با یکدیگر هم پیمان شدند کار علی را نزد پیغمبر خدا (ص) گزارش کنند عمران گوید: و هر وقت ما از سفر فرا میرسیدیم آغاز برسول خدا نموده سلامش میکردیم. در این سفر وقتی بر او وارد شدیم مردی از همراهان ما، برخاست و گفت: یا رسول اللّه در این سفر علی چنین و چنان کرد. پیغمبر از او روی گردانید سپس دومی برخاست گفت:
یا رسول اللّه علی چنین و چنان کرد، پیغمبر از او روی برگردانید سپس سومی برخاست و او نیز گفت یا رسول اللّه علی چنین و چنان کرد، آنگاه چهارمی برخاست و گفت یا رسول اللّه علی چنین و چنان کرد، گوید آنگاه پیامبر خدا رو به چهارمی کرد و در حالیکه رنگ چهره اش دگرگون شده بود. گفت دست از علی بردارید، دست از علی بردارید، دست از علی بردارید! علی از من است و من از او. و او بعد از من صاحب اختیار هر مومنی است. و هو ولیّ کلّ مؤمن بعدی.
این حدیث را حافظ ابو یعلی موصلی از عبد اللّه بن عمر قواریری و حسن بن عمر حمری و معلّی بن مهدی، همه از جعفر بن سلیمان روایت کرده اند. و ابن ابی شیبه و ابن جریر طبری آنرا نقل، و به صحتش اعتراف کرده است. و نیز ابو نعیم اصفهانی در حلیة الاولیاء 6/296 محب الدین طبری در ریاض النضرة 2/171، بغوی در مصابیح 2/275 بدون ذکر صدر روایت. ابن کثیر در تاریخش 7/344، سیوطی، متقی در کنز العمال 6/154، 300 با اعتراف به صحتش و بدخشی در نزل الابرار 22 این حدیث را روایت کرده اند.
صورت دیگر:
از علی چه میخواهید؟ از علی چه میخواهید؟ از علی چه میخواهید؟ علی از من است و من از او، و او صاحب اختیار هر مؤمنی بعد از من است. و هو ولیّ کلّ مؤمن بعدی.
حدیث را به این تعبیر ترمذی در جامعش 2/222 به اسنادی که تمام رجالش صحیح و مورد وثوقند نقل کرده، همچنین نسائی در خصائص 23، حاکم نیشابوری در مستدرک 3/111 «1» با اعتراف به صحتش، و بدان ذهبی هم اقرار کرده، ابو حاتم سجستانی، محبّ الدین در ریاض 2/71، ابن حجر در اصابه 2/509 آنرا روایت کرده و ابن حجر افزوده است، اسناد نیرومندی است، و نیز سیوطی بر طبق ترتیبش 6/152، و بدخشی در نزل الابرار 22 حدیث را نقل کرده اند.
سند دیگر
ابو داود طیالسی از شعبة از ابی بلج از عمرو بن میمون از ابن عباس روایت کرده: رسول خدا (ص) به علی گفت: انت ولیّ کل مؤمن بعدی تو پس از من سرپرست هر مؤمنی. تاریخ ابن کثیر 7/345 و اسناد چنانکه مکرر یاد شده صحیح، و همه رجالش موثق اند.
اگر این حافظان و بزرگان، از حدیث شناسان بیرونند، پس با اسلام ابن تیمیه باید تودیع کرد، و اگر داخل در اتفاق آنان نیستند پس خاک بر سر معرفتش به حدیث، و اگر وقتی چنین گفته نمی دانسته اینان حدیث را روایت کرده اند، پس آفرین بر اطلاع وسیع او در علم حدیث، و اگر هیچکدام از این ها نبوده است، پس آفرین بر راستی و امانت داریش نسبت به امانتهای نبوت.
این بود گوشه ناچیزی از بافته های ابن تیمیه اگر بخواهیم همه آنچه در منهاج بدعتش (بجای سنتش) از گمراهیها دروغها، زورگوئیها و نسبتهای ناروایش آورده بشماریم باید تمام مجلداتش را استنساخ کنیم و چهار مجلد دیگر در ردّش بنویسیم.
من بیانی که بتواند حقیقت این مرد را نشان دهد و او را بجامعه علمی معرفی کند، پیدا نکردم تنها به کلامی از حافظ ابن حجر در کتابش الفتاوی الحدیثیّة 86، اکتفا می کنم. او گوید:
ابن تیمیه بنده ای است که خدا او را ترک گفته، و گمراهش، کورش، و کرش ساخته و ذلیلش کرده است ائمه اهل سنت که بیان فساد احوال، و کذب اقوالش را نموده اند به ترتیبی که ذکر شد او را معرفی کرده اند. کسی که بخواهد از اقوالشان با خبر شود باید کلام امام و مجتهدی که امامت، جلالت شأن و مرتبه اجتهادش، مورد اتفاق همگان است یعنی ابو الحسن سبکی و کلام فرزندش تاج، و کلام شیخ الامام عزّ بن جماعة و کلام معاصرانشان و دیگر علمای از شافعیان، مالکیان و حنفیان را درباره او مطالعه کند تا بداند او اعتراضاتش را بر صوفیان متأخر محدود نکرده، بلکه حتی بر مثل عمر بن الخطاب و علی بن ابی طالب (رضی اللّه عنهما)، اعتراض نموده است.
حاصل اینکه: برای سخنان او وزنی نیست.
عقیده عموم بر آنست که او اهل بدعت است، گمراه و گمراه کننده و غالی است خدای با عدلش با او رفتار کند و ما را از طریقه و عقیده و کارهایش در امان دارد، آمین.
(تا آنجا که گوید) او قائل به جهت (برای خدا) است و در اثباتش یک جلد کتاب نوشته است، لازمه این مذهب، عقیده به جسمیت و محاذات و استقرار خدا است. بلی، شاید او در بعض اوقات به این لوازم تصریح کرده باشد که نسبتش را
به او داده اند مخصوصا یکی از کسانیکه باو این نسبت ها را داده، از ائمه اسلام و کسانیستکه بزرگواری، پیشوائی و دیانتش مورد اتفاق است، و موثق، دادگر، مرضیّ الاخلاق، محقق، موشکاف است. چیزی جز از روی دقت و تحقیق با کمال احتیاط و مراقبت نمیگوید، مخصوصا اگر بمسلمانی بخواهد نسبتی دهد که مقتضی کفر ارتداد، و ضلالتش باشد و یا او را مهدور الدم کند … تا آخر.
«وای بر هر مفتری گنهکار که آیات خدا را چون بر او خوانده شود می شنود آنگاه مثل کسی که نشنیده است، مصرّانه تکبر می ورزد. شما پیامبر او را به شکنجه ای دردناک، مژده دهید» «1»
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 305

متن عربی

و ممّا کذّبه ابن تیمیّة «1» من الحدیث، قوله صلی الله علیه و آله و سلم: «أنت ولیُّ کلِّ مؤمن بعدی». قال: فإنَّ هذا موضوع باتِّفاق أهل المعرفة بالحدیث.

الجواب: کان حقّ المقام أن یقول الرجل: إنَّ هذا صحیح باتِّفاق أهل المعرفة، غیر أنّه راقه أن یموِّه علی صحّته و یشوِّهه ببهرجته کما هو دأبه، أ فهل یحسب الرجل أنَّ من أخرج هذا الحدیث من أئمّة فنِّه لیسوا من أهل المعرفة بالحدیث؟ و فیهم إمام مذهبه أحمد بن حنبل «2»، أخرجه بإسناد صحیح، رجاله کلّهم ثقات، قال: حدّثنا عبد الرزاق، حدّثنا جعفر بن سلیمان، حدّثنی یزید الرشک، عن مطرف بن عبد اللَّه، عن عمران بن حصین، قال: بعث رسول اللَّه سریّة و أمّر علیها علیَّ بن أبی طالب، فأحدث شیئاً فی سفره، فتعاقد أربعة من أصحاب محمد أن یذکروا أمره إلی رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم.

قال عمران: و کنّا إذا قدمنا من سفر بدأنا برسول اللَّه فسلّمنا علیه، قال: فدخلوا علیه فقام رجلٌ منهم، فقال: یا رسول اللَّه إنَّ علیّا فعل کذا و کذا فأعرض عنه. ثمَّ قام الثانی فقال: یا رسول اللَّه إنَّ علیّا فعل کذا و کذا فأعرض عنه. ثمَّ قام الثالث فقال: یا رسول اللَّه إنَّ علیّا فعل کذا و کذا. ثمّ قام الرّابع فقال: یا رسول اللَّه إنَّ علیّا فعل کذا و کذا.

                        الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 305

قال: فأقبل رسول اللَّه علی الرابع و قد تغیّر وجهه و قال: «دعوا علیّا، دعوا علیّا، دعو علیّا، إنّ علیّا منّی و أنا منه، و هو ولیُّ کلِّ مؤمن بعدی».

و أخرجه الحافظ أبو یعلی الموصلی «1»، عن عبید اللَّه بن عمر القواریری، و الحسن بن عمر الجرمی، و المعلّی بن مهدی، کلّهم عن جعفر بن سلیمان.

 

و أخرجه «2» ابن أبی شیبة، و ابن جریر الطبری و صحّحه، و أبو نعیم الأصبهانی فی حلیة الأولیاء (6/294)، و محبّ الدین الطبری فی الریاض النضرة (2/171)، و البغوی فی المصابیح (2/275) و لم یذکر صدره، و ابن کثیر فی تاریخه (7/344)، و السیوطی، و المتّقی فی الکنز (6/154، 300) و صحّحه، و البَدَخشی فی نُزُل الأبرار (ص 22).

صورة أخری:

 «ما تریدون من علیٍّ؟! ما تریدون من علیٍّ؟! ما تریدون من علیٍّ؟! إنَّ علیّا منّی و أنا منه، و هو ولیُّ کلِّ مؤمن بعدی».

أخرجه بهذا اللفظ «3»: الترمذی فی جامعه (2/222) بإسناد صحیح رجاله کلّهم ثقات، و کذلک النسائی فی الخصائص (ص 23)، الحاکم النیسابوری فی المستدرک (3/111) «4» و صحّحه و أقرّه الذهبی، أبو حاتم السجستانی، محبّ الدین فی

 

                        الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 306

الریاض (2/71)، ابن حجر فی الإصابة (2/509) و قال: إسنادٌ قویٌّ، السیوطی فی الجمع کما فی ترتیبه (6/152)، البَدَخشی فی نُزُل الأبرار (ص 22).

إسناد آخر:

أخرج «1» أبو داود الطیالسی، عن شعبة، عن أبی بلج، عن عمرو بن میمون، عن ابن عبّاس: أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم قال لعلیٍّ: «أنت ولیُّ کلِّ مؤمن بعدی». تاریخ ابن کثیر (7/345)

، و الإسناد کما مرَّ غیر مرّة صحیح، رجاله کلّهم ثقات.

فإن کان هؤلاء الحفّاظ و الأعلام خارجین عن أهل المعرفة بالحدیث فعلی إسلام ابن تیمیّة السلام، و إن کانوا غیر داخلین فی الاتِّفاق فعلی معرفته العفاء. و إن کان لم یُحِط خُبراً بإخراجهم الحدیث حین قال ما قال، فَزِهْ بطول باعه فی الحدیث. و إن لم یکن لا ذاک و لا هذا فمرحباً بصدقه و أمانته علی ودائع النبوّة.

هذه نبذة یسیرة من مخاریق ابن تیمیّة، و لو ذهبنا إلی استیفاء ما فی منهاج بدعته من الضلالات، و الأکاذیب، و التحکّمات، و التقوّلات، فعلینا أن نعید استنساخ مجلّداته الأربع و نردفها بمجلّدات فی ردِّها، و لم أجد بیاناً یعرب عن حقیقة الرجل و یمثِّلها للملإ العلمیِّ، غیر أنّی أقتصر علی کلمة الحافظ ابن حجر فی کتابه الفتاوی الحدیثیة «2» (ص 86) قال: ابن تیمیّة عبدٌ خذله اللَّه و أضلّه و أعماه و أصمّه و أذلّه، و بذلک صرّح الأئمّة الذین بیّنوا فساد أحواله و کذب أقواله، و من أراد ذلک فعلیه بمطالعة کلام الإمام المجتهد المتَّفق علی إمامته و جلالته و بلوغه مرتبة الاجتهاد أبی الحسن السبکی و ولده التاج و الشیخ الإمام العزّ بن جماعة، و أهل عصرهم و غیرهم من الشافعیّة و المالکیّة و الحنفیّة، و لم یقصر اعتراضه علی متأخِّری الصوفیّة، بل اعترض علی مثل عمر بن الخطّاب و علیِّ بن أبی طالب رضی الله عنهما.

                        الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 3، ص: 307

و الحاصل: أن لا یُقام لکلامه وزنٌ بل یُرمی فی کلِّ وعرٍ و حزَن، و یُعتقد فیه أنَّه مبتدعٌ ضالٌّ مضلٌّ غالٍ، عامله اللَّه بعدله، و أجارنا من مثل طریقته و عقیدته و فعله، آمین. إلی أن قال: إنَّه قائلٌ بالجهة، و له فی إثباتها جزءٌ، و یلزم أهل هذا المذهب الجسمیّة و المحاذاة و الاستقرار، أی فلعلّه فی بعض الأحیان کان یصرِّح بتلک اللوازم فنُسبت إلیه، سیّما و من نسب إلیه ذلک من أئمّة الإسلام المتَّفق علی جلالته و إمامته و دیانته، و إنَّه الثقة العدل المرتضی المحقِّق المدقِّق، فلا یقول شیئاً إلّا عن تثبّت و تحقّق و مزید احتیاطٍ و تحرٍّ، سیّما إن نسب إلی مسلم ما یقتضی کفره و ردّته و ضلاله و إهدار دمه.

 (ْلٌ لِکُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ* یَسْمَعُ آیاتِ اللَّهِ تُتْلی عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْها فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلِیمٍ ) «1»