اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۳ آذر ۱۴۰۳

راویان حدیث غدیر خم از میان تابعین

متن فارسی

حرف الف

1- ابو راشد حبرانی (نام او- خضر- یا- نعمان است). عجلی (که از علماء حدیث است) او را از جمله تابعین مورد وثوق و اعتماد دانسته و درباره او گفته: در دمشق أحدی افضل از او نبوده، و ابن حجر در «التقریب» صفحه 419 موثّق بودن او را اعلام داشته.

2- ابو سلمه (نام او عبد اللّه- اسمعیل نیز گفته شده) ابن عبد الرحمن بن عوف زهری مدنی در «خلاصه خزرجی» صفحه 380 از ابن سعد نقل شده که: نامبرده مردی فقیه و مورد وثوق و اعتماد است و حدیث بسیار از او نقل شده که: نامبرده مردی فقیه و مورد وثوق و اعتماد است و حدیث بسیار از او نقل شده و در (تقریب) ص 422 مراتب مذکوره نسبت به او تأیید و وفات او به سال 94 ثبت شده، طرق حدیث منسوب به او به جابر انصاری منتهی میشود و طریق مزبور صحیح است و رجال آن همه مورد اعتماد و وثوقند.

3- ابو سلیمان مؤذن (در «التقریب» ابو سلمان ضبط شده) و نامبرده از بزرگان تابعین است و حدیث او در نظر علماء مقبول است.

4- ابو صالح سمّان- ذکوان مدنی- آزاد کرده جویریّه (بانوی غطفانی)، ذهبی در جلد 1 تذکره خود صفحه 78 از احمد نقل نموده که؛ نامبرده موثّق است، از جمله بزرگترین و موثق‏ترین مردم است، و در سال 101 درگذشته.

5- ابو عنفوانه مازنی.

6- ابو عبد الرحیم کندی.

7- ابو القاسم اصبغ بن نباته تمیمی کوفی. نامبرده از زمره تابعین مورد وثوق و اعتماد است. عجلی و ابن معین به این موضوع اشعار نموده‏اند.

8- ابو لیلی کندی، طبق اشعار «التقریب» صفحه 435 نامبرده از رجال تابعین و موثّق است. احمد بن حنبل در «مناقب» از علی بن حسین روایت نموده که او از ابراهیم بن اسمعیل از پدرش از سلمة بن کهیل از نامبرده (ابو لیلی کندی) از زید بن ارقم چنین نقل کرده گوید: هنگامی که در انتظار مشایعت از جنازه‏ای بودیم در جواب پرسشی که یکی از حاضرین در آنجا از او نمود و به او گفت: ای ابو عامر (کنیه زید بن ارقم است) آیا در روز غدیر خم از پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله شنیدی که فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه؟ گفت آری. ابو لیلی گوید: من سئوال او را تکرار کردم و به زید گفتم: این سخن پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله را شنیدی؟ گفت: بلی این سخن را چهار مرتبه فرمود.

9- ایاس بن نذیر، ابن حبّان او را از افراد مورد وثوق و اعتماد ذکر نموده.

حرف- ج- ح- خ

10- جمیل بن عمّاره.

11- حارثة بن نصر.

12- حبیب بن ابی ثابت اسدی کوفی، ذهبی گوید: نامبرده فقیه کوفه است و از جمله افراد مورد وثوق از تابعین است.،در یکی از سالهای 117 تا 119 وفات یافته. و شرح حال او را در جلد 1 تذکره خود در صفحه 103 نگاشته و ابن حجر در جلد 1 «تهذیب التهذیب» صفحه 178 موثق بودن او را از جمعی حکایت نموده.

13- حرث بن مالک.

14- حسین بن مالک بن حویرث.

15- حکم بن عیینه کوفی کندی. مردی است موثق و کسی است که روایت او مورد اعتماد است. نامبرده فقیه است و دارای طریقه و پیروانی است. ذهبی در جلد 1 تذکره خود صفحه 104 شرح حال او را نوشته، در سال 114- یا- 115 درگذشته است.

16- حمید بن عمّاره خزرجی انصاری.

17- حمید طویل ابو عبیده ابن ابی حمید بصری متوفای سال 143- ذهبی در جلد 1 تذکره‏اش در صفحه 136 درباره او گوید: حمید مردی است حافظ «1» محدّث، مورد وثوق، از استادان صاحب اجازه.

18- خیثمة بن عبد الرحمن جعفی کوفی، ابن حجر در جلد 3 «التهذیب» صفحه 179 از ابن معین و نسائی و عجلی موثق بودن نامبرده را حکایت نموده وفات او بعد از 80 هجری است و ابن قانع تاریخ وفات او را 80 ذکر نموده.

حرف- ر- ز

19- ربیعه جرشی در یکی از سالهای 60- 61- 74 کشته شده و صحت این امر مورد اختلاف است. در «التقریب» صفحه 123 مذکور است که: نامبرده فقیهی است که دارقطنی و غیره وثوق و اعتماد به او را اشعار نموده‏اند.

20- ابو المثنّی ریاح بن حارث نخعی کوفی، ابن حجر در «التقریب» اشعار نموده که نامبرده مورد وثوق و از بزرگان تابعین است و در جلد 3 «التهذیب» صفحه 299 موثق بودن او را از عجلی و ابن حبّان حکایت نموده.

21- ابو عمرو زاذان بن عمر کندی- بزار- یا بزاز- کوفی- در «میزان الاعتدال» نامبرده از بزرگان تابعین ثبت شده و ابن حجر در جلد 3 «التهذیب» صفحه 303 موثق بودن او را از جمعی ذکر نموده، وفات او به سال 82 ثبت شده.

22- ابو مریم زرّ بن حبیش اسدی از بزرگان تابعین است و در یکی از سالهای 81- 82- 83 درگذشته. ذهبی در جلد 1 تذکره‏اش در صفحه 40 گوید: نامبرده پیشوا و رهبر بوده و در «التقریب» اشعار شده که نامبرده ثقه و بزرگوار است و در زمان جاهلیت و اسلام زیست نموده و بطوریکه در جلد 3 التهذیب صفحه 322 مذکور است. جمعی او را موثق شمرده‏اند و ابو نعیم در جلد 4 «حلیه» صفحات 181- تا- 191 شرح حال مستقل و مفصلی از او نوشته.

23- زیاد بن ابی زیاد، حافظ هیثمی در «مجمح الزواید» و ابن حجر در «التقریب» او را توثیق نموده‏اند.

24- زید بن یثیع همدانی کوفی. بر حسب مندرج در صفحه 136 «التقریب» نامبرده مورد وثوق و اعتماد و از بزرگان تابعین بوده و در زمان جاهلیت و اسلام زیست کرده.

حرف- س- ش

25- سالم بن عبد اللّه بن عمر بن خطاب فرشی عدوی مدنی، ذهبی در جلد 1 تذکره‏اش در صفحه 77 شرح حال او را نوشته و اشعار داشته که: نامبرده فقیهی است با برهان و یکی از کسانی است که علم و عمل و زهد و شرف در او جمع شده و طبق مندرج در «التقریب» نامبرده یکی از فقهاء هفت گانه است، روایت او مورد وثوق و از اهل عبادت بوده و در متانت و شخصیت همانند پدرش بوده و در عداد بزرگان طبقه سوّم است، نامبرده در پایان سال 106 (بنابر تاریخ صحیح) وفات یافته . و بخاری  در جلد 1 از تاریخش در قسم یک صفحه 375 از طریق عبید از یونس بن بکیر از اسماعیل بن نشیط عامری از جمیل بن عامر روایت نموده که: سالم (نامبرده) برای او حدیث کرد که با یک واسطه گفتار پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله را شنیده که در روز غدیر خم فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه.

26- سعید بن جبیر اسدی کوفی، ذهبی در جلد 1 تذکره‏اش در صفحه 65 شرح حال او را نگاشته و او را به طور کامل و رسا، ستایش نموده و بر طبق مندرج در صفحه 116 خلاصه خزرجی نقل از لالکائی، نامبرده مورد وثوق و اعتماد است و پیشوائی است با برهان، و از ابن مهران نقل شده که: سعید (مذکور) چشم از جهان بست در حالی که همه اهل این رمین به علم او محتاج بودند! و در صفحه 133 «التقریب» مندرج است که: نامبرده موثق و روایت او مورد اعتماد و از فقهاء طبقه سوم است. نامبرده در سال 95 هجری قبل از رسیدن به سن پنجاه سالگی در برابر حجاج (و بأمر او) بقتل رسیده، و در جلد 4 «تهذیب التهذیب» صفحه 13 از طبری نقل کرده که نامبرده مرد موثقی بوده و حجّت بر مسلمین است.

27- سعید بن ابی حدّان (ذی حدّان نیز باو گفته شده) کوفی، در «تهذیب التهذیب» نگاشته که ابن حبّان او را از اشخاص مورد وثوق شمرده.

28- سعید بن مسیّب قرشی مخزومی داماد ابی هریره، در سال 94 وفات یافته، ذهبی در جلد 1 «تذکرة الحّفاظ» صفحه 47 می نگارد: به قول احمد بن حنبل و غیره روایات مرسل سعید صحیح هستند. و ابن مدنی گفته: در تابعین کسی را به وسعت دامنه علم او نمی دانم، به نظر و عقیده من نامبرده از اجّله تابعین است، و ابو نعیم او را در شمار اولیاء آورده و در جلد 2 «حلیة الاولیاء» صفحه 161 شرح حال او را ثبت نموده است

29- سعید بن وهب همدانی کوفی، ابن معین در صفحه 122 خلاصه تهذیب الکمال او را توثیق نموده نامبرده به سال 76 درگذشته.

30- ابو یحی سلمة بن کهیل حضرمی کوفی متوفای در سال 121، احمد و عجلی به شرح مندرج در صفحه 136 «خلاصة التهذیب» و صفحه 154 «التقریب» نامبرده را توثیق نموده‏اند.

31- ابو صادق سلیم بن قیس هلالی متوفای سال 90 هجری، نامبرده از جمله کسانی است که به او و به نگارشاتش در نزد فریقین (سنی و شیعی) استدلال میشود. چنانکه خواهد آمد، نامبرده در مواضع متعدد از کتابش حدیث غدیر را روایت نموده. کتاب او هم اکنون موجود و در دسترس است.

32- ابو محمّد سلیمان بن مهران اعمش، ذهبی و غیره او را توثیق نموده‏اند و از فرط راستی و درستی او را مصحف می نامیدند. ذهبی در جلد 1 «تذکره» صفحه 138 شرح حال او را ثبت کرده وفات او به سال 147 یا 148 واقع شده و ولادت او در سال 61 بوده.

33- سهم بن حصین اسدی.

34- شهر بن جوشب.

حرف- ض

35- ضحّاک بن مزاحم هلالی ابو القاسم متوفای 105 هجری، احمد و ابن معین و ابو زرعه او را توثیق نموده‏اند، حافظ حموینی در «فراید السمطین» در باب دهم نقل از ابو القاسم احمد طبرانی از حسین نیّری از یوسف بن محمّد بن سابق از ابی ملک حسن از جوهر از ضحاک (مذکور) از عبد اللّه بن عباس روایت کرده که: رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در روز غدیر خم (ضمن دعای درباره علی علیه السّلام) گفت: بار خدایا او را یاری فرما و به سبب او (مسلمین را) یاری کن و او را مورد رحم و عطوفت خود قرار ده و به سبب او (مسلمین را) رحم کن و نصرت خود را شامل حال او فرما و بسبب او (مسلمین را) نصرت فرما بار خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او را دشمن دارد و این الفاظ از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله به اسناد دیگر از عمرو ذی مرّه از أمیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده است.

حرف- ط

36- طاوس بن کیسان یمانی جندی متوفای 106 هجری، ابو نعیم او را در جلد 4 «حلیه» صفحه 20- 23 ذکر نموده و در صفحه 23 گوید: حدیث نمود ما را احمد بن جعفر ابن مسلم از عباس بن علی نسائی از محمّد بن علی بن خلف از حسین اشقر از ابن عیینه از عمرو بن دینار از طاوس (مذکور) از بریده از پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله که فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه.

37- طلحة بن مصرف ایامی «یمامی» کوفی، ابن حجر گوید: نامبرده مورد اعتماد و وثوق؛ و مردی است اهل قرائت و موصوف به فضل، در سال 112 یا بعد از آن درگذشته است.

حرف- ع

38- عامر بن سعد بن ابی وقاص مدنی. طبق مندرج در صفحه 185 «التقریب» نامبرده مورد اعتماد و وثوق بوده و از طبقه سوّم تابعین است. در سال 104 درگذشته.

39- عایشه بنت سعد در سال 117 درگذشته. ابن حجر در «التقریب» صفحه 473 او را توثیق نموده.

40- عبد الحمید بن منذر بن جارود عبدی. نسائی و همچنین ابن حجر در صفحه 224 «التقریب» او را توثیق نموده‏اند.

41- ابو عماره عبد خیر بن یزید همدانی کوفی مخضرمی، ابن معین و عجلی به طوری که در «خلاصه» صفحه 269 مندرج است او را توثیق نموده‏اند و ابن حجر در «التقریب» صفحه 225 او را توثیق نموده و نامبرده را از بزرگان تابعین به شمار آورده.

42- عبد الرحمن بن ابی لیلی متوفای 82 یا 3 یا 4، طبق مندرج در جلد 2 «المیزان» صفحه 115 نامبرده از پیشوایان و موثقین تابعین است و در «تذکره» فقه او مورد ستایش قرار گرفته و در «التقریب» توثیق شده.

43- عبد الرحمن بن سابط. (عبد الرحمن بن عبد اللّه بن سابط نیز گفته شده) جمحی، مکّی، ابن حجر در «التقریب» او را توثیق نموده و نامبرده را از طبقه متوسط تابعین به شمار آورده، وفات او در سال 118 ثبت شد.

44- عبد اللّه بن اسعد بن زراره.

45- ابو مریم عبد اللّه بن زیاد اسدی کوفی، ابن حبان (به طوری که در صفحه 168 خلاصه خزرجی مذکور است) او را توثیق کرده و ابن حجر در صفحه 130 «التقریب» وثوق و اعتماد به او را اشعار نموده.

46- عبد اللّه بن شریک عامری کوفی به شرح مندرج در صفحه 202 «التقریب» مردی است موصوف به صداقت و شیعه بودن، جوزجانی نسبت به او افراط کرده و او را تکذیب نموده! احمد و ابن معین و غیرهما به طوری که در جلد 2 «میزان ذهبی» صفحه 46 مذکور است او را موثق دانسته‏اند.

47- ابو محمّد عبد اللّه بن محمّد بن عقیل هاشمی مدنی، تاریخ وفات او بعد از یکصد و چهل هجری ثبت شده، در خلاصه خزرجی و در تقریب. از ترمذی نقل شده که نامبرده در حدیث، موصوف به راستی بوده و احمد و اسحق و حمیدی به حدیث منسوب به او استدلال مینمودند. در جلد 5 «البدایة و النهایه» صفحه 213 از ابن جریر طبری مذکور است که او از قول مطلب بن زیاد از عبد اللّه بن محمّد بن عقیل (مذکور) روایت نموده و او از جابر بن عبد اللّه شنیده که او گفت، در جحفه، در غدیر خم بودیم که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله از چادر یا خیمه‏ای بیرون شد، پس دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، استاد ما ذهبی گفت این حدیث (از نظر راویانش) حسن است و به تحقیق آن را ابن لهیعه روایت نموده.

48- عبد اللّه بن یعلی بن مرّه.

49- عدیّ بن ثابت انصاری کوفی خطمی، متوفای 116؛ ذهبی در جلد 2 «المیزان» صفحه 193 درباره او می نگارد: دانشمند، راستگو، و محقق شیعه و امام مسجد آنها است و اگر شیعه مانند او بودند، هر آینه بد آنها کم بود (!!)؛ احمد و عجلی و نسائی او را موثق دانسته‏اند.

50- ابو الحسن عطیة بن جناده عوفی. کوفی تابعی مشهور متوفای 111، سبط ابن جوزی در صفحه 25 تذکره خود و همچنین حافظ هیثمی در جلد 9 «مجمع الزواید» صفحه 109 به نقل از ابن معین، و یافعی در جلد 1 «مرآت الجنان» صفحه 242 نامبرده را توثیق نموده‏اند، حجاج بن یوسف (لعنه اللّه) او را چهارصد تازیانه زد که به علی علیه السّلام دشنام گوید و او این کار را نکرد.

51- علی بن زید بن جدعان بصری متوفای 129 یا 131 ابن ابی شیبه او را موثق دانسته و از ترمذی نقل شده که نامبرده موصوف به صداقت است، و ذهبی او را به پیشوائی ستوده، و خطیب در جلد 7 تاریخ خود صفحه 377 با دقت در سند روایت نموده و گفته: عبد الرحمن معدّل در اصفهان به ما خبر داد، از محمّد بن عمر تمیمی حافظ از حسن بن علی بن سهل عاقولی، از حمدان ابن مختار از حفص بن عبد اللّه بن عمر از سفیان ثوری از علی بن زید از انس که او گفت: از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله شنیدم که می فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.

52- ابو هارون، عمارة بن جوین عبدی متوفای 134.

53- عمر بن عبد العزیز، خلیفه أموی متوفای 101.

54- عمر بن عبد الغفار.

55- عمر بن علی (أمیر المؤمنین علیه السّلام) طبق مندرج در صفحه 281 «التقریب» نامبرده مورد وثوق و اعتماد است و از طبقه سوم از تابعین است، در زمان ولید و به قولی پیش از آن وفات یافته.

56- عمرو بن جعدة بن هبیره.

57- عمرو بن مرّه ابو عبد اللّه کوفی همدانی متوفای 116، به او ذو مرّه گفته میشود، در جلد 8 «تهذیب التهذیب» از عجلی نقل نموده که نامبرده تابعی مورد اعتماد و وثوقی است. و ذهبی در جلد 1 تذکره‏اش صفحه 108 شرح حال او را ثبت و او را به موثق بودن و نهایت دقت و پیشوائی ستایش نموده .

58- ابو اسحاق عمرو بن عبد اللّه سبیعی همدانی، به قول ذهبی در میزانش نامبرده در زمره تابعین کوفه از پیشوایان و اهل دقت نظر است و در جلد 1 تذکره خود در صفحه 101 شرح حال او را نگاشته و او را ستایش نموده و در «التقریب» نامبرده مردی مورد وثوق و اهل عبادت و پر فیض ذکر شده؛ در سال 127 و بقولی بیشتر وفات یافته.

59- ابو عبد اللّه عمرو بن میمون اودی، ذهبی در جلد 1 تذکره صفحه 56 او را به پیشوائی و مورد اعتماد و وثوق ذکر کرده و در صفحه 288 «التقریب» به عنوان ثقه و عابد ثبت شده. نامبرده در کوفه مسکن گرفته و به سال 74 و به قولی بعد از آن درگذشته.

60- عمیرة بن سعد همدانی کوفی، ابن حبّان او را توثیق نموده و در «التقریب» صفحه 291 محدث مقبولی یاد شده.

61- عمیره بنت سعد بن مالک مدنی خواهر سهل و مادر رفاعة بن مبشّر.

62- عیسی بن طلحة بن عبید اللّه تمیمی ابو محمّد مدنی. یکی از دانشمندانی است که ابن معین او را توثیق نموده، و به موجب شرح حالی که خزرجی در صفحه 257 خلاصه‏اش نگاشته، نامبرده در خلافت عمر بن عبد العزیز وفات یافته.

حرف- ف- ق

63- ابو بکر فطر بن خلیفه مخزومی (آزاد شده بنی مخزوم) حنّاط، مرد مورد وثوق و متّصف به راستی است، احمد و ابن معین و عجلی و ابن سعد او را توثیق نموده‏اند، طبق مندرج در «تهذیب التهذیب» در سال 150 ر 153 یا بیشتر وفات یافته.

64- قبیصة بن ذؤیب؛ ذهبی در جلد 1 تذکره خود صفحه 52 شرح حال او را نوشته و او را ستایش نموده و ابن حبّان به طوری که در صفحه 268 خلاصه مذکور است، او را توثیق نموده.

65- ابو مریم قیس ثقفی مدائنی. به طوری که در صفحه 395 خلاصه خزرجی مذکور است. نسائی او را توثیق نموده.

حرف- م- تا آخرین حروف

66- محمّد بن عمر بن علی أمیر المؤمنین علیه السّلام. در خلافت عمر بن عبد العزیز و به قولی سال 100 هجری وفات یافته. ابن حبان او را توثیق نموده و ابن حجر گفته که نامبرده از طبقه ششم و متصف براستگوئی است.

67- ابو الضحی مسلم بن صبیح همدانی کوفی عطار، به طوری که در صفحه 321 «خلاصة التهذیب» و صفحه 422 «التقریب» مذکور است ابن معین و ابو زرعه او را توثیق نموده‏اند.

68- مسلم ملائی.

69- ابو زراره مصعب بن سعد بن ابی وقاص زهری مدنی. طبق مندرج در صفحه 334 «التقریب» موثق است در سال 103 وفات یافته.

70- مطلّب بن عبد اللّه قرشی مخزومی مدنی. ابو زرعه و دار قطنی او را توثیق نموده‏اند.

71- مطر ورّاق.

72- معروف بن خربود. ابن حبان او را توثیق نموده.

73- منصور بن ربعی.

74- مهاجرین مسمار زهری مدنی. ابن حبان او را توثیق نموده.

75- موسی بن اکیل بن عمیر نمیری.

76- ابو عبد اللّه میمون بصری آزاد کرده عبد الرحمن بن سمره، ابن حبان بطوریکه در جلد 9 «مجمع الزواید» صفحه 111 مذکور است او را توثیق نموده و ابن حجر در صفحه 17 «القول المسدّد» گوید: میمون مورد توثیق عده واقع شده و نسبت بحفظ او بعضی از علماء رجال سخن گفته‏اند و ترمذی حدیثی از او را تصحیح نموده- طرق حفاظ منسوب باو بسیار است و در صفحات 64 و 65 و 68 و 73 گذشت و ابن کثیر طرق او را تصحیح نموده.
77- نذیر الضبی کوفی. از بزرگان تابعین است. حدیثی منسوب باو در
داستان (مناشده) أمیر المؤمنین علیه السّلام در روز جمل- در مورد خود ذکر خواهد شد.
78- هانی بن هانی همدانی کوفی. بطوریکه در تقریب مذکور است، نسائی گفته است باکی بر او نیست، حدیث او در موضوع (مناشده) رحبه خواهد آمد.
79- ابو بلج یحیی بن سلیم فزاری واسطی. ابن معین و نسائی و دار قطنی بطوریکه در صفحه 383 خلاصه خزرجی- مذکور است او را توثیق نموده‏اند و حافظ هیثمی در جلد 9 «مجمع الزواید» صفحه 109 او را توثیق نموده طرق منسوب باو در صفحات 95 و 97 گذشت و حدیثی که بطریق او از ابن عباس روایت شده صحیح است و تمام رجال سند آن ثقه و مورد اعتمادند.
80- یحی بن جعدة بن هبیره مخزومی، بر حسب مندرج در صفحه 389 «التقریب» مورد اعتماد و وثوق است و از طبقه سوم است. بصفحه 72 مراجعه نمائید.
81- یزید بن ابی زیاد کوفی- یکی از پیشوایان کوفه است، در سال 136 در سن نود سالگی یا نزدیک بآن وفات یافته، حدیث او در (مناشده) رحبه خواهد آمد.
82- یزید بن حیان تیمی کوفی. عاصمی در «زین الفتی» و نسائی طبق مندرج در صفحه 370 «خلاصه خزرجی» او را توثیق نموده‏اند و ابن حجر در تقریب خود او را موثّق دانسته و در شمار طبقه وسطی از تابعین معرفی نموده است.
طرق منسوب باو در صفحات 65 و 73 گذشت و حافظ عاصمی در «زین الفتی» باسنادش از اسحق بن ابراهیم مروزی «ثقه» از یزید بن حیان کوفی (ثقه در حرم «2») روایت نموده که: رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در غدیر خم بپا خاست. پس موعظه و تذکر فرمود، سپس فرمود: ای مردم: اینست و جز این نیست که من بشری هستم همانند شما، نزدیک است که فرستاده حق مرا برسد و اجابت کنم …. تا آخر حدیث.
83- ابو داود یزید بن عبد الرحمن بن اودی کوفی، بر حسب مندرج در صفحه 372 «خلاصه خزرجی» ابن حبان او را توثیق نموده، طرق منسوب باو در صفحه 40 گذشت و در داستان «مناشده» جوانی با ابی هریره حدیث او خواهد آمد.
84- ابو نجیح یسار ثقفی متوفای 109 هجری- بر حسب مندرج در صفحه 384 «خلاصه خزرجی» ابن معین او را توثیق نموده. طرق منسوب باو در ص 78 گذشت.
آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین
               

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب ج 1 ص 145 – 167

متن عربی

رواة حدیث الغدیر من التابعین

 «حرف الألف»

1- أبو راشد الحُبرانی الشامیّ، اسمه أخضر، نعمان: وثّقه العجلی «1»، و قال: لم یکن بدمشق فی زمانه أفضل منه، و وثّقه ابن حجر فی التقریب «2» (ص 419)، مرّ حدیثه (ص 55).

2- أبو سلمة- اسمه عبد اللَّه، و قیل: إسماعیل- بن عبد الرحمن بن عوف الزُّهریّ، المدنیّ: فی خلاصة الخزرجیّ «3» (ص 380) عن ابن سعد «4»: کان ثقة فقیهاً، کثیر الحدیث، و فی التقریب»  (ص 422): ثقةٌ مُکثِر، مات (94). تنتهی الطرق إلیه إلی جابر الأنصاریّ، و الطریق صحیحٌ، رجاله ثقاتٌ. راجع (ص 22).                     

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 146

3- أبو سلیمان المؤذِّن: فی التقریب «1»: أبو سلمان من کبار التابعین مقبول. یأتی عنه حدیث المناشدة فی الرحبة بطریقٍ رجاله ثقات.

4- أبو صالح السمّان، ذکوان المدنیّ: مولی جویریة الغطفانیّة. قال الذهبی فی تذکرته «2» (1/78): ذکره أحمد فقال: ثقة ثقة من أجلّ الناس و أوثقهم. تُوفّی سنة (101). راجع الطرق المذکورة فی (ص 56)، و یأتی فی آیة التبلیغ عنه نزولها فی علیّ علیه السلام.

5- أبو عنفوانة المازنیّ: مرّ الطریق إلیه عن جندع (ص 23).

6- أبو عبد الرحیم الکندیّ: تأتی الطرق إلیه فی حدیث مناشدة الرحبة بلفظ زاذان.

7- أبو القاسم أصبغ بن نُباتة- بضمّ النون- التمیمیّ، الکوفیّ: تابعیٌّ ثقةٌ، قاله العجلی «3» و ابن معین. تأتی الطرق إلیه فی مناشدة الرحبة، و مرّت (ص 28).

8- أبو لیلی الکندیّ «4» فی التقریب «5» (ص 435): ثقةٌ من کبار التابعین، روی    

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 147

أحمد بن حنبل فی المناقب «1» عن علیّ بن الحسین، قال: حدّثنا إبراهیم بن إسماعیل، عن أبیه، عن سلمة بن کهیل، عن أبی لیلی الکندی: أنَّه حدّثه، قال: سمعت زید بن أرقم یقول، و نحن ننتظر جنازة، فسأله رجل من القوم، فقال: یا أبا عامر أ سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم یوم غدیر خُمّ یقول لعلیّ: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه»؟ قال: نعم. قال أبو لیلی: فقلت لزید: قالها رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم؟ قال: نعم قالها، أربع مرّات.

9- إیاس بن نُذَیر- بضم النون و فتح المعجمة-: ذکره ابن حبّان فی الثقات «2». ستقف علی الرواة عنه فی حدیث احتجاج علیّ علیه السلام یوم الجمل بحدیث الغدیر.

 «حرف الجیم و الحاء و الخاء»

10- جمیل بن عمارة: مرَّ عن ابن کثیر من طریق ابن جریر الطبری عنه (ص 57).

11- حارثة بن مضرِّب: یأتی عنه حدیث المناشدة بالرحبة.

12- حبیب بن أبی ثابت الأسدیّ، الکوفیّ: قال الذهبی: إنَّه فقیه الکوفة من ثقات التابعین. تُوفّی (117، 119) و ترجمه فی تذکرته «3» (1/103)، و حکی ابن حجر توثیقه                

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 148

عن غیر واحد فی تهذیب التهذیب «1» (1/178). مرّت الطرق إلیه (ص 30، 31، 32، 35، 48).

13- الحرث بن مالک: مرّ الطریق إلیه (ص 40).

14- الحسن بن مالک بن الحویرث: مرّت الطرق إلیه (ص 59).

15- حکم بن عُتَیبة الکوفیّ، الکِنْدیّ: ثقة ثَبت فقیه، صاحب سنّة و أتباع. ترجمه الذهبی فی تذکرته «2» (1/104). توفّی (114، 115). مرّ الطریق إلیه (ص 20، 39)، و تأتی إلیه طرق کثیرة.

16- حمید بن عمارة الخزرجیّ، الأنصاریّ: مرّ حدیثه (ص 56).

17- حمید الطویل، أبو عبیدة بن أبی حمید البصریّ: المتوفّی (143). قال الذهبی فی تذکرته «3» (1/136): حمید الحافظ المحدّث الثقة أحد مشیخة الأثر. یأتی حدیثه فی حدیث التهنئة.

18- خیثمة بن عبد الرحمن الجُعفیّ، الکوفیّ: حکی ابن حجر فی التهذیب «4» (3/179)- عن ابن معین «5» و النسائی و العجلی «6»- ثقته. مات بعد سنة (80)، و أرّخه ابن قانع بالثمانین. مرّ الإسناد إلیه (ص 39).  

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 149  

«حرف الراء و أُختها المعجمة»

19- ربیعة الجُرَشیّ «1»- بضمّ الجیم و فتح المهملة-: المقتول سنة (60، 61، 74). مختلفٌ فی صحبته. فی التقریب «2» (ص 123): کان فقیهاً، وثّقه الدارقطنی و غیره. مرّ الطریق إلیه (ص 39).

20- أبو المثنّی ریاح بن الحارث النخَعیّ، الکوفیّ: وثّقه «3» ابن حجر فی التقریب و عدّه من کبار التابعین، و حکی ثقته عن العجلی و ابن حبّان فی التهذیب (3/299). تأتی الطرق إلیه فی حدیث الرکبان.

21- أبو عمر زاذان بن عمر الکندیّ البزّار- أو البزّاز- الکوفیّ: فی میزان الاعتدال: من کبار التابعین، و حکی ابن حجر ثقته عن غیر واحد فی التهذیب «4» (3/303). تُوفِّی (82). راجع حدیث المناشدة.

22- أبو مریم زِرّ- بکسر المُعجمة و شدّة المهملة- ابن حُبیش- مصغَّراً- الأسدیّ، من کبار التابعین: تُوفِّی (81، 82، 83). قال الذهبی فی تذکرته «5» (1/40): إنَّه الإمام القدوة، و فی التقریب «6»: ثقة جلیل مخضرم.    

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 150

وثّقه غیر واحد، کما فی التهذیب «1» (3/322)، و عقد له أبو نعیم فی الحلیة (4/181- 191) ترجمة ضافیة. تأتی الطرق إلیه فی حدیثی المناشدة فی الرحبة و الرکبان.

23- زیاد بن أبی زیاد: وثّقه الحافظ الهیثمی فی مجمعه «2»، و ابن حجر فی التقریب «3». تأتی الطرق إلیه فی حدیث مناشدة الرحبة.

24- زید بن یُثَیْع- بالمثنّاة و المثلثة بعدها، مُصغَّراً- الهَمْدانی، الکوفی: فی التقریب «4» (ص 136): ثقة مخضرم من کبار التابعین. تأتی طرق کثیرة إلیه فی مناشدة الرحبة.  

«حرف السین و أُختها المعجمة»

25- سالم بن عبد اللَّه بن عمر بن الخطّاب القرشیّ، العدَویّ، المدنیّ: ترجمه الذهبی فی تذکرته «5» (1/77)، و قال: إنَّه الفقیه الحجّة أحد من جمع بین العلم و العمل و الزهد و الشرف. و فی التقریب «6»: أحد الفقهاء السبعة، کان ثَبْتاً عابداً یُشَبَّهُ بأبیه فی الهدْی و السمت، من کبار الثالثة، مات فی آخر سنة (106) علی الصحیح.                 

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 151

یأتی الطریق إلیه فی حدیث الرکبان، و مرّ فی (ص 57). و أخرج البخاری فی تاریخه (ج 1 قسم 1/375) من طریق عبید، عن یونس ابن بکیر، عن إسماعیل بن نشیط العامری، عن جمیل بن عامر: أنَّ سالماً حدّثه: سَمِع منْ سَمِع النبیّ صلی الله علیه و سلم یقول یومَ غدیرِ خمّ: «من کنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه».

26- سعید بن جُبیر الأسدیّ، الکوفیّ: ترجمه الذهبی فی تذکرته «1» (1/65)، و بالغ فی الثناء علیه، و فی خلاصة الخزرجی «2» (ص 116) عن اللالکائی: ثقة إمام حجّة، و عن ابن مهران: مات سعید و ما علی ظهر الأرض أحد إلّا و هو محتاج إلی علمه، و فی التقریب «3» (ص 133): ثقة ثبت فقیه من الثالثة، قُتل بین یدی الحجّاج سنة (95)، و لم یکمل الخمسین، و فی تهذیب التهذیب «4» (4/13) عن الطبری: أنَّه ثقة حجّة علی المسلمین. مرّ الطریق إلیه (ص 20، 52)

27- سعید بن أبی حدّان و یقال: ذی حُدّان- بضمّ المهملة و تشدید الدال- الکوفیّ: فی تهذیب التهذیب «5»: ذکره ابن حبّان فی الثقات» . یأتی حدیثه فی مناشدة الرحبة. 28- سعید بن المُسَیّب القرشیّ، المخزومیّ، صهر أبی هریرة: توفِّی (94). قال الذهبی فی تذکرة الحفّاظ (1/47): قال أحمد بن حنبل و غیره: مرسلات                     

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 152

28- سعید صحاح، و قال ابن المدینی: لا أعلم فی التابعین أوسع علماً منه، هو عندی أجلّ التابعین. و عدّه أبو نعیم من الأولیاء، و ترجمه فی الحلیة (2/161). یأتی بطریق جمع من الحفّاظ عنه حدیث التهنئة، و مرّ عنه غیره (ص 39، 40).

29- سعید بن وهب الهَمْدانیّ، الکوفیّ: فی خلاصة تهذیب الکمال «1» (ص 122): وثقه ابن معین. مات سنة ستّ و سبعین. روی بطریقه جمعٌ کثیر من أئمّة الحدیثِ حدیثَ مناشدة الرحبة، کما یأتی.

30- أبو یحیی سلمة بن کهیل الحضرمیّ، الکوفیّ: المتوفّی (121). و ثّقه أحمد «2» و العجلی «3»، کما فی. خلاصة التهذیب «4» (ص 136)، و التقریب «5» (ص 154). مرّت الطرق إلیه (ص 24، 26، 31، 35، 48).

31- أبو صادق سُلَیم بن قیس الهلالی: المتوفّی (90). و هو ممّن یُحتجّ به و بکتابه عند الفریقین کما یأتی. روی حدیث الغدیر فی غیر موضع واحد من کتابه الموجود عندنا. «6»

32- أبو محمد سلیمان بن مهران الأعمش: وثقه الذهبی و غیره، و کان یُسمّی         

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 153

المصحف من صدقه، ترجمه الذهبی فی تذکرته «1» (1/138). توفِّی (147، 148)، و مولده (61). مرّت الطرق إلیه (ص 30، 34، 48)، و تأتی فی حدیث المناشدة، و فی آیة البلاغ. 33- سهم بن الحُصَین الأسدیّ: مرّ عنه (ص 42).

34- شهر بن حوشب: تأتی ترجمته و الطرق إلیه فی آیة إکمال الدین و حدیث التهنئة و حدیث صوم [یوم‏] الغدیر.  «حرف الضاد المُعجمة»

35- الضحّاک بن مزاحم الهلالیّ، أبو القاسم: المتوفّی (105). وثّقه أحمد «2» و ابن معین و أبو زرعة. مرّ عنه عن ابن عبّاس (ص 51)، و روی الحافظ الحمّوئی فی فرائد السمطین «3» فی الباب العاشر، نقلًا عن أبی القاسم سلیمان بن أحمد الطبرانی «4»، عن الحسین النیری، عن یوسف بن محمد بن سابق، عن أبی مالک الحسن، عن جوهر، عن الضحّاک، عن عبد اللَّه بن عبّاس قال:

قال رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم یوم غدیر خمّ: «اللّهمّ أعنه، و أَعِن به، و ارحمه، و ارحم به، و انصره، و انصر به، اللّهمّ والِ من والاه، و عادِ من عاداه». و رُوی هذا اللفظ بإسناد آخر عن عمرو ذی مرّ، عن أمیر المؤمنین علیه السلام.            

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 154

 «حرف الطاء المهملة»

36- طاووس بن کَیسان الیمانیّ، الجَنَدیّ- بفتح الجیم و الموحّدة-: المتوفّی (106). عدّه أبو نعیم من الأولیاء، و ترجمه فی حلیته (4/3- 23) و قال فی (ص 23): حدّثنا أحمد بن جعفر بن سلم، حدّثنا العبّاس بن علیّ النسائی، حدّثنا محمد ابن علیّ بن خلف، حدّثنا حسین الأشقر، حدّثنا ابن عیینة «1»، عن عمرو بن دینار، عن طاووس، عن بریدة، عن النبیّ صلی الله علیه و سلم قال: «من کنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه».

37- طلحة بن مصرِّف الأیامیّ- الیامی- الکوفیّ: قال ابن حجر «2»: ثقة قارئ فاضل. تُوفّی (112) أو بعدها. تأتی الطرق إلیه فی حدیث مناشدة الرحبة.  

«حرف العین المهملة»

38- عامر بن سعد بن أبی وقّاص المدنیّ: فی التقریب «3» (ص 185): ثقة من الثالثة، مات (104). راجع (ص 38).

39- عائشة بنت سعد: تُوفِّیت (117). و ثّقها ابن حجر فی تقریبه «4» (ص 473). مرّ حدیثها (ص 38، 40، 41).         

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 155

40- عبد الحمید بن المنذر بن الجارود العبدیّ: وثّقه النسائی و ابن حجر فی التقریب «1» (ص 224). یأتی عنه، عن أبی الطفیل حدیث مناشدة الرحبة، بطریقٍ رجالُهُ کلُّهم ثقات.

41- أبو عمارة عبد خیر بن یزید الهَمْدانیّ، الکوفیّ، المخضرم: وثّقه ابن معین و العجلی «2»، کما فی الخلاصة «3» (ص 269)، و وثّقه ابن حجر فی تقریبه «4» (ص 225)، و عدّه من کبار التابعین. یأتی الطریق إلیه فی حدیث المناشدة بالرحبة بلفظ سعید.

42- عبد الرحمن بن أبی لیلی: المتوفّی (82، 83، 86). فی المیزان «5» (2/115): من أئمّة التابعین و ثقاتهم، و أثنی علیه فی التذکرة «6» بالفقه، و وثّقه فی التقریب «7». یأتی حدیث مناشدة الرحبة عنه بطرق کثیرة، و مرّ الحدیث عنه (ص 15، 39).

43- عبد الرحمن بن سابط، و یقال: ابن عبد اللَّه بن سابط الجُمَحی، المکّی: وثّقه ابن حجر فی التقریب «8»، و عدّه من الطبقة الوسطی من التابعین. تُوفِّی (118). مرّت الطرق إلیه (ص 38، 39، 41).         

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 156

44- عبد اللَّه بن أسعد بن زرارة: راجع (ص 17).

45- أبو مریم عبد اللَّه بن زیاد الأسدیّ، الکوفیّ: وثّقه ابن حبّان «1»، کما فی خلاصة الخزرجی «2» (ص 168)، و وثّقه ابن حجر فی التقریب «3» (ص 130). راجع (ص 54).

46- عبد اللَّه بن شریک العامریّ، الکوفیّ: فی التقریب «4» (ص 202): صدوقٌ یتشیّع، أفرط الجوزجانی فکذّبه. وثّقه أحمد «5» و ابن معین و غیرهما، کما فی میزان الذهبی «6» (2/46). مرّ الطریق إلیه (ص 40).

47- أبو محمد عبد اللَّه بن محمد بن عقیل الهاشمیّ، المدنیّ: المتوفّی بعد الأربعین و المائة. فی خلاصة الخزرجی «7» و التقریب «8» عن الترمذی «9»: أنَّه صدوق، و کان أحمد و إسحاق و الحمیدی یحتجّون بحدیثه. راجع طریق جابر (ص 22). و فی البدایة و النهایة1» (5/213) عن ابن جریر الطبری، قال: قال المطّلب‏

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 157

ابن زیاد عن عبد اللَّه بن محمد بن عقیل، سمع جابر بن عبد اللَّه یقول: کُنّا بالجُحْفة بغدیر خمّ، فخرج علینا رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم من خِباء أو فسطاط، فأخذ بید علیّ، فقال: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه». قال شیخنا الذهبی: هذا حدیث حسن، و قد رواه ابن لهیعة… إلی آخر ما مرّ فی (ص 22)، و یأتی فی مناشدة رجلٍ عراقیٍّ جابرَ الأنصاری.

48- عبد اللَّه بن یعلی بن مرّة: تأتی الطرق إلیه فی حدیث المناشدة، و مرّ بعضها فی (ص 47).

49- عَدیّ بن ثابت الأنصاریّ، الکوفیّ، الخَطَمیّ: المتوفّی (116). قال الذهبی فی میزانه «1» (2/193): عالم الشیعة و صادقهم و قاصّهم و إمام مسجدهم، و لو کانت الشیعة مثله لقلّ شرّهم! و ثّقه أحمد «2» و العجلی «3» و النسائی. مرّت الطرق إلیه (ص 18، 19)، و تأتی فی حدیث التهنئة. 50- أبو الحسن عطیّة بن سعد بن جُنادة- بضم الجیم- العَوْفیّ، الکوفیّ، التابعی المشهور: المتوفّی (111). وثّقه سبط ابن الجوزی فی تذکرته «4» (ص 25)، و الحافظ الهیثمی فی مجمعه (9/109) نقلًا عن ابن معین «5». و فی مرآة الجنان للیافعی (1/242): ضربه الحجّاج أربع مائة سوط علی أن یشتم علیاً رضی الله عنه فلم یشتم.              

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 158

مرّت الطرق إلیه (ص 29، 35، 36، 44) و تأتی فی آیة التبلیغ.

51- علیّ بن زید بن جدعان البصریّ: المتوفّی (129، 131). وثّقه ابن أبی شیبة، و عن الترمذی: أنَّه صدوقٌ، و أثنی علیه الذهبی فی تذکرته «1» بالإمامة. راجع ما مرّ عنه (ص 18، 19، 20) و تأتی طرق کثیرة إلیه فی حدیث التهنئة. و أخرج الخطیب فی تاریخه (7/377) قال: أخبرنا محمد بن عبد الرحمن المعدّل- بأصبهان-: حدّثنا محمد بن عمر التمیمی الحافظ، حدّثنا الحسن بن علیّ بن سهل العاقولی، حدّثنا حمدان بن المختار، حدّثنا حفص بن عبد اللَّه بن عمر، عن سفیان الثوری، عن علیّ بن زید، عن أنس قال: سمعت النبیّ صلی الله علیه و سلم یقول: «من کنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه، اللّهمّ والِ من والاه، و عادِ من عاداه».

52- أبو هارون عُمارة بن جُوَین العبدیّ: المتوفّی (134). سبقت الطرق إلیه (ص 19، 43)، و یأتی بعضها فی آیة إکمال الدین و حدیث التهنئة.

53- عمر بن عبد العزیز الخلیفة الأُمویّ: المتوفّی (101). یأتی احتجاجه به.

54- عمر بن عبد الغفّار: یأتی عنه حدیث مناشدة شابٍّ أبا هریرة.

55- عمر بن علیّ أمیر المؤمنین: فی التقریب «2» (ص 281): ثقة من الثالثة.    

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 159

مات فی زمن الولید، و قیل قبل ذلک. راجع (ص 55).

56- عمرو بن جعدة بن هبیرة: مرّ حدیثه (ص 17).

57- عمرو بن مرّة أبو عبد اللَّه الکوفیّ، الهَمْدانیّ: المتوفّی (116)، یقال علیه: ذو مرّة «1». فی تهذیب التهذیب «2» (ج 8): تابعیّ ثقة عن العجلی «3»، و ترجمه الذهبی فی تذکرته «4» (1/108)، و أثنی علیه بالثقة و الثبت و الإمامة. مرّ حدیثه (ص 55)، و إلیه طرق کثیرة تأتی فی حدیث المناشدة بالرحبة، غیر واحد منها صحیح، رجاله ثقات.

58- أبو إسحاق عمرو بن عبد اللَّه السبیعیّ، الهَمْدانیّ: قال الذهبی فی میزانه «5»: من أئمّة التابعین بالکوفة و أثباتهم، و ترجمه فی تذکرته «6» بالثناء علیه (1/101)، و فی التقریب «7»: مُکثر ثقة عابد. تُوفِّی (127)، و قیل أکثر. مرّ حدیثه (ص 32، 35)، و تأتی إلیه طرق کثیرة فی المناشدة و حدیث التهنئة.

59- أبو عبد اللَّه عمرو بن میمون «8» الأودی: ذکره الذهبی فی التذکرة «9» (1/56)              

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 160

بالإمامة و الثقة، و فی التقریب «1» (ص 288): ثقة، عابد، نزل الکوفة، مات (74) و قیل بعدها. مرّت الطرق إلیه (ص 50، 51)، و یأتی احتجاجه بحدیث الغدیر.

60- عُمیرة «2» بن سعد الهَمْدانیّ، الکوفیّ: وثّقه ابن حبّان «3»، و فی التقریب «4» (ص 291): مقبول. تأتی طرق الحفّاظ إلیه، و هی کثیرة فی المناشدة بالرحبة، و مرّ بعضها (ص 18، 44).

61- عُمیرة بنت سعد بن مالک المدنیّة: أُخت سهل، أُمّ رفاعة بن مبشِّر: یأتی الطریق إلیها فی حدیث مناشدة أمیر المؤمنین فی الرحبة، و لنا فی هذا السند نظر یأتی فی محلّه.

62- عیسی بن طلحة بن عبید اللَّه التَّیْمیّ، أبو محمد المدنی: أحد العلماء. وثّقه ابن معین. مات فی خلافة عمر بن عبد العزیز، کذا ترجمه الخزرجی فی خلاصته «5» (ص 257). مرَّ الطریق إلیه (ص 46).  «حرف الفاء و القاف»

63- أبو بکر فِطر بن خلیفة المخزومیّ، مولاهم الحنّاط:                

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 161

ثقةٌ صدوقٌ، وثّقه «1» أحمد، و ابن معین، و العجلی، و ابن سعد. توفّی (150، 153)، أو أکثر، کما فی تهذیب التهذیب «2». یأتی عنه حدیث المناشدة فی الرحبة بطرقٍ کثیرةٍ صحیحةٍ، رجالها ثقات، و مرّ الطریق إلیه (ص 48، 54).

64- قبیصة بن ذؤیب: ترجمه الذهبی فی تذکرته (1/52) «3» و أثنی علیه، و وثّقه ابن حبّان «4»، کما فی الخلاصة «5» (ص 268). مات (86). مرّ الطریق إلیه (ص 22).

65- أبو مریم قیس الثقفی، المدائنی: وثّقه النسائی، کما فی خلاصة الخزرجی «6» (ص 395). مرّ الطریق إلیه (ص 54)، و رجاله ثقات.

 «حرف المیم إلی آخر الحروف»

66- محمد بن عمر بن علیّ أمیر المؤمنین: تُوفّی فی خلافة عمر بن عبد العزیز، و یقال: سنة (100). وثّقه ابن حبّان «7»، و قال ابن حجر «8»: صدوقٌ من السادسة، مات                     

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 162

بعد الثلاثین «1». راجع الطرق إلیه (ص 55).

67- أبو الضحی مسلم بن صُبَیح- بالتصغیر- الهَمْدانیّ، الکُوفیّ، العطّار: وثّقه ابن معین و أبو زرعة، کما فی خلاصة التهذیب «2» (ص 321)، و التقریب»  (ص 422). مرّ الطریق إلیه (ص 35).

68- مسلم المُلائی- بضمّ المیم-: مرّت الطرق إلیه (ص 24، 39).

69- أبو زُرارة مصعب بن سعد بن أبی وقّاص الزُّهریّ، المدنیّ: فی التقریب «4» (ص 334): ثقةٌ. تُوفِّی سنة (103). راجع (ص 40).

70- مطَّلب بن عبد اللَّه القرشی، المخزومیّ، المدنیّ: وثّقه أبو زرعة و الدارقطنی. مرّ حدیثه (ص 49).

71- مطر الورّاق: تأتی ترجمته و حدیثه فی صوم الغدیر و آیة إکمال الدین و حدیث التهنئة.

72- معروف بن خربُوذ- بضم الموحّدة آخره ذال معجمة «5»-: وثّقه ابن حبّان «6» راجع (ص 26) و یأتی- أیضاً- فیما بعد إن شاء اللَّه تعالی.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 163

73- منصور بن المعتمر: یأتی حدیثه و ترجمته فی آیة (سَأَلَ سائِلٌ).

74- مهاجر بن مسمار الزُّهْریّ، المدنیّ: وثّقه ابن حبّان «1». مرت الطرق إلیه (ص 38 و 41).

75- موسی بن أکتل بن عمیر النمیریّ: سلف الطریق إلیه (ص 46).

76- أبو عبد اللَّه میمون البصریّ: مولی عبد الرحمن بن سَمرة. وثّقه ابن حبّان «2» کما فی مجمع الزوائد (9/111)، و قال ابن حجر فی القول المسدّد «3» (ص 17): میمون وثّقه غیر واحد و تکلّم بعضهم فی حفظه، و قد صحّح له الترمذی حدیثاً. طرق الحفّاظ إلیه کثیرةٌ مرّت (ص 30، 31، 32، 35)، و صحّحه ابن کثیر «4».

77- نذیر الضبّی، الکوفیّ: من کبار التابعین. یأتی عنه حدیث مناشدة أمیر المؤمنین علیه السلام یوم الجمل.

78- هانی بن هانی الهَمْدانیّ، الکوفیّ: نفی البأس عنه النسائی، کما فی تهذیب التهذیب «5». یأتی حدیثه فی مناشدة الرحبة.

79- أبو بلَج یحیی بن سلیم الفزاریّ، الواسطیّ: وثّقه ابن معین و النسائی و الدارقطنی، کما فی خلاصة الخزرجی «6» (ص 383)،

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 164

و وثّقه الحافظ الهیثمی فی مجمع الزوائد (9/109). مرّت الطرق إلیه (ص 50، 51)، و الحدیث بطریقه عن ابن عبّاس صحیح، رجاله کلّهم ثقات.

80- یحیی بن جُعدة بن هُبَیرة المخزومیّ: فی التقریب «1» (ص 389): ثقةٌ من الثالثة. راجع (ص 32، 35).

81- یزید بن أبی زیاد الکوفیّ: أحد أئمّة الکوفة. توفّی (136)، و له تسعون عاماً أو دونها بقلیل. یأتی حدیثه فی مناشدة الرحبة.

82- یزید بن حیّان التیمیّ، الکوفیّ: وثّقه العاصمی فی زین الفتی، و النسائی کما فی خلاصة الخزرجی «2» (ص 370)، و وثّقه ابن حجر فی تقریبه «3»، و عدّه من الطبقة الوسطی من التابعین. مرّت الطرق إلیه (ص 31، 35)، و أخرج الحافظ العاصمی فی زین الفتی بإسناده عن إسحاق بن إبراهیم المروزی الثقة، عن جریر بن عبد الحمید الضبّی الثقة، عن أبی حیّان یحیی بن سعید التیمی الثقة، عن یزید بن حیّان الکوفی الثقة بالحرم «4»:

قام رسول اللَّه بغدیر خُمّ فوعظ، و ذکّر، ثمّ قال: «أمّا بعد: أیّها الناس فإنَّما أنا بشرٌ مثلکم، یوشک أن یأتینی رسول ربّی، فأُجیب…» الحدیث.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 165

83- أبو داود یزید بن عبد الرحمن بن الأسود الأَوْدیّ، الکوفیّ: وثّقه ابن حبّان «1»، کما فی خلاصة الخزرجی «2» (ص 372). مرّت الطرق إلیه (ص 15)، و تأتی فی حدیث مناشدة شابٍّ أبا هریرة.

84- أبو نجیح یسار الثقفیّ: المتوفّی (109). وثّقه ابن معین، کما فی خلاصة الخزرجی «3» (ص 384). مرّت الطرق إلیه (ص 39). آخِرُ دَعْوانا أَنِ الْحَمدُ للَّهِ رَبِّ الْعَالَمین     

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج‏1، ص: 167