شیخ محمّد پسر حسین عبد الصمد حارثى عاملى جبعى، شیخ الاسلام، بهاء الملة و الدین، استاد استادان و مجتهدین، از شخصیتهاى بس نامدارى است که شهرتش عالمگیر است. و تبحر او در علوم و دانشها و موقعیت استوارى که در فضل و دیندارى دارد، از هر گونه ستایش و توصیف مستغنى است، و نیازى نیست که در مقام او سخن گفت، چرا که هر کس او را شناخته، بخوبى شناخته است، این دانشمند الهى و فقیه محقق و عارف بزرگوار و مؤلف با ابتکار و بحاث نکته سنج و نیک اندیش و ادیب شاعر و برخوردار از همه فنون را، همه می‌شناسند.
او یکى از نوابغ امت اسلامى، و از نوابغ بزرگ، قهرمان جهان دین و دانش و کسى است که «محبى» در کتاب (خلاصة) خود 3: 404 او را چنین معرفى کرده است:
«شیخ بهائى تألیفات و تحقیقات گوناگونى دارد، و او از شایسته‌ترین کسانى است که لازم است شرح حال و اخبار و مزایاى او را وجهه همت قرار داد، و عالم را به فضایل و بدایعش آشنا کرد. او به تنهایى یک امت بود، بجهت اینکه به همه دانشها احاطه داشت، و از دقایق فنون آگاه بود. و گمان نمی‌کنم که زمانه نظیر او را بیاورد، و همتایى بر او نشان دهد. خلاصه سخن اینکه تا کنون گوش حقیقت نیوشان، اخبارى شگفتتر از حالات و اخبار اونشنیده است.
نسبش به تابعى علوى مذهب حارث همدانى منتهى می‌شود، و ما شرح حال او را در ترجمه پدر بزرگوارش شیخ حسین نقل کرده‌ایم.
شرح حال و توصیف احوال او را آنچنان که شایسته است می‌توان در لابلاى بسیارى از کتب شرح حال بدست آورد که از آن جمله است:
سلافة العصر ص 289، امل الامل ص 26، تذکرة نصر آبادى ص 150 الروضة البهیة از سید شفیع، ریحانة الالباء شهاب الدین خفاجى ص 103- 107، خلاصة الاثر محبى 3: 44- 445، جامع الرواة اردبیلى، اجازات البحار 123، نقد الرجال ص 303، محبوب القلوب اشکورى، لؤلؤة البحرین ص 15، ریاض الجنة زنورى در «الروضة الرابعة» ذیل حرف باء تحت عنوان «بهائى»، الاجازة الکبیرة شیخ عبد اللّه سماهیجى، اجازة الکبیرة شیخ میرزا حیدر على بن عزیز اللّه نظرى اصفهانى. تاریخ عالم آرا ج 1 ص 115، الاعلام زرکلى 3 ص 889، نسمة السحر فیمن تشیع و شعر، روضات الجنات ص 632، مستدرک الوسائل 3 ص 417، ریاض العارفین ص 45، مجمع الفصحاء 2 ص 8، روضة الصفاء ج 8 در ذکر علماى دوره صفویه، نجوم السماء ص 26، طرائق الحقائق 1 ص 137، مطلع الشمس 2 ص 157 تا 386، تتمیم امل الامل از ابن ابى شبانه، تکملة الرجال شیخ عبد النبى کاظمى، شرح قصیده «وسیلة الفوز و الامان» از احمد منینى، قصص العلماء ص 169، تکملة امل الامل از سید ابى محمّد حسن صدر الدین کاظمى، تنقیح المقال 3 ص 107 هدیة الاحباب ص 109، الکنى و الالقاب 2 ص 89، سفینة البحار 1 ص 113، الفوائد الرضویة 2 ص 502- 521، مفتاح التواریخ ص 332، منن الرحمان 1 ص 6، دائرة المعارف بسقانى 2 ص 462- 464، تاریخ آداب اللغة العربیة 3 ص 328، وفیات الاعلام شیخ رازى «1» معجمالمطبوعات ص 1262، مجلة العرفان جزء هشتم و نهم از جلد 2 (سال 1328 هجرى) ص 383، 407- 413، 472، 476، 521.
شاگردش علامه مولى مظفر الدین على، در شرح حال استاد رساله‌اى تألیف کرده، و همچنین شیخ ابو المعالى پسر حاج محمّد کلباسى نیز، در احوال وى کتابى نگاشته است: اخیرا کتابى در تاریخ زندگانى این دانشمند به طبع رسیده بقلم «سعید نفیسى» نویسنده ایرانى و در پایان این بخش در پیرامون این کتاب سخن خواهیم گفت.
الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج11، ص: 327