اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۲ مهر ۱۴۰۴

شأن نزول آیه تطهیر

متن فارسی

حافظ نسائی در «الخصایص» صفحه 7، از میمون بن مثنی با ذکر سند، روایت نموده که او از قول ابو الوضاح «1» که همان ابو عوانه است نقل کرده و او از ابو بلج بن ابی سلیم از عمرو بن میمون از ابن عباس در حدیثی طولانی آورده که گفت: من نزد ابن عباس نشسته بودم در این هنگام، نُه گروه نزد او آمدند و به او گفتند: «ای پسر عباس، یا با ما برخیز، و یا مجلس را برای ما از اغیار خالی کن.» ابن عباس گفت: با شما برمی‌خیزم. عمرو بن میمون می گوید که ابن عباس در این موقع هنوز نابینا نشده بود و سالم بود. پس در کناری نشستند و با یکدیگر سخن گفتند و ما نفهمیدیم که چه گفتند. راوی می گوید: پس از آن جلسه و مذاکره، ابن عباس آمد در حالی که لباس خود را تکان می داد و اظهار تأسف و انزجار می کرد، گفت:

«اینان سخنانی ناروا و نکوهش درباره مردی گفتند که بیش از ده فضیلت برای اوست که برای غیر او این فضایل وجود ندارد! اینان بدگویی از مردی نمودند که پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله درباره او فرمود: البته اعزام می دارم مردی را (برای نبرد با دشمن) که خداوند او را هیچ گاه خوار نمی کند و او خدا و رسول او را دوست دارد و خدا و رسول نیز او را دوست دارند. در این موقع شخصی خود را به عَلَم جنگ نزدیک نمود، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: علی کجاست؟ گفتند در آسیاب، مشغول تهیه آرد است. فرمود دیگری نبود که آرد تهیه نماید؟! در این موقع علی علیه السّلام آمد در حالی که چشمان او دچار درد بود طوری که قادر به دیدن نبود. پس رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در چشمان او دمید و عَلَم را سه بار حرکت داد، سپس آن را به او اعطا فرمود. پس (در نتیجه عزیمت آن جناب به نبرد با یهودیان و احراز پیروزی) علی علیه السّلام آمد در حالی که صفیه دختر حیّ را با خود آورد».

ابن عباس به سخن ادامه داد و گفت: «رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فلانی را با سوره توبه فرستاد و علی علیه السّلام را در پی او فرستاد و سوره را از او گرفت و رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود کسی این سوره را برای مشرکین نمی برد مگر مردی که از من است و من از او هستم.»

ابن عباس ادامه داد: «پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله به پسرعموهای خود فرمود: کدام یک از شما حاضر است که با من در دنیا و آخرت دوستی نماید؟ همگی ابا کردند. علی نیز در میان آنها نشسته بود و گفت من برای این افتخار حاضرم. رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله او را واگذاشت و رو به فرد فرد آنان کرد و این سوال را تکرار نمود. باز آنها امتناع نمودند. و علی سخن خود را تکرار کرد. در این موقع رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: تو ولی من هستی در دنیا و آخرت.»

ابن عباس ادامه داد: «علی علیه السّلام اول کسی است که پس از خدیجه ایمان آورد.»

باز، ابن عباس ادامه داد و گفت: «رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله پوشش خود را گرفت و بر علی و فاطمه و حسن و حسین نهاد و گفت: این است و جز این نیست، اراده فرموده است خداوند که پلیدی را از شماها ببرد ای اهل بیت من و پاکیزه گرداند شما را پاکیزه گرداندنی.»

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 1، ص: 119

[divider]

در آیه تطهیر، مراد از آنان، محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین صلوات الله علیهم اجمعین هستند و آنها در زیر عبا مجتمع شدند. پس رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله دعا کرد پروردگارش به آنها عطای پادشاهانه ببخشد و ایشان را اهل بیت خود نامید. پس قول خدای تعالی نازل شد: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً »«جز این نیست که خدا می خواهد هر آینه از شما اهل بیت پلیدی را ببرد و پاک نماید شما را پاک کردنی». تا این که ام سلمه نیز اجازه خواست با ایشان داخل شود و بعد از نزول آیه (پیامبر) به او اذن دهد، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به او از ورود در مفاد آن آیه کریمه خوش آمد گفت و به او فرمود:«انّک علی خیر»«به درستی که تو بر (راه و روش) نیکی و خوبی هستی. (که این جمله) اشاره دارد به منحصر بودن این عطیه و بخشش به ایشان. و تفصیل این جمله در کتب صحاح و مسانید یاد شده است.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 6، ص: 240

[divider]

إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً: «خدا می خواهد که ناپاکی را از شما اهل بیت ببرد و پاکیزه تان کند پاکیزه کامل». تمام مسلمین اتفاق دارند که آیه تطهیر نیز در مورد رسول اکرم و علی بن ابی طالب و حسن و حسین و فاطمه سلام اللّه علیهم نازل گردیده است. و ائمه حدیث و حفاظ، در این باره احادیث صحیح متواتر، در صحاح و مسانید خود آورده اند.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 650

متن عربی

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 1، ص: 119

أخرج الحافظ النسائی فی الخصائص «3» (ص 7)، عن محمد بن المثنی [قال: حدّثنا یحیی بن حمّاد] «4» قال: حدّثنا أبو الوضّاح «5» و هو أبو عوانة قال: حدّثنا أبو بلج بن أبی سلیم، عن عمرو بن میمون، عن ابن عبّاس- فی حدیث طویل- قال:

إنّی لَجالسٌ إلی ابن عبّاس إذ أتاه تسعةُ رهطٍ، فقالوا: یا ابن عبّاس إمّا أن تقوم معنا، و إمّا أن تخلو بنا من بین هؤلاء. فقال ابن عبّاس: بل أنا أقوم معکم.
قال: و هو یومئذٍ صحیحٌ قبل أن یعمی. قال: فانتدبوا «6» فتحدّثوا فلا ندری ما قالوا.

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 1، ص: 120

قال: فجاء ینفض ثوبه، و هو یقول: أُفٍّ و تُفٍّ «1»؛ وقعوا فی رجل له بضعَ عشرَ فضائل لیست لأحد غیره:
وقعوا فی رجل قال له النبیّ صلی الله علیه و سلم: «لأَبعثنّ رجلًا لا یُخزیه اللَّه أبداً، یُحبّ اللَّه و رسوله، و یُحبّه اللَّه و رسوله». فاستشرف لها مستشرفٌ. فقال: «أین علیّ»؟ فقالوا: إنَّه فی الرحی یطحن. قال: «و ما کان أحدٌ لیطحن!» قال: فجاء و هو أرمد، لا یکاد أن یبصر. قال: فنفث فی عینیه، ثمّ هزّ الرایة ثلاثاً، فأعطاها إیّاه، فجاء علیّ بصفیّة بنت حییّ.
قال ابن عبّاس: ثمّ بعث رسول اللَّه فلاناً بسورة التوبة، فبعث علیّا خلفه، فأخذها منه. و قال: «لا یذهب بها إلّا رجل هو منّی و أنا منه». و قال ابن عبّاس: و قال النبیّ لبنی عمّه: «أیُّکم یُوالینی فی الدنیا و الآخرة؟ فأبوا. قال: و علیّ جالس معهم، فقال علیّ: أنا أُوالیک فی الدنیا و الآخرة. قال: فترکه و أقبل علی رجل رجل منهم، فقال: أیُّکم یُوالینی فی الدنیا و الآخرة؟ فأبوا. فقال علیّ: أنا أُوالیک فی الدنیا و الآخرة. فقال لعلیّ: أنت ولیّی فی الدنیا و الآخرة».
قال ابن عبّاس: و کان علیّ أوّل من آمن من الناس بعد خدیجة.
قال: و أخذ رسول اللَّه ثوبه، فوضعه علی علیّ و فاطمة و حسن و حسین، و قال:
(إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً).

 [divider]

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 6، ص: 240

فی آیة التطهیر، فالمراد بها محمد و علیّ و فاطمة و الحسن و الحسین صلوات اللَّه علیهم أجمعین، و قد اجتمعوا تحت الکساء فدعا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم ربّه بمنحة القداسة لهم و سمّاهم أهل بیته، فنزل قوله تعالی: (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) «4». حتی إنّ أُمّ سلمة استأذنته فی أن تدخل معهم فأذن لها بعد نزول الآیة، و استحفته صلی الله علیه و آله و سلم عن دخولها فی مفاد الآیة الکریمة
فقال: «إنّک علی خیر».
إیعازاً إلی قصر هذه المنحة علیهم، و تفصیل هذه الجملة مذکور فی الصحاح و المسانید.

 [divider]

الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 5، ص: 650

و قوله تعالی: (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) «3»، و قد مرّ فی الجزء الثانی (ص 51) نزول الآیة الأولی فی علیّ أمیر المؤمنین و عمّه حمزة و ابن عمّه عبیدة. و قد تسالمت الأمّة الإسلامیّة علی نزول آیة التطهیر فی صاحب الرسالة الخاتمة، و وصیّه الطاهر و ابنیهما الإمامین، و أُمّهما الصدّیقة الکبری، و أخرج الحفّاظ و أئمّة الحدیث فیها أحادیث صحیحة متواترة فی الصحاح و المسانید