زید بن صوحان عبدی که به ” زید الخیر- “زید نیکوکار و خوب- معروف است. مصاحبت پیامبر اکرم (ص) را دریافته است. بهمین جهت “ابو عمر ” و ” ابن اثیر ” و ” ابن حجر ” در فرهنگ یاران پیامبر (ص) از وی یاد کرده اند. ابو عمر ” مینویسد “: فاضلی دیندار بود و در میان قبیله اش ریاست داشت”. ابویعلی و ” ابن منده “و ” خطیب ” و ” ابن عساکر ” از طریق علی (ع) روایت کرده که پیامبر(ص) فرمود “: هر کس خوشحال میشود که کسی را ببیند که بعضی اجزای بدنش پیش از خودش به بهشت در میاید باید به زید بن صوحان بنگرد.”
در حدیث دیگر هست که” خردمند دست بریده زید است. زید مردی از امت من است که دستش پیش از تنش به بهشت در میاید.”بعدها دستش در جنگ قادسیه- جنگ معروف مسلمانان با ارتش شاهنشاهی ساسانی- قطع شد.
در حدیثی که ” ابن منده ” و ” ابو عمر ” و ” ابن عساکر ” از پیامبر گرامی (ص) نقل کرده اند چنین آمده است “: زید چه خوبست زید قسمتی از بدنش پیش از خودش به بهشت در میاید، و آنگاه سایر قسمتهای بدنش به بهشت در میاید.”
“ابن عساکر ” همچنین آورده است که ” یک وقت زید بن صوحان خواست سوار اسبش شود عمر رکاب اسب را برایش گرفت تا براحتی سوار شود و آنگاه رو به حاضران کرده گفت: با زید و برادران و دوستانش باید اینطور رفتار کنید.
“زمخشری از قول پیامبر اکرم (ص) میگوید”: زید نیکمرد- که دستش بریده خواهد بود- از بهترین مردان نیکوکار است.”
ابن قتیبه مینویسد”: از بهترین مردمان است و در حدیث پیامبر (ص) آمده که: زید نیک مرد- که دستش بریده خواهد بود- و جندب (اسم اصلی ابوذر غفاری) چه خوب مردی است گفتند: ای پیامبر خدا دو مرد را با هم یاد میکنی؟ فرمود: یکی از آن دو، دستش سی سال پیش از خودش به بهشت در میاید، و دیگری کسی است که با زدن یک ضربه حق را از باطل جدا و متمایز میسازد. یکی از آن دو مرد زید بن صوحان است که در جنگ جلولاء شرکت داشت و دستش در آن جنگ قطع شد و در جنگ جمل همراه علی (ع)شرکت کرد و گفت: ای امیرالمومنین مرا کشته خواهی یافت. فرمود: ای ابا سلیمان از کجا این را فهمیدی؟ گفت دیدم دستم را که از آسمان فرود آمده مرا فرا میکشد. دیری نگذشت که عمرو بن یثربی او را کشت”.
خطیب بغدادی مینویسد”: زید شبها بنماز بر میخاست و روزها را به روزه بسر میاورد، و هر شب جمعه را تا به صبح به نماز و ستایش زنده میداشت. و در جنگ جمل کشته شد، و وصیت کرد که مرابا جامه ام دفن کنید زیرا من به اقامه دعوی بر می خیزم. یا بروایتی دیگر گفت: خون از تنم نشوئید و هیچ یک از جامه هایم را بر نکنید جز نعلینم را. و مرا بر روی خاک نهید، زیرا من مردی حجت آور بر خصم خویشم.
ابو نعیم این افزوده را هم روایت کرد، که در رستاخیز علیه خصم خویش (یا دشمن دین) اقامه دعوی کرده حجت میاورم.”
“یافعی ” مینویسد “: زید از تابعان بزرگ است، روزه دار وشب زنده دار و نماز شب خوان بود. “
گفته اند که ” از دوستان نزدیک علی (ع) و از صالحان و پرهیزکاران بوده است.”
عقیل بن ابیطالب او را برای معاویه چنین وصف کرد “: زید و برادرش عبد الله دو نهر روانند که خستگان، خویشتن در آنمی افکنند و تشنگان به آن پناه می برند. دو مرد جدی که شوخی نمیشناسند”
ابن عباس از برادرش صعصعه درباره او و برادر دیگرش عبد الله پرسید. صعصعه دو برادر خویش را چنین وصف کرد “: زید، بخدا قسم ای ابن عباس در مردانگی بلند مرتبه و در برادری شریفاست، پر شکوه و دمساز و خوش قلب است. مردی است که آثار جاودانه بر جا میگذارد، و پیمان خویش محکم نگه میدارد. وسوسه های روزگار کمتر در او اثر میگذارد، در تمام روز و ساعاتی از شب خدا را بیاد میاورد و ذکر میگوید، گرسنگی و سیری برایش یکسانند. بر سر مال و جاه دنیا با هیچکس و هرگز به رقابت و همچشمی بر نمی خیزد. در میان دوستانش نیز کمترکسی پیدا میشود که بر سر مال و منال دنیا برقابت برخیزد. بیشتر به خاموشی بسر میبرد، و سخن را خوب حفظ می کند و بیاد نگه میدارد. اگر سخن بگوید بجا میگوید و در هنگامی که تبهکاران را بلرزاند و آزاد مردان نیکوکار را خوش آید”.
ابن عباس گفت “: او مردی بهشتی است، خدا او را بیامرزد و قرین رحمتش بدارد “.
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 9، ص: 67 – 69