اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۳ آذر ۱۴۰۳

غدیریه ابوالقاسم الزاهی

متن فارسی

ابو القاسم الزاهى، متولد 318 ه، متوفى 352 ه

«همان وقتى که او (امیر المؤمنین (ع)) فرمود چه کسى در امر غدیر براى من گواه می‌شود، شنونده مبادرت بشنیدن، و انس امتناع کرد.
پس او را فرمود: آیا فراموش کردى، گفت: دروغ است، بزودى به چیزى مبتلا خواهى شد که پیراهن پنهانش نکند.
اى پسر ابو طالب، اى کسى که انگشترى پیامبران را از نظر حکمت، به منزله نگینى.
فضیلت تو قابل انکار نیست، ولى ولایت تو برخى را گوارا و گروهى را گلوگیر است.
یاد ولاى تو نزد دوستانت شفا بخش و نزد دشمنانت اندوهبار است.
مانند پرندگانى که برخى در بوستانهاى پر شکوفه به گلها لبخند می‌زنند و برخى در قفس‏ها بسر می‌برند

او درباره خلافت امیر المؤمنین (ع) و آنکه به نص حدیث غدیر است، شعرى بدین مضمون دارد:

قدمت حیدر لى بتأمیر لما                علمت بتنقیبى و تنقیری‌

«مولى حیدر را براى امارت، بنا بر آنچه از تحقیق و تعمق بدست آوردم، بر دگران مقدم داشتم.
همانا خلافت بعد از پیامبر، به امر خداى رحمان، براى او مقدر شده است.
کسى که احمد روز غدیر، بنا به نقل خبرى که وارد شده است درباره او گفت:
یا على! برخیز و پس از من، براى آنان سرورى باش که روز حشر با مسرت به من باز گردى.
توئى مولاى آنان و توئى که به امر آنان وفادارى کنى و این تصریح از طریق وحى باید به دلها نشیند از آن رو که خداى عرش، احمد را گفت، رسالتت را ابلاغ کن و مطیع امر من باش.
و اگر عصیان ورزى و انجام مأموریتت نکنى، امر مرا نرسانده‌اى و فرمان مرا صلا نداده‌اى.

و این سخن از اوست که در آن امیر المؤمنین (ع) را مدح گفته، دوستى و ولایش را به حدیث غدیر واجب می‌کند:

دع الشناعات ایها الخدعة                 و ارکن الى الحق و اغد متبعه‌

«اى حیله گران! دست از زشتیها بدارید، به حق تکیه کنید، و از پیروانش گردید» یعنى پیرو کسى که در آغاز خدا را به یگانگى پرستید، و از پیروى کسان دیگر جز پیامبر امى خوددارى کرد. پیروى کسى که محققا پیامبر درباره‌اش گفته است: على با حق و حق با على است.
پیروى کسى که شمشیر خدا را در میان آنها بر کشید، شمشیرى از نور و به شیوه راد مردان. پیروى کسى روز خیبرشان سپاه کفر را مغلوب کرد و در پرهیجان خیبر را تکان داد و از ریشه بر کند. پیروى کسى که پیامبر مصطفى ولاى او را روز غدیر هنگامى که او را سر دست برداشت، بر خلق واجب کرد.
من گواهى می‌دهم که آنچه تو می‌گوئى هر کس بشنود بطلانش را اعتراف کند.

و در مدح آن حضرت صلوات اللّه علیه گوید:

اقیم بخم للخلافة حیدر                  و من قبل قال الطهر ما لیس ینکر

«براى خلافت حیدر، در محل خم بر پا داشته شد و از پیش، پیامبر سخن غیر قابل انکار فرمود.
روزى که پیامبر مصطفى او را خواند و در حالیکه براى جنگ تبوک در هیجان بود و قصد حرکت داشت، او را گفت: بجاى من در مدینه بمان و هان این را بدان که تو تبه کاران را چیره خواهى شد و چون پیامبر طاهر، برفت، مردمى به گفتارشان علیه او تظاهر کرده، با سخنانى بلند، گفتند على را پیامبر دشمن گرفته است و این امر از دشمنان، تهمت و ناسزا بود از این رو على به تعقیب پیامبر پرداخت، و هنوز به لشگرگاه نرسیده، روى باز گرداند، گفتند على آمد بمانید.
و چون على سخن قوم را، از گوینده‌اش بازگو کرد، و ظاهر و باطن آنها را بر ملا ساخت. پیامبر او را گفت: آیا راضى نیستى جانشین من باشى مانند هارون نسبت به موسى و قدر تو برتر باشدا. و ورا بهترین مردم از نظر مرتبه و نیرو، بالا برده و به امر خداى بزرگ و توانا برترى بخشید و رسول خدا گفت: این است امام شما اى گمراهان که خدا درباره او به من سفارش کرده است.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 531

متن عربی

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 531

20- أبو القاسم الزاهی

المولود (318)

المتوفّى (352)

لا یهتدی إلى الرشادِ من فَحَصْ             إلّا إذا والى علیّا و خلصْ‏

و لا یذوقُ شَربةً من حوضِهِ             من غمسَ الولا علیهِ و غمَصْ «1»

و لا یشمُّ الروحَ من جِنانِهِ             من قال فیه من عداهُ و انتقصْ‏

نفسُ النبیِّ المصطفى و الصنوُ و ال            – خلیفةُ الوارثُ للعلمِ بنصّ‏

من قد أجابَ سابقاً دعوتَهُ             و هو غلامٌ و إلى اللَّهِ شَخَصْ‏

ما عَرَفَ اللاتَ و لا العُزّى و لا ان            – ثنى إلیهما و لا حبّ و نصّ‏

من ارتقى متنَ النبیِّ صاعداً             و کسّرَ الأوثانَ فی أولى الفُرَصْ‏

و طهّرَ الکعبةَ من رجسٍ بها             ثمّ هوى للأرض عنها و قمصْ «2»

من قد فدى بنفسِهِ محمداً             و لم یکن بنفسهِ عنهُ حَرَصْ‏

و باتَ من فوقِ الفراشِ دونَهُ             و جادَ فیما قد غلا و ما رخصْ‏

من کان فی بدرٍ و یومِ أُحُدٍ             قطَّ من الأعناقِ ما شاءَ و قصّ‏

فقال جبریل و نادى لا فتى             إلّا علیٌّ عمّ فی القول و خصّ‏

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 532

من قَدَّ عمرو العامریَّ سیفُهُ             فخرَّ کالفیلِ هوى و ما فحصْ‏

وراء ما صاح أَلا مبارزٌ             فالتوَت الأعناقُ تشکو من وَقصْ «1»

من أُعطی الرایةَ یومَ خیبرٍ             من بعد ما بها أخو الدعوى نَکَصْ‏

و راح فیها مُبصراً مستبصراً             و کان أرمداً بعینیه الرمَصْ «2»

فاقتلعَ البابَ و نالَ فَتْحَهُ             و دکَّ طَودَ مرحبٍ لمّا قعصْ «3»

من کَسَحَ البصرةَ من ناکثِها             و قصّ رِجل عسکرٍ «4» بما رقصْ‏

و فرّق المالَ و قالَ خمسةٌ             لواحدٍ فساوت الجند الحصصْ‏

و قال فی ذی الیوم یأتی مددٌ             و عدّه فلم یَزِدْ و ما نقصْ‏

و من بصفِّینَ نضا حسامَهُ             فَفَلّق الهامَ و فرّق القَصصْ «5»

و صدّ عن عمرو و بُسْرٍ کرماً             إذ لَقیا بالسوأتین من شخصْ «6»

و من أسالَ النهروانَ بالدِّما             و قطّع العرق الذی بها رهصْ‏

و کذّب القائل أن قد عَبَرُوا             و عدّ من یُحْصَدُ منهمْ و یُحَصْ «7»

ذاک الذی قد جمعَ القرآن فی             أحکامِهِ للواجباتِ و الرُّخصْ‏

ذاک الذی آثر فی طعامِهِ             على صیامِهِ و جادَ بالقُرَصْ‏

فأنزلَ اللَّهُ تعالى هل أتى             و ذَکَر الجزاءَ فی ذاکَ و قَصّ «8»

ذاک الذی استوحشَ منه أنسٌ             أن یشهَدَ الحقّ فشاهدَ البَرَصْ «9»

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 533

إذ قال من یشهَدُ بالغدیرِ لی             فبادَرَ السامعُ و هو قد نکصْ‏

فقال أُنْسِیتُ فقال کاذبُ             سوف ترى ما لا تُواریه القُمُصْ‏

یا ابنَ أبی طالبِ یا من هو من             خاتمِ الانبیاءِ فی الحکمةِ فُصْ‏

فضلُکَ لا یُنکَرُ لکنّ الولا             قد ساغَهُ بعضٌ و بعضٌ فیه غَصْ‏

فذکرُهُ عند مُوالیکَ شِفا             و ذکرُهُ عند مُعادیک غُصصْ‏

کالطیر بعضٌ فی ریاضٍ أزهرَتْ             و ابتسم الوردُ و بعضٌ فی قفصْ‏

 

و له فی ذکر خلافة أمیر المؤمنین علیه السلام و أنَّها له بنصّ حدیث الغدیر، قوله:

قدّمتُ حیدرَ لی مولىً بتأمیرِ             لمّا علمتُ بتنقیبی و تنقیری‏

إنّ الخلافةَ من بعد النبیِّ لهُ             کانت بأمرٍ من الرحمن مقدورِ

من قال أحمدُ فی یوم الغدیر له             بالنقلِ فی خبرٍ بالصدقِ مأثورِ

قم یا علیُّ فکن بعدی لهم عَلَماً             و اسعد بمنقلبٍ فی البعثِ محبورِ

مولاهمُ أنتَ و الموفی بأمرِهمُ             نصٌّ بوحیٍ على الأفهام مسطورِ

و ذاک أنّ إلهَ العرش قال لهُ             بلّغْ و کن عند أمری خیرَ مأمورِ

فإن عَصَیْتَ و لم تفعل فإنّک ما             بلّغتَ أمری و لم تصدع بتذکیری‏

 

و له قوله یمدح أمیر المؤمنین علیه السلام و یذکر فرض ولائه بحدیث الغدیر:

دع الشناعاتِ أیّها الخُدَعَهْ «1»             و ارکن إلى الحقِّ و اغدُ متّبعَهْ‏

من وحّدَ اللَّهَ أوّلًا و أبى             إلّا النبیَّ الأمیَّ و اتّبعَهْ‏

من قال فیه النبیُّ کان مع ال             حقِّ علیٌّ و الحقُّ کان معَهْ‏

من سلّ سیفَ الإلهِ بینهمُ             سیفاً من النور ذو العُلى طَبَعَهْ‏

من هزّم الجیش یومَ خیبرِهمْ             و هزّ بابَ القموصِ فاقتلعَهْ‏

من فَرَضَ المصطفى ولاهُ على ال             خلقِ بیوم الغدیرِ إذ رفعَهْ‏

 

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏3، ص: 534

أشهدُ أنّ الذی تقولُ به             یعلمُ بطلانَهَ الذی سَمِعَهْ‏

 

و قال یمدحه- صلوات اللَّه علیه-:

أُقیمَ بخمٍّ للخلافةِ حیدرٌ             و من قبلُ قال الطهرُ ما لیس یُنکرُ

غداةَ دعاهُ المصطفى و هو مُزمِعٌ             لقصدِ تبوکٍ و هو للسیرِ مُضْمِرُ

فقال: أَقِمْ عنّی بِطَیْبَةَ و اعلَمَنْ             بأنّک للفُجّار بالحقِّ تقهرُ

و لمّا مضى الطهرُ النبیُّ تظاهرتْ             علیه رجالٌ بالمقالِ و أجهروا

فقالوا علیٌّ قد قلاه محمدٌ             و ذاک من الأعداءِ إفکٌ و منکرُ

فأتبعه دون المعرّسِ فانثنى             و قالوا علیٌّ قد أتى فتأخّروا

و لمّا أبانَ القولَ عمّن یقولُهُ             و أبدى له ما کانَ یُبدی و یُضمرُ

فقال أما ترضى تکونُ خلیفتی             کهارونَ من موسى و شأنک أکبرُ

و علّاه خیرُ الخَلقِ قَدْراً و قُدرَةً             و ذاک من اللَّه العلیِّ مقدّرُ

و قال رسول اللَّه هذا إمامکمْ             له اللَّه ناجى أیّها المتحیِّر