اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۶ خرداد ۱۴۰۴

نقد کتب «جمهرة خطب العرب» و «جمهرة رسائل العرب»

متن فارسی

دو کتاب بزرگ را که میتوان از محسنات این عصرش شمرد، موجب تحسین و اعجاب من شده یکی کتاب (جمهره خطب العرب) و دیگر کتاب (جمهره رسائل العرب) که محقق عالیقدر و نویسنده مشهور آقای احمد زکی صفوت، آنها را تالیف نموده است.
مولف محترم، در جمع آوری این دو اثر نفیس رنج بسیاری متحمل شده و خاطرات گذشته امت عرب را، که میرفت نابود شود، دوباره زنده نمود و سزاوار است که مردم از وجدان بیدار نویسنده و این خدمت گرانبهای علمی سپاسگزاری و قدردانی نمایند.
ولی نقد ما بر نویسنده این است که چطور نامه حضرت امیر مومنان را که به شعر جواب نامه معاویه را داده، در این مجموعه ذکر نکرده با اینکه در کتب مصادر کتاب ایشان موجود است و در حالی که ایشان نامه های مختصر تری را که از حیث سند و مدرک ضعیف است و فایده ادبی و تاریخی کمی دارد، در کتاب خود نقل نموده و حتی بعضی آثار بی ارزش را که از حقیقت دور و سراسر جنایت و دروغ است در کتاب خود آورده: چون بعضی از نامه های ساختگی منسوب به ابن عباس به امیر مومنان که قلمهای مزدور عمال خیانت پیشه بنی امیه، آنها را بر چهره تاریخ اسلام نقش نموده است، و همین است جای اعتراض بر استاد بزرگ که فعلا از بیان علتش خودداری میکنیم.
و از همه دردناک تر اینکه خطبه حضرت رسول اکرم (ص) را در روز غدیر خم ذکر نکرده با اینکه اهمیت خطبه حضرت و روز(غدیر خم) در تاریخ اسلام، و در نزد مسلمین مشهور و معلوم است به نحوی که روایات این دو واقعه در کتب حدیث به حد تواتر رسیده است که در جلد اول الغدیر شرحش گذشت.
حالا فرض میکنیم که همه خطبه حضرت و شرح آن روز، در مصادر مورد اعتماد حضرت استاد نبود ولی مقداری از خطبه را که مورد قبول شیعه و سنی است چرا نام نبرده و نقل نکرده است، و نویسنده خود میداند که چرا نامى نبرده چنانکه بر ما هم این امرمخفی نیست که از تصریح به آن خودداری میشود.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏2، ص: 62

متن عربی

لا أفتأ معجباً بکتابین فخمین هما من حسنات العصر الحاضر، عُنی بجمعهما بحّاثة کبیر حظی به هذا القرن، ألا و هما کتاب جمهرة خطب العرب و جمهرة رسائل العرب للکاتب الشهیر أحمد زکی صفوت. فقد أسدى بهما إلى الأمّة یده الواجبة، أعاد ذکریات قدیمة للأمّة العربیّة أتى علیها الدثور، و کابد فی ذلک جهوداً جبّارة، فعلى الأمّة جمعاء أن تشکره على تلک المثابرة الناجعة، و تقدّر منه ذلک الجهاد المتواصل، فله العتبى على ما أجاد و أفاد.

غیر لأنّا نعاتب الأستاذ على إهماله هذه الرسالة الموجودة فی جملة من مصادر کتابه و غیرها من الکتب القیّمة، و قد ذکر ما هو أخصر منها، و أضعف مدرکاً، و أقلّ نفعاً، و ذکر من التافهات ما لم یقلّه مستوى الصدق و الأمانة، کبعض رسائل ابن عبّاس إلى أمیر المؤمنین علیه السلام المکذوبة على حَبر الأمّة، خطّتها أقلام مستأجرة من زبائن الأمویّین، هذا ما نعاتبه علیه، و أمّا هو فلما ذا ذکر؟ و لِما ذا أهمل؟ فلنطوِ عنه کشحاً.

و یشبه هذا الإهمال أو یزید علیه إهماله خطبة الغدیر فی جمهرة خطب العرب، و لها و لیومها المشهود أهمیّة کبرى فی تاریخ الاسلام، و قد أثبتتها المصادر الوثیقة بأسانید تربو على حدِّ التواتر، کما وقفت علیها فی الجزء الأوّل من کتابنا. هب أنَّ تمام الخطبة لم یثبت عنده فی کتب یعوِّل علیها، إلّا أنَّ المقدار الذی أصفق علیه الفریقان، و أنهوا إلیه أسانیدهم لا مفرّ له عن إثباته، لکنّ الکاتب یعلم أنّه لما ذا ترک، و نحن أیضاً لم یفتنا عرفانه، لکن نضرب عن البیان صفحاً.