(عید غدیر در اسلام)
از جمله اموریکه بمنظور ثبات و نشر داستان غدیر و جاودان ماندن خاطره آن و تأمین تحقق و ثبوت مفاد آن مورد توجه و اهتمام بوده، عید گرفتن این روز تاریخی است که همه ساله در روز و شب آن مجامع و محافل تشکیل شود و مراسم بندگی خدا و ابراز خشوع بدرگاه احدیت اجراء گردد و سیره نیکی و بخشش و بذل وجوه بریه و توجه بحال نانوانان و مستمندان و توسعه بزندگی خانواده‌ها و عائله‌ها و در بر کردن لباسهای نو و زیبا با آرایش، پیروی و مورد عمل قرار گیرد، و در نتیجه اجراء این تشریفات و تظاهرات در میان مردم معتقد است که توجه عموم طبقات بطرف یک وضع نوین و منظره جالب معطوف شده و این وضع بیخبران را وا میدارد به تفحص و پرسش علل و موجبات آن و منجر میشود به تجسّس از روایت آن و دانایان به بیان روایات متواتره مشتمل بر این امر خطیر پرداخته و گویندگان و سرایندگان به ایراد خطابه و انشاء قصاید و منظومات می‌پردازند و بدین وسائل رشته روایت غدیر خم و اسناد آن بیکدیگر متصل و پیوسته گشته و در میان هر قوم و گروه و در هر عصر و زمان این خبر تکرار و این داستان بزبانها جاری و طرق متصله آن در اذهان محفوظ و پایدار می‌گردد.
آنچه از این کیفیت برای اهل تحقیق آشکار میشود دو امر است:
یکی اینکه عید غدیر خم اختصاص بگروه شیعه فقط ندارد و هر چند که این گروه نسبت باین امر علاقه خاصی ابراز مینمایند ولی در عین حال دیگران هم از سایر فرق مسلمین در این عید با شیعه شرکت مینمایند
بیرونی در «الآثار الباقیة فی القرون الخالیة» ص 334 این روز را از جمله اعیادی ذکر نموده که مورد توجه و اعتناء اهل اسلام است،
و در «مطالب السئول» تألیف ابن طلحه شافعی در ص 53 چنین مذکور است:
روز غدیر خم را امیر المؤمنین علیه السّلام در شعر خود یاد کرده و این روز عید گشته برای اینکه روزی است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله آن جناب را باین جایگاه ارجمند (ولایت) منصوب نموده و او را بدین جهت بر جمیع خلق برتری بخشیده،
و در ص 56 گوید:
هر معنائی که ممکن است لفظ مولی دلالت بر آن داشته باشد نسبت بشخص رسول خدا صلی اللّه علیه و آله همان معنی را برای علی علیه السّلام قرار داده و این مرتبه ایست عالی و جایگاهی است رفیع و مقامی است شامخ که آنجناب را بدان مخصوص نموده و بهمین جهت این روز، روز عید و هنگام سرور و شادمانی و موسم انبساط و مسرت دوستان او گشته … انتهی
این جمله خود اشتراک تمام مسلمین را در عید گرفتن این روز ثابت مینماید، خواه ضمیر (دوستان او) به پیغمبر صلی اللّه علیه و آله برگردد و خواه به علی علیه السّلام برگردد، اگر به پیغمبر بر گردد که مطلب واضح است، و اگر بعلی علیه السّلام بر گردد باز مقصود حاصل است، زیرا همه مسلمین علی علیه السّلام را دوست دارند چه آنها که او را جانشین بلا فصل پیغمبر صلی اللّه علیه و آله میدانند و چه آنها که آنحضرت را چهارمین خلیفه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله قرار داده‌اند.
و در میان تمام فرق مسلمین کسی نیست که با آنجناب سر عداوت و دشمنی داشته باشد جز تعداد ناچیزی از خوارج که آنها از دین اسلام خارج شده‌اند.
و کتب تاریخ درسهایی از این عید بما میدهد و حاکی است که امم اسلامی در شرق و غرب جهان بر این عید توافق دارند و مردم مصر و مغاربه و عراق از قرون گذشته باین روز دایر بعید بودن آن توجه و اعتناء داشته و روزی بوده نزد آنان که نماز و دعا و خطبه و انشاد شعر در آن معمول بوده چنانکه در کتب مربوطه مفصلا مذکور است.
و در موارد عدیده از «وفیات الاعیان» تالیف ابن خلکان- اتفاق عموم مسلمین بر عید بودن این روز استفاده میشود، مثلا در شرح حال مستعلی پسر مستنصر- در جلد 1 ص 60 چنین مذکور است: بیعت با نامبرده در روز عید غدیر خم واقع شده و آن هجدهم ذی الحجة است بسال 487،
و در شرح حال مستنصر باللّه عبیدی در جلد 2 ص 223 چنین مذکور است: نامبرده شب پنجشنبه هجدهم ذی الحجة سال 487 وفات یافت، سپس خود گوید: و این شب، شب عید غدیر است، یعنی شب هجدهم ذی الحجة، و آن، غدیر خمّ است «1»، و گروه بسیاری را یافتم که سؤال میکنند از این شب که در چندم ذی الحجه بوده؟ و این مکان (غدیر خم) بین مکه و مدینه است و در آن گودال آبی است و گفته میشود که در آنجا درخت زاری است که آب در آن جمع میشود، و چون رسول خدا صلی اللّه علیه و آله از سفر حجة الوداع از مکه مشرفه بازگشت و باین مکان رسید و با علی بن ابی طالب علیه السّلام برادری خود را اعلام فرمود، گفت: علی از من بمنزله هارون است از موسی بار خدایا، دوست بدار کسی را که او را دوست بدارد و دشمن دار آنکه را که او را دشمن بدارد و یاری فرما آنکه را که او را یاری نماید و خار گردان آنکه را که او را خار نماید، و شیعه باین روز علاقه زیادی دارند. و حازمی گوید: آنجا وادیی است بین مکه و مدینه و نزد جحفه گودالی است که در آنجا پیغمبر صلی اللّه علیه و آله خطبه خواند و این وادی بدشواری و شدت گرمی موصوف و معروف است.
و همین مطلب را (دایر بعلاقه زیاد شیعه باین روز) که ابن خلکان ذکر نموده مسعودی نیز در «التنبیه و الاشراف» ص 221 بعد از ذکر حدیث غدیر بیان داشته گوید: و فرزندان علی علیه السّلام و شیعیان او این روز را بزرگ میشمارند، و مانند این مطلب را ثعلبی در «ثمار القلوب» نگاشته، پس از آنکه شب غدیر را از شبهای مضاف «2» بنام و مشهور در نزد امّت شمرده در ص 511 گوید: و این همان شبی است که فردای آن رسول خدا صلی اللّه علیه و آله در غدیر خم بر جهاز شتران خطبه خواند و ضمن خطبه خود فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه، و انصر من نصره، و اخذل من خذله.
شیعه این شب را بزرگ میشمارند و آن را بشب زنده داری و قیام بعبادت بسر میبرند … انتهی.
بلی آنها معتقدند که نصّ و تصریح بر خلافت بلافصل (علی علیه السّلام) در آن تحقّق یافته. و آنان گر چه باین عقیده از سایرین جدا و منفردند ولی در این که شب غدیر از شبهای مضاف بنام و مشهور است با امّت اسلامی متفق و همعقیده میباشند، و این شهرت و اهمّیت نیست مگر بسبب اعتقاد بامر خطیر و بزرگی و فضیلت آشکاری که در بامداد آن صورت گرفته. و وقوع همین امر بزرگ و مهم در این روز آنرا روز خاص یا عید مبارکی گردانده است، و در اثر این اعتقاد در فضیلت روز غدیر و شب آن، فرط اشتهار این جهت تا بحدی رسیده که زیبائی و فروغ (در بیانات شاعرانه و مغازلات ادیبانه) بآن تشبیه شده،
تمیم بن معزّ صاحب دیار مصریه که در سال 374 وفات یافته ضمن قصیده که باخرزی در «دمیة القصر» ص 38 از او نقل نموده چنین سروده:
تروح علینا باحداقها «1» حسان حکتهنّ من نشر هنّه
نواعم لا یستطعن النهوض اذا قمن من ثقل اردافهنّه
حسنّ کحسن لیالی الغدیر و جئن ببهجة ایامهنّه«2»
و از جمله دلائل این امر، تهنیت و مبارک بادی است که بوسیله شیخین و زنان رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و جز آنها از صحابه بامر رسول خدا صلی اللّه علیه و آله نسبت بامیر المؤمنین علیه السّلام صورت گرفته، بطوریکه قریبا بچگونگی آن واقف خواهید شد و تهنیت و مبارک باد از خواص عید و مواقع شادمانی و سرور است.
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج1، ص: 503