اولین دایرةالمعارف دیجیتال از کتاب شریف «الغدیر» علامه امینی(ره)
۲۲ آذر ۱۴۰۳

زیارت شهدای جنگ احد

متن فارسی

براى حاجى مستحب است که شهداء احد را زیارت کند.

نووى و شرنبلالى و دیگران گفته‌اند: بهتر این است که روز پنجشنبه به زیارت برود مخصوصا زیارت قبر حضرت حمزه عموى پیامبر گرامى اسلام.

فاخورى در «الکفایه» گفته است: روز دوشنبه مخصوص به زیارت شهداء احد است. و ابن حجر گفته است: مستحب است با طهارت به زیارت شهداء احد برود و از قبر حمزه رضى اللّه عنه شروع نماید.

و فاکهانى در «حسن الادب» صفحه 83 گفته است: وارد شده است که:
زیارتشان کنید و بر آنان سلام بفرستید، بجانم سوگند، هیچ کس بر آنان سلام نمی‌کند، مگر آنکه تا روز قیامت جوابش را خواهند داد. و معلوم است که رد کردن آنان سلام را عبارت از دعا کردن در حق زائران است و شکى نیست که دعایشان مستجاب خواهد بود.

زیارت حمزه عموى پیامبر بزرگوار اسلام
زائر در کمال ادب و احترام می‌گوید: درود بر تو اى عموى پیامبر برگزیده، درود بر تو اى سید الشهداء، درود بر تو اى شیر خدا، درود بر تو اى شیر رسول خدا، خدا از تو راضى گردد و تو را راضى گرداند و بهشت را جایگاهت قرار دهد، درود و رحمت و برکات خدا بر شما اى شهیدان راه خدا.

ابن جبیر در «رحله» اش صفحه 153 گفته است: در اطراف شهداء (در کوه احد) خاک قرمزى است که منسوب به حضرت حمزه است و مردم به آن تبرک می‌جویند.

زیارت بقیه شهداء:
آنگاه به قبور دیگر شهداء توجه کند (و مشهور این است که شهداء احد هفتاد نفرند) و بگوید: درود بر شما در عوض شکیبائى که در دین نمودید و چه نیکو پایانى در انتظار شما است، درود بر شما اى شهیدان، درود بر شما اى نیکان، خدا از شما راضى گردد و شما را راضى بگرداند.

حمزاوى در «کنز المطالب» صفحه 230 گفته است: وسیله آنها در رسیدن به آرزوهایش متوسل گردد، زیرا آنجا محل فرود آمدن رحمت‏هاى الهى بوده که رسول خدا فرمود: «براى خدایتان در دوران زندگیتان نسیم‏هاى روح بخشى است خود را در برابر آن قرار دهید» «1» شکى نیست که این مکان محل پائین آمدن رحمت‏هاى الهى است، پس شایسته است زائر از این نسیم‏هاى ربانى بهره‌مند گردد. چگونه نباشد در صورتى که آنان دوستان خدا و وسیله‌هاى بزرگ به سوى پروردگار و رسولش هستند، پس سزاوار است براى کسى که به آنها متوسل شده به آرزوهایش نائل و به درجات عالى فائز گردد، چون آنان کریمان زنده‌اى هستند کسى که به آنها توجه کند، محروم بر نمی‌گردد و زائرشان بدون اکرام مراجعت نمی‌کند.

سمهودى در «وفاء الوفاء» جلد 2 صفحه 113 گفته است: ابن النجار اسم‏هاى شهداء احد را مرتب آورده من نیز از او پیروى می‌کنم. باشد کسى که می‌خواهد بر آنها درود بفرستد با اسمشان ابلاغ سلام کند و آن چنین است: حمزة ابن عبد المطلب، عبد اللّه بن جحش، مصعب بن عمیر، عمارة بن زیاد، شماس بن عثمان، عمرو بن معاذ، الحارث بن انس، سلمة بن ثابت، عمر بن ثابت، ثابت بن وقش، رفاعة بن وقش، حسیل بن جابر، صیفى بن قبطى، الحباب بن قبطى، عباد بن سهل، الحارث بن اوس، ایاس بن اوس، عبید بن التهان، حبیب بن زید، یزید بن حاطب، ابو سفیان ابن الحارث، انیس بن قتاده، حنظلة بن ابى عامر، ابو حیة بن مسلمة، عبید اللّه بن جبیر، ابو سعد بن خیثمة، عبد اللّه بن مسلمة، سبیع بن حاطب، عمرو بن قیس، قیس بن عمرو، ثابت بن عمرو، عامر بن مخلد، ابو هبیرة بن الحارث، عمرو بن مطرف، اوس ابن ثبت، انس بن النضر، قیس بن مخلد، عمرو بن ایاس، سلیم بن الحارث، نعمان بن عبد، خارجة بن زید، سعد بن ربیع، اوس بن الارقم، مالک بن سنان، سعد بن سوید، علبة بن ربیع، ثعلبة بن سعد، نقیب بن فروة، عبد اللّه بن عمرو، ضمرة الجهنى، نوفل ابن عبد اللّه، عباس بن عبادة، نعمان بن مالک، المحذر بن زیاد، عبادة بن الحسحاس، رفاعة بن عمرو، عبد اللّه بن عمرو، عمرو بن الجموح، خلاد بن عمرو، ابو ایمن مولى عمرو، عبیدة بن عمرو، عنترة مولى عبیدة، سهل بن قیس، ذکوان بن عبد قیس، عبید بن المعلى، مالک بن نمیلة، الحارث بن عدى، مالک بن ایاس، ایاس بن عدى، کیسان مولى بنى النجار.

کسى که می‌خواهد تفصیل اسامى و شخصیت خانوادگى این شهیدان راه خدا را بداند، به «سیره ابن هشام» جلد 3 صفحه 75- 81 مراجعه کند و براى سمهودى در وفاء الوفاء جلد 2 صفحه 114- 119 درباره قبور شهداء احد گفتار مفید و با ارزشى است که نباید آن را نادیده گرفت.

کمال ابن همام محقق حنفی‌ها گفته است: خود کوه احد را زیارت کند و در صحیح آمده است: احد کوهى است که ما را دوست دارد، ما نیز آن را دوست داریم.

امینى گفته است: بخارى در صحیحش در پایان جنگ احد بابى تحت عنوان: «احد ما را دوست دارد و ما آن را دوست داریم» قرار داده است.

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 235

متن عربی

زیارة شهداء أُحد

32- یستحبّ للحاجّ أن یزور شهداء أُحد، قال النووی و الشرنبلالی «4» و غیرهما: أفضلها و أحسنها یوم الخمیس خصوصاً قبر سیّدنا حمزة.

و قال الفاخوری فی الکفایة: و یخصُّ بها یوم الإثنین. و قال ابن حجر: و یسنُّ

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 235

له أن یأتی متطهِّراً قبور الشهداء بأُحد، و یبدأ بسیّد الشهداء حمزة رضى الله عنه. و قال الفاکهی فی حسن الأدب (ص 83): و قد ورد: زوروهم و سلِّموا علیهم، و الذی نفسی بیده لا یسلِّم علیهم أحد إلّا ردّوا علیه إلى یوم القیامة. و لا یخفى أنَّ ردّهم السلام دعاء بالسلامة، و دعاؤهم مستجاب.

زیارة حمزة عمّ النبیّ صلى الله علیه و آله و سلم:

فیقول و هو فی غایة الأدب و الإجلال:

السلام علیک یا عمَّ المصطفى، السلام علیک یا سیّد الشهداء، السلام علیک یا أسد اللَّه، السلام علیک یا أسد رسول اللَّه، رضی اللَّه عنک و أرضاک و جعل الجنّة منقلبک و مثواک، السلام علیکم أیّها الشهداء و رحمة اللَّه و برکاته.

قال ابن جبیر فی رحلته «1» (ص 153): و حول الشهداء- بجبل أُحد- تربة حمراء، هی التربة التی تنسب إلى حمزة، و یتبرّک الناس بها.

زیارة بقیّة الشهداء:

ثمّ یتوجّه إلى قبور الشهداء الباقین- و المشهور من الشهداء المکرّمین الذین استشهدوا یوم أُحد و هم سبعون رجلًا- فیقول:

السلام علیکم بما صبرتم فنعم عُقبى الدار، السلام علیکم یا شهداء، السلام علیکم یا سعداء، رضی اللَّه عنکم و أرضاکم.

قال الحمزاوی فی کنز المطالب (ص 230): و یتوسّل بهم إلى اللَّه فی بلوغ آماله؛ لأنّ هذا المکان محلّ مهبط الرحمات الربّانیّة، و قد قال خیر البریّة علیه الصلاة و أزکى

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 236

التحیّة: إنَّ لربّکم فی دهرکم نفحات، ألا فتعرّضوا لنفحات ربِّکم. و لا شکَّ و لا ریب أنَّ هذا المکان محلُّ هبوط الرحمات الإلهیّة، فینبغی للزائر أن یتعرّض لهاتیک النفحات الإحسانیّة، کیف لا؟ و هم الأحبّة و الوسیلة العظمى إلى اللَّه و رسوله، فجدیر لمن توسّل بهم أن یبلغ المنى و ینال بهم الدرجات العلى، فإنّهم الکرام لا یخیب قاصدهم و هم الأحیاء، و لا یُردُّ من غیر إکرام زائرهم.

و قال السمهودی فی وفاء الوفا «1» (2/113): و قد سرد ابن النجّار أسماءهم، فتبعته لیسلّم علیهم من شاء بأسمائهم:

حمزة بن عبد المطّلب/ عبد اللَّه بن جحش/ مصعب بن عمیر/ عمارة بن زیاد

شماس بن عثمان/ عمرو بن معاذ/ الحارث بن أنس/ سلمة بن ثابت

عمرو بن ثابت «2»/ثابت بن وقش/ رفاعة بن وقش/ حسیل بن جابر

صیفی بن قبطی «3»/الحُباب بن قبطی «4»/عباد بن سهل/ الحارث بن أوس إیاس بن أوس/ عبید بن التیّهان/ حبیب بن زید/ یزید بن حاطب أبو سفیان بن الحارث/ أنیس بن قتادة/ حنظلة بن أبی عامر/ أبو حبّة بن عمرو

عبید اللَّه بن جبیر «5»/أبو سعد بن خیثمة/ عبد اللَّه بن مسلمة «6»/سُبیع بن حاطب عمرو بن قیس/ قیس بن عمرو/ ثابت بن عمرو/ عامر بن مخلد أبو هبیرة بن الحارث/ عمرو بن مطرّف/ أوس بن ثبت «7»/أنس بن النضر قیس بن مخلّد/ عمرو بن إیاس/ سلیم بن الحارث/ نعمان بن عبد [عمرو] «8»

الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 237

خارجة بن زید/ سعد بن الربیع/ أوس بن الأرقم/ مالک بن سنان

سعد بن سوید «1»/علیّة بن الربیع «2»/ثعلبة بن سعد/ نقیب بن فروة «3»

عبد اللَّه بن عمرو/ ضمرة الجهنی/ نوفل بن عبد اللَّه/ عبّاس بن عبادة

نعمان بن مالک/ المحذر بن زیاد «4»/عبادة بن الحسحاس/ رفاعة بن عمرو

عبد اللَّه بن عمرو/ عمرو بن الجموح/ خلّاد بن عمرو/ أبو أیمن، مولى عمرو [بن الجَمُوح‏]

عبیدة بن عمرو «5»/عنترة مولى عبیدة «6»/سهل بن قیس/ ذکوان بن عبد قیس

عبید بن المعلّى/ مالک بن نمیلة/ الحارث بن عدی/ مالک بن إیاس

إیاس بن عدی/ کیسان مولى بنی النجّار

و من أراد الوقوف على تفصیل أسماء هؤلاء الشهداء السعداء و عرفان أُسرهم، فعلیه بسیرة ابن هشام «7» (3/75- 81)؛ و للسمهودی فی وفاء الوفا»

 (2/114- 119) حول قبور شهداء أُحد کلمة ضافیة، فیها فوائد جمّة.

33- قال الکمال بن الهمام- محقِّق الحنفیّة-: و یزور جبل أُحد نفسه، ففی الصحیح: أُحد جبل یحبّنا و نحبّه.

قال الأمینی: جعل البخاری فی صحیحه «9» فی آخر غزوة أُحد باباً فی حدیث: أُحد یحبّنا و نحبّه.